Dagblaðið Vísir - DV - 28.09.2018, Blaðsíða 58

58 28. september 2018TÍMAVÉLIN
Þ
ann 18. nóvember 1978 fyrir­
skipaði Jim Jones, leiðtogi
Peoples Temple kirkjunnar,
öllum meðlimum hennar,
sem bjuggu í Jonestown í Gvæjana
að fremja „byltingarkennt sjálfsvíg“
með því að drekka eitrað púns. Alls
létust 918 manns þennan dag í Jo­
nestown, þar af var þriðjungurinn
börn. Fjöldasjálfsvígin í Jonestown
var allt þar til hryðjuverkaárásirnar
voru gerðar á Bandaríkin í septem­
ber 2001 sá atburður þar sem flestir
Bandaríkjamenn höfðu látist í einu
en náttúruhamfarir eru þar undan­
skildar.
Jim Jones stofnaði söfnuðinn
1956 og var fólk af öllum kynþátt­
um velkomið í hann en það var
harla óvenjulegt á þessum tíma.
Meginmarkmið kirkjunnar var
að sögn að aðstoða fólk í neyð. Í
fyrstu var kirkjan staðsett í Indi­
anapolis í Indiana en var flutt til
Redwood Valley í Kaliforníu 1966.
Jones átti sér draum um samfé­
lag byggt á gildum kommúnisma
þar sem allir lifðu saman í friði og
sátt og legðu sitt af mörkum fyrir
samfélagið. Honum tókst að koma
skipulagi sem þessu á í litlum mæli
í Kaliforníu en átti sér draum um
að stofna búðir utan Bandaríkj­
anna. Þessar búðir áttu að vera að
fullu undir hans stjórn og meðlim­
ir Peoples Temple áttu að hjálpa
fólki á svæðinu. Til að þetta gæti
gengið upp og áhrifa bandarískra
stjórnvalda gætti ekki áttu þess­
ar búðir að vera fjarri Bandaríkj­
unum. Jones fann afskekkt svæði í
Gvæjana, sem er í Suður­Ameríku,
sem hentaði þörfum hans. Hann
samdi um leigu á landsvæði 1973
við þarlend stjórnvöld og hófst þá
mikil vinna við að ryðja skóg svo
hægt væri að reisa búðir fyrir safn­
aðarmeðlimi. Uppbyggingin tók
langan tíma enda þurfti að flytja allt
byggingaefni til Jonestown sem hét
fullu nafni Jonestown Agricultural
Settlement. Þegar kom fram á árið
1977 bjuggu aðeins um 50 manns í
búðunum og Jones var sjálfur enn í
Bandaríkjunum.
Draumaríkið
En það breyttist fljótt þegar Jones
frétti að verið væri að vinna að um­
fjöllun um hann þar sem hann yrði
afhjúpaður. Greinin var við að fara
í prentun og innihélt meðal annars
viðtöl við fyrrverandi safnaðar­
meðlimi. Nóttina áður en grein­
in var prentuðu flaug Jones ásamt
nokkur hundruð safnaðarmeðlim­
um til Gvæjana. Fólkið settist að í
Jonestown.
Jonestown átti að vera
draumaríki en þegar safnaðar­
meðlimirnir komu þangað voru
hlutirnir ekki eins og þeir höfðu
búist við. Ekki var búið að byggja
nægilega mörg hús til að hýsa alla
og því höfðu kojur verið settar upp
í húsunum, sem voru tilbúin, og
því var þröngt á þingi. Kynjaskipt
var í húsin þannig að hjón máttu
ekki vera í sama húsinu. Hitinn og
rakinn í Jonestown var kæfandi
og margir veiktust. Þá þurftu safn­
aðarmeðlimirnir að vinna langa
vinnudaga í hitanum, stundum
allt að 11 klukkustundir. Hátalarar
voru settir upp úti um allt í búðun­
um og var nær endalausum pré­
dikunum Jones útvarpað. Hann
hafði mikið að segja og talaði oft
heilu næturnar svo örþreytt fólk­
ið átti erfitt með svefn. Sumir voru
mjög sáttir við að búa í Jonestown
en aðrir vildu gjarnan losna þaðan
en það var ekki auðvelt. Búðirnar
voru í miðjum frumskógi og vopn­
aðir verðir stóðu vörð um þær. Þeir
sem vildu fara þurftu að fá leyfi hjá
Jones til þess og slík leyfi vildi hann
ekki veita.
Þingmaður kemur í heimsókn
Leo Ryan, þingmaður frá Kaliforníu,
hafði heyrt ávæning af að eitthvað
slæmt væri á seyði í Jonestown.
