Morgunblaðið - 01.09.2018, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. SEPTEMBER 2018
VÖNDUÐ JEPPADEKK
Á FRÁBÆRU VERÐI
STÆRÐ 315/70R17
49.600,- kr.
STÆRÐ 285/70R17
46.900,- kr.
ARCTIC TRUCKS | KLETTHÁLSI 3 | 110 REYKJAVÍK | 540 4900
WWW.ARCTICTRUCKS.IS
ÞÚ FÆRÐ JEPPADEKKIN HJÁ OKKUR!
Áveiðislóð í sumar, þarsem ég taldi mig verautan þjónustusvæðis,hringdi síminn. Sam-
bandið var slæmt en eftir nokkra
snúninga komst ég að því að verið
var að safna fyrir góðu málefni
sem ég hefði verið svo vinsam-
legur að styrkja mörg undanfarin
ár... Ég reyndi að víkja mér und-
an en símamaðurinn herti sóknina
og ég þurfti að láta mér detta í
hug afsakanir – en kunni ekki við
að segjast vera í veiðitúr og
reyna um leið að sannfæra hann
um að ég ætti ekki fyrir styrkn-
um til félagsins.
Loks gafst vinurinn upp og
breytti um umræðuefni: Þar sem
ég væri íslenskufræðingur vildi
hann bera upp við mig hvort ekki
væri ráð að einfalda tungumálið og hætta að sambeygja orð eftir kyni og
tölu; sjálfur hefði hann alist upp erlendis og eftir að hann fluttist hingað
hefði hann átt í mesta basli með að ná öllum þessum beygingum við ein-
földustu hluti eins og að biðja um eina, tvær og þrjár flöskur, einn, tvo eða
þrjá bjóra (þetta var áður
en vísindagreinin um eitr-
unaráhrif bjórs birtist), og
eitt, tvö eða þrjú vatnsglös
og hvort ég gæti ekki
breytt þessu þannig að ein
mynd yrði notuð af þessum
töluorðum – eins og tíðk-
aðist víða erlendis þar sem tungumál hefðu mjög þróast til einföldunar.
Slík breyting yrði bæði honum og öllum nýbúum hér á landi til hagsbóta.
Nú tók við ræða hjá mér um eðli málbreytinga; það væri hvorki á mínu
valdi, né nokkurs annars, að fyrirskipa slíka breytingu. Á meðan leið veiði-
tíminn en maðurinn lét sér ekki segjast, spurði hvort íslenskufræðingarnir
réðu þessu ekki, við sem værum með „þrír ráðherrar“ úr okkar röðum og
með fagleg ítök í forsetanum. Ég klóraði mér satt að segja aðeins í hausn-
um yfir þessu og reyndi nokkrum sinnum að útskýra að vissulega þróuðust
tungumál í ýmsar áttir en það gerðist á þeirra eigin forsendum og án þess
að þau lytu öðru boðvaldi en hinu beina lýðræði okkar allra sem töluðum
tungumálið á hverjum degi.
Eftir að ég kom til byggða varð ég hugsi yfir þessari hugmynd minni
um hið beina lýðræði. Kannski gæti boðvald ríkisins haft meiri áhrif en ég
hélt – í ljósi sögu sem ég heyrði af ástandi bókmenntakennslu í einum
framhaldsskólanna. Sagt var að þar nægði að taka fjóra áfanga í íslensku
og að fólk gæti sloppið með tvo áfanga í bókmenntum: einn um bók-
menntir síðara alda, þar sem kvæði Jónasar um Gunnarshólma væri óskilj-
anlegt ungum lesendum sem aldrei hefðu heyrt á helstu persónur Njálu
minnst, og annan um verk Halldórs Laxness – sem nemendur nenntu svo
ekki að lesa þannig að kennarinn bjargaði sér með því að sýna þeim bara
myndirnar sem hefðu verið gerðar eftir sögum Halldórs. Ef ríkið treystir
sér til að bjóða ungu fólki upp á að fara svona bókmenntalega óinnréttað
út í samfélagið hlýtur að vera lítið mál að einfalda sambeygingar og kynja-
notkun svo enginn verði svikin um að geta beðið um „einn kók“ í næstu
sjoppu.
„Einn kók“ – og
málið er dautt
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
Bara eitt málfræðikyn! Það er ekki á
valdi íslenskufræðinga að fyrirskipa að
bara ein mynd af töluorðum verði notuð.
Það eru mikil þjóðfélagsleg umbrot á Vestur-löndum. Eftir rúma viku fara fram þing-kosningar í Svíþjóð og flest bendir til aðSvíþjóðardemókratar, sem eru flokkur langt
til hægri, muni bæta við sig verulegu fylgi og
hugsanlega verða annar stærsti flokkur Svíþjóðar.
