Ægir - 01.10.2018, Síða 71

71
62.000 tonn árið 1918
Af öllum botnfisktegundum veiðist mest
af þorski á ári hverju og er úrvinnsla
hans einnig fjölbreyttari en úr öðrum
tegundum. Sé litið á þorskaflann á full-
veldisöldinni hefur hann sveiflast tölu-
vert. Árið 1918 var þorskafli okkar Ís-
lendinga um 62.000 tonn. Togararnir
voru þá að leysa skútur og þilskip af
hólmi og þorskafli hafði því farið vax-
andi frá aldamótum, en fyrsti togarinn,
Coot, kom til landsins 1904. Erlendir tog-
arar voru þá búnir að stunda veiðar við
landið um tíma og öfluðu vel. Afli út-
lendinga árið 1918 hér við land var
41.000 tonn og samtals voru því dregin
103.000 tonn af þeim gula úr sjó við land-
ið.
Þorskafli okkar jókst svo hratt og var
kominn í 103.400 tonn árið 1922. En út-
lendingarnir voru enn afkastameiri og
veiddu 175.600 tonn það ár. 1929 fór
þorskafli okkar svo í fyrsta sinn yfir
200.000 tonn, nánar tiltekið 201.000 tonn.
Þá var hlutur útlendinga 187.700 tonn.
Aflabrögð voru nokkuð góð næstu árin,
en 1936 féll aflinn niður í 102.350 tonn og
var lítill fram að stríðslokum. Þetta ár
veiddu útlendingar 181.200 tonn, en
mestur í sögunni varð þorskafli þeirra
277.000 tonn árið 1932.
Veiðistjórnun takmörkuð fram
undir 1980
Veiðum var í raun lítið stjórnað allt fram
á áttunda áratuginn. Sóknin var að
segja má óheft og hver sem var gat hafið
veiðar svo fremi sem hann gat fjár-
magnað kaup á báti eða skipi. Þegar
fiskifræðingar fóru síðan að ráðleggja
ákveðinn hámarksafla í einstökum teg-
undum, var reynt að draga úr þorsk-
veiðum með svokölluðu skrapdagakerfi.
Þá var takmarkaður sá tími sem skip og
bátar máttu veiða þorsk. Fyrir vikið
beindist sóknin í aðra fiskistofna eins og
karfa, ufsa og ýsu og þar með var sókn í
þær tegundir orðin of mikil. Ákveðinn
var heildarafli sem skiptist nærri jafnt
milli báta og togara.
Það var ekki fyrr en með kvótakerf-
inu 1984, sem byrjað var að stjórna veið-
um með afgerandi hætti. En skipin voru
enn of mörg. Til að sporna við fjölgun
fiskiskipa var tekin upp svokölluð úreld-
ingarregla. Til að koma með nýtt skip
inn í veiðarnar, varð að úrelda annað
jafn stórt á móti, þrátt fyrir að hámarks-
afli á hvert skip væri takmarkaður með
kvótakerfinu. Þannig urðu skipin verð-
mætari en veiðiheimildirnar, jafnvel þó
gömul væru. Þetta dæmi snérist svo al-
veg við, þegar úreldingarreglan var
numin úr gildi.
45 nýir togarar á áratug
Útlendingar stunduðu engar veiðar
hér á stríðsárunum, en á þeim tíma
jókst þorskafli okkar og var kominn í
200.000 tonn lýðveldisárið 1944. Þá
voru útlendingarnir aftur komnir á
miðin og náðu 46.000 tonnum. Eftir
stríðslok kom nýsköpunarstjórnin
svokallaða til valda og var eitt helsta
hlutverk hennar að byggja upp tog-
araflota landsmanna á ný og frá
þeim tíma og fram að 1960 komu 45
nýir togarar til landsins. Þorskaflinn
jókst á þessum árum og náði há-
marki 1955 í 315.400 tonnum. Útlend-
ingarnir voru líka afkastamiklir á
þessum árum og varð afli þeirra
mestur 262.500 tonn árið 1954. Það ár
fór heildarafli af þorski við Ísland í
fyrsta sinn yfir hálfa milljón tonna.
Hann var yfir þeim mörkum þrjú ár í
röð og einu sinni síðan, þ.e. árið
1958.
Þorskurinn skilar að öllu jöfnu meiri útflutningsverð-
mætum en nokkur önnur fisktegund sem veiðist hér við
land. Svo hefur verið öldum saman. Svo mikilvægur var
þorskurinn að hann var settur í skjaldarmerki Íslands
fyrr á öldum, þar til hann vék fyrir fálkanum og hann
fyrir landvættunum. Þorskurinn hefur ekki síður verið
mikilvægur öðrum þjóðum og um hann hefur meira að
segja verið skrifuð sérstök ævisaga. Lauslega áætlað
gæti þorskafli okkar Íslendinga á fyrstu öld fullveldisins
verið um 25 milljónir tonna
Sjávarútvegur
á 100 ára afmæli fullveldis Íslands