Morgunblaðið - 01.09.2018, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. SEPTEMBER 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Það hefursennilegaekki farið
fram hjá þeim,
sem þurfa að kom-
ast leiðar sinnar í
Reykjavík á anna-
tíma, hvað umferðin hefur
þyngst undanfarna daga.
Fyrir þá, sem ekki þekkja til,
eru ljósmyndir af umferðar-
hnútum við Fossvog og Ár-
túnsbrekku ágætur vitnis-
burður um ástandið.
Í frétt með myndunum seg-
ir að samkvæmt spá Vega-
gerðarinnar mun umferð á
höfuðborgarsvæðinu aukast
um 3% það sem eftir er af
árinu miðað við sama tíma í
fyrra.
Ár frá ári hefur umferðin
þyngst á höfuðborgarsvæðinu
þeir, sem ekki þurfa nauðsyn-
lega að vera á ferðinni þegar
mest lætur, veigra sér við að
fara af stað.
Það er vitaskuld eðlilegt að
eftir því sem fleiri eru á ferð-
inni taki lengri tíma að kom-
ast leiðar sinnar. Það er hins
vegar ekki eðlilegt að nánast
ekkert skuli hafa verið brugð-
ist við þessum vanda svo ár-
um skiptir þótt ljóst hafi verið
í hvað stefndi.
Þess í stað hefur verið ein-
blínt á óraunhæfar lausnir.
Þegar borgarbúar svara ekki
kallinu um að fara að hjóla
eða taka frekar strætó en að
nota einkabílinn
er höfðinu stungið
í sandinn og þrá-
ast við frekar en
að horfast í augu
við staðreyndir og
reyna að greiða
fyrir umferðinni.
Gatnakerfið þolir ákveðinn
umferðarþunga og þegar hon-
um er náð byrja tafirnar. Við
hvern bíl, sem bætist við um-
fram þessi þolmörk verður
ástandið óbærilegra.
Möguleikum til að greiða
fyrir umferð hefur beinlínis
verið hafnað, jafnvel þótt ráð-
stöfunarfé til framkvæmd-
anna hafi verið tiltækt, með
þeim rökum að göturnar
myndu fyllast hvort sem er.
Götur hafa frekar verið
þrengdar, en að gera þær
greiðfærari.
Ísland er oft borið saman
við útlönd og iðulega til að
benda á hvers menn fari á mis
með því að búa hér en ekki
þar. Aldrei hefur þó talist eft-
irsóknarvert að taka upp þær
umferðarstöppur og teppur,
sem iðulega fylgja stórborg-
arlífi í útlöndum og gera að
verkum að ein til tvær
klukkustundir bætast við
vinnudaginn.
Það virðist þó vera keppi-
kefli núverandi meirihluta í
borginni og er ekki laust við
að tilhugsunin um að það gæti
hæglega tekist veki hroll.
Umferðin þyngist í
höfuðborginni án
þess að neitt sé að
gert}
Teppur og stöppur
Netglæpirverða stöð-
ugt algengari eins
og margir þekkja
og glæpastarf-
semi á netinu er
án landamæra. Í
vikunni var greint frá könnun
lögreglu á umfangi slíkra
brota. Rúmur fimmtungur
þátttakenda í þolendakönn-
uninni kvaðst hafa orðið fyrir
tilraun til netbrots árið 2016
og kæmi ekki á óvart ef sú
tala hefði hækkað. 1,5% svar-
enda höfðu tapað fé. Kvaðst
einn þeirra hafa tapað rúm-
lega einni milljón króna.
Netglæpir eru margvís-
legir. Flestir urðu fyrir því að
reynt var að svíkja af þeim fé
í gegnum net eða síma. Þá
komu tilraunir til að nota
kreditkortanúmer með ólög-
mætum hætti og tilraunir til
fjárkúgunar, ýmist með
tölvuvírusum eða dreifingu
mynda.
Í frétt Morgunblaðsins um
rannsóknina segir að þar
komi fram að umhverfi nets-
ins bjóði upp á aukna mögu-
leika til að villa á
sér heimildir og
blekkja og það
hafi brotamenn
nýtt sér. Mikil
netnotkun á Ís-
landi auki jafn-
framt líkur á brotum á netinu.
„Líklegt má ætla að brota-
menn muni halda áfram að
reyna að finna nýjar leiðir til
að nýta upplýsingatækni til
að svíkja og kúga fé af fólki,“
segir í niðurstöðum rann-
sóknarinnar. „Það er því
mikilvægt að fylgst sé vel
með þróun í þessum mála-
flokki. Þá er ekki síður mikil-
vægt að forvarnir gegn þess-
um tegundum brota nái til
notenda, að notendur séu
upplýstir jafnóðum um nýjar
aðferðir brotamanna við að ná
peningum af einstaklingum í
gegnum net og síma.“
Við þetta má bæta að net-
notendur gera rétt í því að
hafa ávallt varann á þegar
þeir fara um netið því að það
er veiðarfæri og það getur
verið hættulegt að lenda í
möskvum þess.
