Dagblaðið Vísir - DV - 06.07.2018, Blaðsíða 13

6. júlí 2018 FRÉTTIR 11
fundi og tók Heimdallarsíðuna úr
blaðinu. Jónas þoldi illa þessa þing-
flokksfundi hjá Bjarna Benedikts-
syni og lýsir því í starfssögu sinni:
„Mér kom Bjarni fyrir sem
harðstjóri. Þingmenn hoppuðu
í kringum hann eins og hræddir
þrælar kringum húsbónda. Hann
stjórnaði með harðri hendi, lét
vita, ef þeir brugðust væntingum.
Suma lagði hann í einelti.“
Sjálfur skrifaði Jónas greinar
í Vísi sem féllu ekki öllum Sjálf-
stæðismönnum í geð, sér í lagi
í tengslum við erlendar fréttir.
Jónas gagnrýndi stríðið í Víetnam
og herforingjastjórnirnar í Chile
og Grikklandi. Stjórnarmenn í Vísi
fóru að verða æ ósáttari við leiðara
Jónasar, sérstaklega eftir að hann
fór að merkja þá sérstaklega en
fram að því tíðkaðist það ekki.
Það hitnaði sífellt undir Jónasi,
jafnvel þó að hann og Sveinn
hefðu náð að snúa bágum fjárhagi
blaðsins við og væru í stöðugri
sókn. Farið var að ræða um stofn-
un nýs blaðs fyrir stjórnarfundinn
22. júlí 1975 þar sem ákvörðunin
um að reka Jónas var tekin.
Fjölmiðill þjóðarinnar
Eftir fundinn klofnaði Vísir í tvennt.
Sveinn og Björn Þórhallsson úr
gömlu stjórninni fóru með Jónasi,
sem og fjöldi blaðamanna og
annarra starfsmanna af Vísi. Skrif-
stofa var sett upp á heimili Jónasar
á Seltjarnarnesi og sex vikum síð-
ar, þann 8. september 1975 kom
fyrsta tölublað Dagblaðsins út sem
markaði stór þáttaskil í íslenskri
fjölmiðlasögu. En eftir sat Vísir í
vandræðum með nýjan ritstjóra,
Þorstein Pálsson, sem þurfti að
biðla til Sjálfstæðisflokksins um að
fá lánaða blaðamenn af Morgun-
blaðinu til að halda sjó. Styrm-
ir Gunnarsson ritstjóri Morgun-
blaðsins sendi þá Geir H. Haarde til
að vinna fyrir hádegi á Vísi.
Stofnun Dagblaðsins hristi
upp í þjóðfélaginu og Sjálfstæðis-
flokknum. Geir Hallgrímsson, for-
maður og forsætisráðherra, boð-
aði Svein Eyjólfsson á sinn fund
og skipaði honum að hætta við en
Sveinn lét ekki segjast.
Dagblaðið fór af stað með hvelli
og slegist var um fyrstu eintökin.
En þrátt fyrir það var fjárhagurinn
erfiður til að byrja með og einnig
voru erfiðleikar í tengslum við
prentunina. Dagblaðið var nýtt,
ferskt, persónulegt og höfðaði að
miklu leyti til ungs fólks. Lesenda-
bréf spiluðu stóra rullu og blaða-
mennirnir voru persónulega skrif-
aðir fyrir greinum sínum. Ljóst var
að stríð yrði háð milli Dagblaðsins
og Vísis á síðdegismarkaðinum og
Dagblaðið varð ofan á. Árið 1981
var Dagblaðið með 48 prósent
lestur en Vísir 39 prósent. Jónas
lýsir þessu svo:
„Þjóðin tók þessu nýja blaði
fagnandi. Lesendabréf, kjallara-
greinar og smáauglýsingar voru
hornsteinninn. Þjóðin taldi sig
með þeim efnisþáttum hafa fengið
aðgang að eigin fjölmiðli.“
DV verður til
Dagblaðið gekk vel en skilaði ekki
nema litlum hagnaði á hverju
ári sem það var gefið út. Stríð-
ið við Vísi kostaði sitt og blöð-
in gáfu til dæmis bíla í áskriftar-
verðlaun. Eftir sex ár var farið að
tala um sameiningu Dagblaðsins
og Vísis, sem voru þá nágrann-
ar í Síðumúla 12 og 14. Í prent-
araverkfalli í nóvember árið 1981
hittust framkvæmdastjórar blað-
anna tveggja og hófu að undirbúa
sameininguna sem varð síðan að
veruleika nokkrum dögum síð-
ar með Jónas og Ellert B. Schram
sem ritstjóra, en Ellert hafði þá
stýrt Vísi. Við sameininguna flutti
blaðið í hið fræga DV-hús í Þver-
holti sem Jónas og félagar höfðu
keypt árið 1976.
