Skírnir - 01.09.2011, Qupperneq 180

410
STEFÁN SNÆVARR
SKÍRNIR
Vandséð er líka hvernig hægt sé að raungera kommúnismann
eins og Marx hugsaði sér hann. Flókið nútímasamfélag getur vart
verið án ríkisvalds en samkvæmt kenningum Marx átti ríkið að
deyja út í kommúnismanum. Kommúnisminn átti að verða háþróað
tæknisamfélag sem getur varla þýtt annað en að það yrði ógnar-
flókið. Yrði ekki hætta á algerri ringulreið ef ríkið hyrfi?
Marx og Engels sögðu að í kommúnismanum yrðu allir menn
þúsundþjalasmiðir sem tækju þátt í stjórnun samfélagsins á morgn-
ana, reru til fiskjar á daginn og stunduðu fræðilega gagnrýni á
kvöldin (Marx og Engels 1983: 31). En flest bendir til þess að sér-
hæfing muni aukast fremur en hitt í þróuðum samfélögum og erfitt
að sjá hvernig slík samfélög geti virkað án sérhæfingar.
Kommúnisminn átti að verða samfélag allsnægta þar sem fram-
leiðslan skyldi vera að miklu leyti sjálfvirk vegna mikilla tækni-
framfara. Menn áttu að fá eftir þörfum, leggja fram eftir getu, segir
Marx (1875) í Gagnrýninni á Gothastefnuskrána. Kannski áttu
menn að geta fengið það sem þá vanhagaði um með sama hætti og
við fáum vatn ómælt gegnum krana.
Vandinn er sá að það er ekki einu sinni víst að allsnægtir séu
mögulegar, kannski verða menn svo þurftafrekir í kommúnism-
anum að skortur skapist. Þess utan er ekki víst að vistkerfi jarðar
gæti þolað allsnægtasamfélag. En auðvitað gæti hugsast að græðgi sé
afurð stéttasamfélaga og menn yrðu almennt nægjusamir í hinu
stéttlausa kommúníska skipulagi. Samt er ekki víst að þetta alls-
nægtasamfélag gerði menn hamingjusama. Kannski myndi þá skorta
heilbrigða ögrun, lífið yrði einfaldlega of auðvelt. Kannski myndu
þeir leita á náðir eiturlyfja til að deyfa leiðindi hins alfrjálsa sam-
félags.13
Það er líka athyglisvert að Marx skuli hvergi ræða spurninguna
um það hvort kommúnisminn yrði samfélag opinna og frjálsra
skoðanaskipta, samfélag umburðarlyndis og fjölbreytni skoðana,
samfélag einstaklingsréttinda. Mér vitanlega hampaði Marx aldrei
13 Það sem hér segir um hin alfrjálsa kommúnisma er innblásið af nokkrum
klausum í bókinni Philosophy and Myth in Karl Marx.úivc Robert Tucker (1972:
237 og víðar).