Í Þýzkalandi hefur framgangur Valkosts fyrir
Þýzkaland (AfD) verið svo mikill að bæði Kristilegir
demókratar og vinstri flokkarnir eru byrjaðir að
bregðast við og þá gjarnan á þann veg, að færa sig
nær þeim flokki í stefnumálum og málflutningi. Í
Danmörku hefur orðið nánast grundvallar breyting á
afstöðu danskra jafnaðarmanna til innflytjenda eftir
að nýr leiðtogi tók við á þeim vígstöðvum. Og þannig
mætti lengi telja.
Hvað er að gerast í lýðræðisríkjum Vesturlanda?
Í brezku vefriti, UnHerd.com, birtist nú grein eftir
mann að nafni Henry Olsen, þar sem þeirri skoðun er
lýst að hin hefðbundna skipting í stjórnmálum á
Vesturlöndum á milli hægri og vinstri sé úrelt og í
raun hrunin. Greinarhöfundur segir að í nær öllum
þessum löndum hafi fylgi flokka, sem skil-
greina sig á þennan hefðbundna hátt farið
minnkandi en kjósendur í þess stað leitað
á ný mið, til flokka sem segja megi að
blandi saman í stefnuskrám sínum
áherzluatriðum frá bæði hægri og vinstri.
Þetta eru ekki nýjar kenningar. Þær
hafa komið fram með ýmsum hætti á undanförnum
árum en Henry Olsen telur að hin nýja skipting sé á
milli þeirra, sem eru inni og hinna, sem eru úti.
Í bók minni um Uppreisnarmenn frjálshyggjunnar
í Sjálfstæðisflokknum, sem út kom fyrir síðustu jól
viðra ég áþekkar skoðanir. Þar segir (á bls 122):
„Í raun hefur orðið til á Íslandi, eins og í nálægum
löndum, eins konar pólitísk yfirstétt eða „elíta“, sem
hægt er að finna í öllum flokkum. Hún finnur til inn-
byrðis tengsla, þegar henni finnst sameiginlegum
hagsmunum ógnað.
Kannski mætti kalla þennan hóp „hina nýju stétt“
með tilvísun í bók Milovan Djilas, sem á sínum tíma
var varaforseti Júgóslavíu í tíð Títós. Bókin er lýsing
á ráðandi stéttum embættismanna og starfsmanna
kommúnistaflokka á þeim tíma. Það er ekki endilega
mikill eðlismunur á þeim og elítum Vesturlanda nú á
dögum.“
Og jafnframt segir (á bls 123):
„Það er hægt að færa sterk rök fyrir því að skipt-
ingin í stjórnmálum á Íslandi sé ekki lengur á milli
hægri og vinstri eða á milli einstakra flokka heldur
sé hún á milli þeirra fámennu samfélagshópa sem eru
inni í valdahringnum og samanstanda af stjórnmála-
mönnum, embættismönnum, sérfræðingum innan há-
skólasamfélagsins og vissum hópum í viðskipta- og
atvinnulífi og jafnvel í fjölmiðlum. Utan við þann
hring stendur þorri þjóðarinnar.“
Þessi tilraun til að skilgreina þær breytingar, sem
eru að verða í okkar samfélagi er mjög áþekk þeirri
mynd, sem fyrrnefndur Henry Olsen dregur upp í hinu
brezka vefriti UnHerd.
Fyrr í þessari viku komu formenn þeirra tveggja
stjórnmálaflokka sem öðrum fremur kenna sig við fé-
lagshyggju fram í Kastljósi, þau Katrín Jakobsdóttir,
forsætisráðherra og formaður VG og Logi Einarsson,
formaður Samfylkingarinnar og ræddu stöðu kjara-
mála.
Af máli þeirra var ekki hægt að greina, að þau gerðu
sér nokkra grein fyrir því að slíkar breytingar væru að
verða í okkar samfélagi. En þau eru ekki ein um það.
Segja má að forystumenn flokka jafnaðarmanna um
alla Evrópu standi frammi fyrir sama vanda. Yfirleitt
standa flokkar þeirra höllum fæti og eru að missa fylgi.
Þó er ljóst að Mette Frederiksen, formað-
ur sósíaldemókrata í Danmörku er að
reyna að snúa dæminu við og gerir það
með því að nálgast sjónarmið Danska
Þjóðarflokksins í málefnum innflytjenda.