Jónas var ekki að fullu sáttur
við sameininguna og viðraði þær
skoðanir sínar við Svein. Hann
taldi að Dagblaðið væri einstakt
og að óvíst væri hvert almennings-
álitið yrði á sameinuðu blaði. En
þó taldi hann að samstarfið væri
vel hægt út frá faglegu sjónarmiði
sem reyndist raunin.
Hófst nú það skeið sem margir
hafa kallað stórveldistíma DV, sem
sást best á lestrarmælingum. Árið
1983 var lesturinn mældur í 64
prósentum, svipað og Morgun-
blaðið hafði. Áferð blaðsins hafði
vissulega breyst, það var ekki
byltingarkennt eins og Dagblaðið
hafði verið heldur var það nú orðið
settlegt. Jónas sagði:
„Í rauninni varð DV betra blað
en Dagblaðið hafði verið, en það
naut aldrei sömu hylli almenn-
ings. Í augum fólks var DV ekki
blað „litla mannsins“, heldur fjöl-
miðlarisi, sem laut lögmálum
viðskiptalífsins. Við hefðum bet-
ur puðað í fátæktinni, á endan-
um hefðum við sigrað. En þægindi
einokunarinnar voru freistandi og
trufluðu dómgreind okkar allra.“
Tækni og fagmennska
Fagmennska var það sem ein-
kenndi störf Jónasar og fagmennsk-
an gerði DV að vel smurðri vél á
níunda áratugnum. Blaðamanna-
próf voru tekin upp og ungir blaða-
menn voru aldir upp með aga án
þess að draga úr þeim tennurnar.
Sérstaklega mikið var gert úr mál-
fari og íslenskufræðingar fengnir
til þess að halda fyrirlestra fyrir rit-
stjórnina. Tölvutæknin hóf innreið
sína og vel var fylgst með því sem
gerðist í nágrannalöndunum og
það besta þaðan nýtt.
Elías Snæland Jónsson, var að-
stoðarritstjóri DV á árunum 1984
til 1997, á hápunkti velgengninnar.
Hann segir:
„Þegar ég varð aðstoðarritstjóri
DV hafði ég verið í blaðamennsku
í meira en tuttugu ár, þannig að ég
var nokkuð fullnuma í faginu. En
Jónas vakti athygli mína og áhuga
á margvíslegum möguleikum
þeirrar tölvutækni sem þá var að
ryðja sér til rúms. Hann var fyrstur
íslenskra ritstjóra til að nýta sér
þessa nýju tölvutækni til að bæta
stjórn og skipulag á ritstjórninni,
og það var til mikils hagræðis fyrir
okkur sem þar störfuðum.“
Áttuð þið alltaf skap saman?
„Við Jónas virtum hvorn ann-
an enda báðir verið blaðamenn
frá því við vorum á táningsaldri,
og báðir tileinkað okkur fagleg og
vönduð vinnubrögð. Ég man ekki
til þess að Jónas hafi nokkru sinni
skipt skapi við mig, og ég ekki við
hann. Það var okkar sameigin-
lega markmið að tryggja að DV
sinnti skyldum sínum við lesend-
ur og segði fljótt, satt og rétt frá því
sem var að gerast í þjóðfélaginu og
skipti almenning máli.“
Jónas fylgdist vel með því sem
gerðist erlendis þar sem mörg
dagblöð voru í hugleiðingum um
að koma ljósvakamiðlum á fót.