Netið er veiðarfæri
og það getur verið
hættulegt að lenda í
möskvum þess}
Svik og kúgun á netinu
S
kólastarf er nú hafið eftir sumarleyfi.
Fjölmargir nemendur stigu sín
fyrstu skref í grunnskóla og hófu
nám í fyrsta bekk. Nokkrir nýir
nemendur sem voru að taka þetta
stóra skref voru teknir tali í Íslandi í dag á Stöð
tvö í vikunni. Spenningurinn leyndi sér ekki,
bros á hverju andliti og tilhlökkun fyrir nýjum
verkefnum. Það sem mér fannst þó áhugaverð-
ast var það hverju börnin voru spenntust fyrir
að byrja læra í skólanum. Smíði, heimilisfræði
og að læra að hekla var það sem börnin nefndu
sérstaklega (saga og danska er kannski ekki það
sem börnin nefna fyrst við 6 ára aldur.)
Þetta leiddi þó hugann að því hvernig iðnnámi
er gert undir höfði í grunnskólagöngu barnanna
okkar. Fjöldi barna telur iðngreinar bæði
áhugaverðar og skemmtilegar. Að grunn-
skólagöngu lokinni er það þó bóknámið sem
dregur þau að sér. Það er meðal annars vegna þess að við
höfum ýtt undir bóknámið en vanrækt iðnnámið um langa
hríð. Hér á landi er mikil eftirspurn eftir iðnmenntuðu fólki,
en við eigum langt í land hvað varðar ásókn í iðnnám. Við
þurfum að gera iðnnámi hærra undir höfði strax á fyrstu ár-
um skólagöngunnar og leggja meiri áherslu á hagnýtni
verklegra greina.
Í lögum um grunnskóla er kveðið á um leggja skuli
áherslu á jafnvægi milli bóklegs og verklegs náms innan
grunnskólanna. Einhvern veginn virðist þó vera að þar, líkt
og annars staðar í kerfinu, sé megináherslan á bóklega
námið. Það eru engar skyndilausnir sem virka
til að efla iðnnám í landinu, heldur þarf að skoða
öll stig samfélagsins og kerfisins. Þar skiptir
grunnskólinn höfuðmáli, hvernig við leggjum
áherslu á nám yngstu nemenda og hvernig sú
þróun er fram að útskrift nemenda í 10. bekk.
Þegar tæknin tekur stöðugum framförum og
það verður enn meiri áskorun fyrir atvinnulífið
að halda samkeppnishæfni sinni verður at-
vinnulífið að eiga kost á fleiri iðn- og tækni-
menntuðum einstaklingum. Iðnnám er ein
grunnstoð afkastamikils og öflugs atvinnulífs og
ekki síst þegar horft er fram á þær breytingar
sem nú þegar eru hafnar og framundan eru á
vinnumarkaði. Skortur á iðnmenntuðu fólki er
orðinn hamlandi fyrir starfsemi fjölda fyrir-
tækja þar sem þörfin er mikil fyrir fleira fag-
menntað fólk.
Að efla iðn-, verk- og starfsnám er í þágu fjöl-
breyttara og öflugara samfélags sem á þess kost að takast á
við nýjar áskoranir. Við þurfum að þora að taka stór skref
til að breyta áherslum kerfisins okkar og gera iðnnemum og
iðnnámi jafn hátt undir höfði og bóknámi. Það er búið að
tala um þetta í mörg ár án þess að gera áþreifanlegar breyt-
ingar. Á meðan hefur atvinnulífið þróast hratt og úrelt
áhersla á mikilvægi bóknáms umfram aðra menntun situr
eftir. aslaugs@althingi.is
Áslaug Arna
Sigurbjörns-
dóttir
Pistill
Skemmtilegast í smíði
Höfumdur er formaður utanríkismálanefndar
og ritari Sjálfstæðisflokksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
um 980. Bærinn óx hratt og þar
bjuggu um hríð á miðöldum um tíu
þúsund manns, álíka margir og í
London á tíma Engilsaxa.
The Local hefur eftir Maju
Krzewinska við Stokkhólmshá-
skóla, sem einnig tók þátt í rann-
sókninni, að niðurstöðurnar birti
aðra sýn á víkingaaldartímann en
menn séu vanir. „Við hugsum yfir-
leitt um víkingana sem menn á far-
aldsfæti og í kennslubókum skól-
anna eru landakort með örvum
sem sýna útrás þeirra um veröld
víða, jafnvel til Tyrklands og Am-
eríku,“ segir hún. Sjaldgæfara sé
að hugsa um komu fólks úr öðrum
heimshlutum til Norðurlanda.