Í Þýzkalandi er á ferð á vinstri kant-
inum kona að nafni Sahra Wagenknecht,
sem verið hefur í forystusveit Die Linke, sem er flokk-
ur lengst til vinstri. Hún virðist vera að reyna að
leggja grundvöll að eins konar „samfylkingu“ vinstri
manna þar í landi með myndun einhvers konar
regnhlífarsamtaka, sem fólki úr öllum vinstri flokkum
er boðin aðild að og nefnist Aufstehen. Markmiðið virð-
ist vera að ná aftur kjósendum, sem hafa horfið til AfD
og þá m.a. með stefnumörkun, sem snýr að takmörkun
á fjölda innflytjenda.
Nú má vel vera að þessum flokkum takist að ná ein-
hverri viðspyrnu með þrengri pólitík gagnvart innflytj-
endum en sá þáttur er aðeins hluti af vandanum. Fyrir
skömmu birtist í Guardian grein eftir mann að nafni
Andrew Brown, sem bersýnilega hefur búið lengi í Sví-
þjóð. Hann fullyrðir að Svíþjóðardemókratar blómstri
vegna þess að „elítan hafi misst tengslin við fólkið“.
Að hlusta á Katrínu og Loga í Kastljósi og fylgjast
með orðahnippingum forsætisráðherra og ASÍ síðustu
daga vekur spurningu um hvort hið sama hafi gerzt
hér.
Þessi vandamál hafa brunnið meira á hefðbundnum
vinstri flokkum en þeim sem standa til hægri. Þó er
það svo að í eina tíð var danski Íhaldsflokkurinn áhrifa-
mikill flokkur þar í landi. Hann er nánast horfinn af
sjónarsviðinu og danski Þjóðarflokkurinn kominn í
hans stað.
Skoðanakannanir í Svíþjóð undanfarnar vikur benda
til þess að Svíþjóðardemókratar gætu rutt „Móder-
ötum“ til hliðar, sem leiðandi flokki á hægri kanti þar.
Það er enginn óhultur – jafnvel ekki Valhöll!
Hvað er að gerast
í stjórnmálum Vesturlanda?
Um elítur og
„hina nýju stétt“
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Eftir bankahrunið reyndu ýmsirþeir, sem höfðu að eigin dómi
lítt notið sín áður, að gera sér mat
úr því, ekki síst með því að níða
niður landa sína erlendis. Í þessum
hópi, sem ég hef kallað hrunmang-
ara hefur mjög borið á prófess-
orunum Þorvaldi Gylfasyni og Stef-
áni Ólafssyni. Ég sé ekki betur en
þeim hafi nýlega bæst nokkur liðs-
auki. Hann er prófessor Gylfi
Zoëga, sem skipulagði tveggja
daga alþjóðlega ráðstefnu nú á
fimmtudag og föstudag um fjár-
málakreppuna 2007-9 og banka-
hrunið á Íslandi, þar sem þeir Þor-
valdur og Stefán töluðu báðir. Var
ráðstefnan lokuð öðrum en sér-
völdu fólki úr Háskólanum og
Seðlabankanum.
Hrunmangarafélagið á það hins
vegar sameiginlegt með Hörmang-
arafélaginu á átjándu öld, að það
selur skemmda vöru. Í skrifum
þeirra Þorvaldar og Stefáns á er-
lendri grund morar allt í villum. Til
dæmis kveður Þorvaldur Fram-
sóknarflokkinn hafa fengið þing-
meirihluta 1927 og Stefán segir Ís-
lendinga hafa losnað undan ný-
lenduáþján Dana 1945.
Sumt er þó beinar rangfærslur
frekar en meinlausar villur. Þor-
valdur segir Seðlabankann til
dæmis ekki hafa beitt sér gegn
gjaldeyrislánum til einstaklinga
þvert á gögn, sem sýna, að bankinn
varaði margsinnis og sterklega við
þeim. Og Stefán kveður Rannsókn-
arnefnd Alþingis um bankahrunið
hafa komist að þeirri niðurstöðu að
seðlabankastjórarnir þrír hafi sýnt
af sér alvarlega vanrækslu þótt í
skýrslu nefndarinnar sé aðeins tal-
að um vanrækslu.
Raunar má geta þess að Rann-
sóknarnefndin talaði (sjá 8. bindi
skýrslu hennar, 21. kafla) um van-
rækslu í skilningi laga nr. 142/2008,
en þau voru lögin, sem samþykkt
voru um nefndina eftir bankahrun-
ið. Það hefur hingað til verið talin
ein mikilvægasta regla réttarrík-
isins að lög séu ekki afturvirk. En
þeir sem kynnu að telja á sér brot-
ið með þessari afturvirkni eiga
væntanlega engra kosta völ því að
Rannsóknarnefndin lét samþykkja
sérstök lög um það 2009 að hún
nyti friðhelgi gegn málshöfðunum.
Fleiri loka dyrum en Hrunmang-
arafélagið.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Leynifundur hjá
Hrunmangarafélaginu