Útvarpsstöð DV var skammlíf eft-
ir innrás lögreglunnar í Þverholtið
og ekkert varð af sjónvarpsfélaginu
Ísfilm sem DV og Morgunblað-
ið ætluðu að reka saman. Þetta
voru ævintýri sem ekki var ætl-
að að ganga en í blaðaútgáfunni
skaraði DV fram úr og aðrir fylgdu
fordæminu, bæði gömlu flokks-
blöðin sem og ný blöð á borð við
Helgarpóstinn og Pressuna.
Elías segir:
„Ég tel að Jónas Kristjánsson
hafi haft meiri áhrif á íslenska
blaðamennsku á sinni tíð en flest-
ir aðrir þótt blöðin sem hann rit-
stýrði séu ekki lengur til nema á
vefnum sem gleymir fáu. Stund-
um virtist óneitanlega sem sífelld
barátta hans gegn kerfi sem vernd-
aði hagsmuni hinna fáu bæri lít-
inn árangur, en ég held þó að þar
hafi droparnir holað steininn og
skrif hans haft áhrif í átt til frjáls-
ræðis. Hann gerði miklar kröfur
um fagmennsku og setti leiðbein-
ingar sínar á vefinn bæði í máli
og myndum þannig að þeir ungu
blaðamenn sem vilja tileinka sér
fagleg vinnubrögð eiga auðvelt
með að læra af honum. Hann er
því enn kennari í faginu ef ungir
blaðamenn vilja notfæra sér þekk-
ingu hans og reynslu.“
Hætti að drekka og steig á bak
Flestir þekktu ritstjórann af hans
beittu og kjarnyrtu leiðurum sem
snerust fyrst og fremst um sam-
félagsmál, innlend og erlend. En
Jónas hafði vítt áhugasvið og skrif-
aði mikið um þau, bæði greinar
og bækur. Jónas og Kristín, sem
lést 2016, eignuðust fjögur börn,
sú yngsta er Halldóra Jónasdótt-
ir flugmaður. Hún segir um pabba
sinn:
„Áhugamál hans lágu víða og
mörg þeirra tók hann alla leið, ég
dröslaði honum með mér á hest-
bak þegar ég var nýorðin táning-
ur og úr varð mikið áhugamál,
mamma dróst inn í það með hon-
um og þau eignuðust fullt af hest-
um sem þeim þótti ákaflega vænt
um og ferðuðust á þeim víða um
landið ásamt því að faðir minn
skrifaði fjölda bóka um hross og
ferðaleiðir.“ Og enn fremur „Við
pabbi virtumst lengi vel mjög ólík
og höfðum satt að segja lítið að
tala um, mér fannst hann held-
ur hvass, honum fannst ég held-
ur mjúk og áhugamálin sköruðust
lítið en ég virti hann mikið og hann
var ávallt til staðar ef ég þurfti.“
Skíðamennska var annað
áhugamál sem og matur. Jónas
var mikill áhugamaður um ferða-
lög og mat og skrifaði gagnrýni á
veitingahús. Jónas naut þess að
borða á góðum stöðum og drekka
fín vín en um tíma varð það að
vandamáli. Hann sagði:
„Síðla árs 1986 áttaði ég mig á,
að ég stýrði ekki áfengisneyzlunni.
Hvorki hvort ég drykki né hversu
mikið. Ég sá fram á vandræði af
þessum sökum og hætti notkun
áfengis 1. apríl 1987. Tíu mánuð-
um síðar hætti ég að reykja. Hvort
tveggja hafði góð áhrif á heilsuna,
en þurrkurinn dró úr félagslyndi
mínu. Ég hætti að skrifa vínrýni,
sem áður var þáttur í starfi mínu
við veitingarýni. Um leið fékk ég
aukinn tíma, sem ég notaði til að
steypa mér út í hestamennsku.“
Hrun og brottrekstur
Árið 1994 var settur virðis-
aukaskattur á sölu dagblaða og
sölulaun blaðasölubarna skatt-
lögð einnig. Þetta var í fyrsta sinn
frá upphafsárum Dagblaðsins sem
erfiðleikar komu upp í rekstrinum.