Hann ákvað því að fara þangað og
kanna ástandið. Í för með honum
voru ráðgjafi hans og kvikmynda­
tökulið frá NBC­sjónvarpsstöðinni
auk nokkurra ættingja safnaðar­
meðlima. Ekki var annað að sjá en
allt væri í góðu lagi. Um kvöldið var
boðið til veislu með góðum mat og
dansleik. Þá laumaði einhver miða
til eins úr kvikmyndatökuliðinu
með nöfnum fólks sem vildi gjarn­
an yfirgefa búðirnar. Þá varð hópn­
um ljóst að sumum var haldið gegn
vilja sínum í Jonestown.
Næsta dag, 18. nóvember 1978,
tilkynnti Ryan að hann væri reiðu­
búinn til að taka alla þá sem vildu
yfirgefa Jonestown með til Banda­
ríkjanna. Aðeins örfáir safnaðar­
meðlimir þáðu boðið en fólk óttað­
ist viðbrögð Jones. Fólkið var flutt
á brott í vörubíl en Ryan ákvað að
verða eftir til að tryggja að enginn,
sem vildi fara, hefði orðið eftir.
Þá réðst einn safnaðarmeðlima á
hann og reyndi að skera hann á
háls. Það tókst ekki en ljóst var að
Ryan og hópur hans voru í hættu
og yfirgaf hann því búðirnar. Vöru­
bíllinn komst á leiðarenda á flug­
völlinn en flugvélarnar voru ekki
tilbúnar til brottfarar þá. Á með­
an fólkið beið var dráttarvél með
tengivagn ekið upp að þeim. Af
tengivagninum stukku safnaðar­
meðlimir sem hófu skothríð á fólk­
ið. Fimm féllu, þar á meðal Ryan.
Margir til viðbótar særðust.
Fjöldasjálfsvígin
Í Jonestown fyrirskipaði Jones öll­
um að safnast saman við veislu­
skálann. Þegar allir voru komn­
ir ávarpaði Jones söfnuð sinn.
Hann var örvæntingarfullur og
virtist pirraður. Hann var ósáttur
við að einhverjir safnaðarmeð­
limir hefðu yfirgefið Jonestown og
lét eins og hlutirnir yrðu að gerast
hratt. Hann sagði fólkinu að ráðist
hefði verið á Ryan og fylgdarmenn
hans og að vegna þessa væri Jone­
stown ekki lengur öruggur staður.
Hann var fullviss um að bandarísk
yfirvöld myndu bregðast harka­
lega við vegna árásarinnar.
„Þegar fallhlífarhermennirn­
ir koma munu þeir skjóta sum af
saklausu börnunum okkar.“
Hann sagði söfnuðinum að
eina leiðin út úr þessu væri að
fremja „byltingarkennt sjálfs­
víg“. Ein kona tók til máls og and­
mælti honum en hann færði rök
á móti og söfnuðurinn setti sig þá
upp á móti konunni. Þegar frétt­
ist að Ryan væri dáinn lá Jones
enn meira á og virtist enn æstari.
Hann hvatti safnaðarmeðlimi til
sjálfsvígs og sagði að ef hermenn
kæmu myndu þeir pynta börnin
og gamla fólkið, það væri ekki
hægt að lifa við.
Stórir pottar voru fylltir af gos­
drykkjum og blásýra og valíum
sett út í. Kornabörn og börn
voru fyrst færð að pottunum og
sprautur notaðar til að koma
eitruðum drykknum upp í þau.
Því næst drukku mæðurnar eitr­
ið. Því næst var röðin komin
að öðrum safnaðarmeðlimum.
Sumir voru dánir áður en aðr­
ir gátu drukkið eitrið. Ef fólk var
ekki samvinnuþýtt sáu vopnaðir
verðir um að „hvetja“ það áfram.
Það tók fólk um fimm mínútur að
deyja eftir að það drakk eitrið.
912 manns létust af völd­
um eitursins. Af þeim voru 276
börn. Jones lést af völdum skots
í höfuðið en ekki er vitað hvort
hann skaut sig sjálfur eða ekki. Í
heildina létust 918 manns á flug­
vellinum og í Jonestown. Örfáir
lifðu þetta af, annaðhvort með
því að flýja inn í skóginn eða fela
sig í búðunum.
Af hverju?
Líklegast fæst aldrei svar við af
hverju fólkið kaus að fylgja Jones
í dauðann og svipta sig lífi en
eins og svo oft er raunin í trúar­
söfnuðum virðist sem leiðtoginn,
Jones, hafi haft eitthvert heljartak
á safnaðarmeðlimum og hafi get­
að stýrt þeim nánast að vild. n
JONESTOWN-FJÖLDAMORÐIN
OG FJÖLDASJÁLFSVÍGIN
Kristján Kristjánsson
ritstjorn@dv.is
n Af hverju fylgdu 918 manns leiðtoga sínum til Gvæjana og sviptu sig lífi?„Þegar fall-
hlífarher-
mennirnir koma
munu þeir skjóta
sum af saklausu
börnunum okkar
Jonestown 909 meðlimir sértrúarsafnaðar dóu.
Jim Jones Viðstaddur mót-
mæli í San Francisco árið 1977.