Hnattvæðing og fjölmenning, tvö
helstu tískuhugtök í umræðum um
samfélagsmál um þessar mundir,
eiga ekkert síður við þegar sjónum
er beint að fortíðinni en samtím-
anum. Þetta má heita inntakið í
nýrri bók danska fornleifafræð-
ingsins Jeanette Varberg Menne-
sket har altid vandret (Mannfólkið
hefur alltaf verið á ferðinni) sem
sagt var frá hér í blaðinu í fyrra-
vor. Smám saman eru fræðimenn
að átta sig á því að þjóðfélög fyrri
tíðar voru fjölbreyttari að sam-
setningu að því er uppruna fólks
varðar en áður var talið. Nýjar
rannsóknaraðferðir, ekki síst með
athugunum á strontíum-ísótópum í
beinum, hafa auðveldað vísinda-
mönnum að rekja uppruna forn-
manna.
Suðupottur ólíkra
þjóðerna í Sigtúnum
Vísindi Með því að athuga bein og tennur fornmanna er hægt að rekja upp-
runa þeirra. Stuðst er við DNA-sýni og strontíum ísótópa-greiningar.
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Um það bil helmingur íbúaí hinum fornu Sigtúnumí Svíþjóð, sögufrægribyggð á miðöldum var
ekki hreinræktaðir Svíar, þ.e. fólk
fætt og uppalið á heimavelli, held-
ur af margvíslegum uppruna. Þetta
hefur ný rannsókn á jarðneskum
leifum fólks á staðnum, sem uppi
var á 10. til 12. öld, leitt í ljós.
Rannsóknin byggist á DNA-sýnum
sem tekin voru úr beinum og
strontíum-greiningu á tönnum.
Vísindamennirnir greina frá nið-
urstöðunum í grein sem birt er í
opnum aðgangi á vef tímaritsins
Current Biology.
Niðurstaðan þykir mörgum
áhugaverð vegna lífseigra hug-
mynda um þjóðernislega einsleitni
norrænna manna til forna.
Snorri Sturluson og íslenskir
samtímamenn hans á 13. öld
þekktu vel til Sigtuna. „Óðinn tók
sér bústað við Löginn þar sem nú
eru kallaðar fornu Sigtúnir og
gerði þar mikið hof og blót eftir
siðvenju Ásanna. Hann eignaðist
þar lönd svo vítt sem hann lét heita
Sigtúnir,“ segir í Ynglinga sögu.
Eftir að Svíar tóku kristni voru
margar kirkjur og klaustur í Sigt-
una og biskupssetur sem síðar var
flutt til Uppsala
Rannsóknin tók til beinaleifa 38
manna. Sýnt var fram á að rétt um
helmingur þeirra hefði alist upp á
svæðinu í grennd við Löginn
(Mälaren) í Svíþjóð, en hinn helm-
ingurinn hafði komið frá fjar-
lægum svæðum eins og Úkraínu,
Litháen, norðurhluta Þýskalands,
Bretlandseyjum og svæðum í Mið-
Evrópu og að auki frá Noregi,
Danmörku og öðrum landshlutum í
Svíþjóð.
Sigtuna hefur því til forna verið
suðupottur ólíkra þjóðerna. Einn
vísindamannanna, Anders Göther-
ström prófessor í sameinda-
fornleifafræði við Stokkhólmshá-
skóla, segir í viðtali við sænska
netmiðilinn The Local að á miðöld-
um hafi bærinn að þessu leyti líkst
Sjanghæ og London nútímans.
Einna merkilegast þykir honum að
sumir íbúanna voru af annarri kyn-
slóð innflytjenda.
Það var Ólafur skotkonungur
sem stofnaði til byggðar í Sigtuna
Fyrir rúmum tveimur árum
brast á mikið fjölmiðlafár þegar
því var haldið fram að fundnar
væru nýjar minjar um veru nor-
rænna manna á Nýfundnalandi,
á suðvesturströndinni þar sem
heitir Point Rosee. Sem kunn-
ugt er hafa slíkar minjar fundist
á L’Anse aux Meadows, nyrsta
odda Nýfundnalands, og stað-
festa þær að sínu leyti frásagnir
íslenskra miðaldaheimila um
fund Ameríku.
Nú hafa rannsakendur skilað
lokaskýrslum um rannsókn sína
á vettvangi og reynist ekkert
hafa verið hæft í þessu. Engin
ummerki um víkingabyggð eru á
Point Rosee.
Ekki byggð
víkinga
POINT ROSEE