Næstu ár voru erfið margra hluta
vegna. Breytingar urðu í eigenda-
og framkvæmdastjórn félagsins
árin 1995 og 1996 og áherslurnar
breyttust. Jónas taldi að áhrif aug-
lýsenda á ritstjórn væru of mikil
og að inn væru ráðnir almanna-
tenglar, markaðsfræðingar og fleiri
„spunakarlar“ á háum launum í
stað fólks sem framleiddi efni. Auk
þess voru mannaskipti tíð. Allt
þetta var að gerast á sama tíma og
sú þróun var hafin að yngri kyn-
slóðir keyptu síður dagblöð.
Ellert B. Schram hætti sem rit-
stjóri við hlið Jónasar og inn komu
Össur Skarphéðinsson og síðar Óli
Björn Kárason. Skuldir fyrirtækis-
ins hækkuðu sífellt og fór svo að
Sveinn seldi sinn hlut. Þann 1. jan-
úar árið 2002 var Jónasi loks sagt
upp störfum. Hann var þá orðinn
61 árs gamall en langt frá því að
hverfa burt úr blaðamennsku.
Þetta ár var hann ritstjóri
Fréttablaðsins og síðar varð hann
útgáfustjóri hestablaðsins Eiðfaxa
og skrifaði auk þess greinar í DV á
nýjan leik.
Lærifaðir en ungur í anda
Mikael Torfason og Illugi Jökuls-
son voru ritstjórar DV árið 2005 en
þá ákvað Illugi að taka við stöðu
útvarpsstjóra Talstöðvarinnar.
Jónas, sem var þá leiðarahöfund-
ur blaðsins, kom aftur inn sem rit-
stjóri við hlið Mikaels. Næstu tvö
árin urðu mikill ólgutími í sögu
blaðsins sem endaði með því að
þeir sögðu báðir upp störfum.
„Verkaskiptingin var svolítið
loðin en ég var meira á gólfinu en
Jónas hugmyndafræðingur. Hann
samdi til dæmis siðareglurnar fyr-
ir okkur.“
Hvernig var Jónas í samstarfi?
„Jónas var frábær í samstarfi. Ég
veit að mörgum fannst hann vera
harður húsbóndi, allt frá því að
hann var að reka Dagblaðið og DV
í gamla dag. En ég kynntist honum
sem ljúfmenni í samstarfi og hann
reyndist mér ákaflega vel. Jónas
var rúmlega þrjátíu árum eldri
en ég og hafði gríðarlega reynslu.
Hann var bæði þessi aldni lærifað-
ir en þó hann væri elstur á blaðinu
þá var hann einn sá yngsti í anda.“
Jónas var óhræddur við nýj-
ungar og leiðandi í mörgum
þeirra. Er þar bæði hægt að nefna
tölvuvæðinguna á níunda ára-
tugnum sem og netvæðinguna eft-
ir aldamótin. Mikael segir að Jónas
hafi ekki verið sömu skoðunar og
margir af hans kynslóð um að
texti væri merkilegri ef hann væri
prentaður á pappír. Hvort sem
Ferill Jónasar
Kristjánssonar
Fréttaútvarpinu lokað
Haustið 1984 setti Frjáls fjölmiðlun, útgáfufélag DV, á laggirnar út-
varpsstöðina Fréttaútvarpið þegar starfsmenn Ríkisútvarpsins fóru
í verkfall. Olli þetta miklu fjaðrafoki enda ólöglegt í ljósi þess að rík-
ið hafði einokun á ljósvakamiðlun.
Þann 23. október greindi DV frá lokun stöðvarinnar og lýsir
Sveinn Eyjólfsson þessu í bók sinni Allt kann sá er bíða kann:
„Auðvitað varð uppi fótur og fit og lauk svo að lögreglunni var
sigað á okkur og Fréttaútvarpinu lokað með lögregluvaldi undir öfl-
ugum andmælum almennings sem reyndi að hindra lögreglumenn
í að ganga út með sendingartækin í pokum. Við Hörður (Einarsson
framkvæmdastjóri) vorum kærðir og báðir ritstjórar DV og síðan
dæmdir fyrir brot á útvarpslögum. Þau lög höfðu reyndar verið felld
úr gildi þegar dómarnir féllu.“