Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.09.2018, Blaðsíða 31

væri næstbesti kosturinn þegar í hendi. Trump myndi
ná að eyðileggja hvern þann sem að lokum tæki við
keflinu og yrði frambjóðandinn. Og rétt var að keppi-
nautunum í prófkjörinu voru ekki vandaðar kveðj-
urnar. Forsetabróðirinn Jeb, sem er geðfelldur og
prúður, fékk í verðlaun fyrir það að vera lýst sem
brúðu sem væri orðin rafmagnslaus. Ted Cruz var
aldrei kallaður annað en Ljúgandi Ted og einhvers
staðar gróf Trump upp frásögn ómerkilegs furðu-
snepils sem „birti“ mynd sem átti að sýna þá saman
Osvald meintan morðingja Kennedys og föður Teds
„lygalaups.“ Í framhjáhlaupi má geta þess, að þegar
afgangurinn af Adolf Hitler hafði legið í skókassa í
skjalasafni í Kreml í áratugi birti sama blað þvert yfir
forsíðu sína að sést hefði til hans í Suður-Ameríku ný-
verið.
Batnaði alltaf
Bréfritari fylgdist ekki með öllu sem gerðist í fyrr-
nefndri kosningabaráttu en nóg til að furða sig iðulega
á því hvað var talið boðlegt í henni. Og hann var líka
dálítið undrandi yfir hvað MM-fjölmiðlar hneyksl-
uðust lítið yfir sumum tilþrifum frambjóðandans í
prófkjörinu en létu sér duga að koma þeim óspart á
framfæri. Á þessu stigi kom varla fyrir að Trump upp-
nefndi þessa óvæntu vini sína sem „fölsunarfréttir“.
En á daginn kom að hann hafði reiknað dæmið rétt
og áttað sig á þessum fjölmiðlum sem hafa undantekn-
ingarlaust verið í stuðningsliði demókrata í forseta-
kosningum. (NYT hefur birt yfirlýsingar um slíkt í yf-
ir 70 ár og hér á landi er birtingin talin stórfrétt í
hvert skipti.) Trump sagði aftur og aftur að hann
þyrfti ekki að safna neinum peningum. En hann þurfti
athygli og hún væri tryggð úr óvæntri átt.
Og svo var það sem hefðbundið fólk vissi ekki. Yfir-
drifið orðalag og jafnvel stóryrði hitti fleiri í hjarta-
stað en mátti ætla.
Sigurvon Trumps lá ekki í liðinu sem allir voru að
slást um. Þvert á móti. Hún lá hjá því fólki sem ekki
hafði verið talað við lengi og hin pólitíska „elíta“ í báð-
um flokkum taldi sig hafna yfir að tala til.
Óvæntir rekkjunautar
MM-miðlarnir héngu áfram á hverju orði þessa eina
frambjóðanda í prófkjöri repúblikana og Trump
montaði sig áfram yfir því að þurfa ekki að kosta neinu
til baráttu sinnar!
Og þegar hann vann svo óvænt alla vonbiðlana taldi
MM sig hafa unnið langstærsta vinninginn í lottóinu
og það án þess að eiga miða. Í framhaldinu yrði léttur
leikur að tryggja sigur frambjóðandans þeirra.
Trump hefði vissulega náð að vinna prófkjör repúblik-
ana með framgöngu sinni, sem þeir höfðu talið að gæti
ekki gerst. Nú væri því önnur staða uppi og miklu
betri en þeir höfðu þorað að vona.
Frambjóðendurnir í prófkjörinu sem krömdust und-
ir skriðdreka Trumps myndu hugsa honum þegjandi
þörfina. Þeirra stuðningsmenn, meira en helmingur af
virkum stuðningsmönnum repúblikana, myndu aldrei
kjósa Trump. Þeir myndu sitja heima eða styðja þann
eina sem gæti komið í veg fyrir Trump-ósköpin.
Hillary mynda því vinna með ótrúlegum yfirburðum
og jafnvel slá út sigra Ronalds Reagans. Talsmáti
Trumps og yfirgengilegar yfirlýsingar myndu aldrei
ná til annarra en „the deplorable“, hinnar óhreinu
stéttar, sem væri í hæsta lagi fimmtungur banda-
rískra kjósenda, einmitt þess hluta sem nennti ekki á
kjörstað. Nú þyrfti ekki annað en að koma óboðlegum
yfirlýsingum frambjóðandans vel á framfæri. Þeim
yrði vísast fagnað á fjöldafundunum með „skrílnum“
en sú sjón myndi einmitt tryggja að sómakærir
Bandaríkjamenn úr báðum flokkum og fyrst og síðast
þeir sem væru óháðir flokkum gætu ekki annað en
kosið Hillary til að afstýra stórslysi.
Eftir á spekin er dáldið snjöll
Nú vitum við hvernig þetta fór og þar með þennan
ofsa bandarískra fjölmiðla núna í garð „forseta síns“.
Því þeir bjuggu hann til.
Þótt MM-fjölmiðlarnir séu reiðir Trump þá eru þeir
þó reiðastir þeim sem tryggðu sigur Donalds Trumps
og framgreind tilgáta, sé hún rétt, upplýsir að það
voru þeir sjálfir. Tveir málshættir í samkrulli leggja
málið þannig upp: Þótt hver sé blindur í sinni sök, þá
verður hann sjálfum sér sárreiðastur þegar hann
neyðist til að sjá það sem allir aðrir hafa séð fyrir
löngu.
Náðun
Forsetar Bandaríkjanna hafa vald til að náða menn og
lítil takmörk á því valdi. Obama forseti var mjög stór-
tækur í náðunum og beindust þær einkum að ein-
staklingum sem höfðu fengið þunga dóma, jafnvel lífs-
tíðardóma, fyrir aðild að eiturlyfjamálum, sölu eða
burði. Sagan sýnir að það er á seinna kjörtímabili (fái
forseti það) og þá helst í lok þess sem náðanir eru
helst veittar. Trump hefur ekki enn gerst stórtækur í
náðunum og bent hefur verið á að það skiptir máli
hver mælist til þess að náðað sé. Þannig batt Trump
enda á fangavistun 63 ára blökkukonu, Alice Marie
Johnson, sem setið hafði inni í 14 ár af dómi til lífstíðar
fyrir aðild að eiturlyfjamáli af því að Kim Kardashian
fegurðarkvendi bað hann um það.
Sylvester Stallone hafi samband við forsetann og
taldi að rétt væri að náða boxarann Joch Johnson sem
varð fyrstur blökkumanna meistari í boxi. Johnson
lést raunar 1946 en hafði verið dæmdur til fangavistar
árið 1912 fyrir að fara með hvítri konu yfir fylkismörk
„í vafasömum tilgangi“ sem braut lög sem sett voru
tveimur árum áður. Johnson hafði að sögn Stallone
verið fyrirmyndin að Apollo Creed í Rocky-mynd-
unum.
Orðstír á sér engin tímamörk
Þetta er nefnt til að minna á að menn leita réttar síns,
sóma og æru, út yfir gröf og dauða, eða einhver góður
gerir það í þeirra nafni.
Geirfinnsmálið er í kastljósinu núna. Líklegt er að
það sé mikill minnihluti þjóðarinnar nú orðið sem hafi
lifað með því máli.
Margir bera þó harma í brjósti vegna þess. Ekki
einungis þeir sem nefndir voru í Hæstarétti í vikunni.
Einnig hinir sem fengu þung högg í fyrrihluta mála-
tilbúnaðarins og má ekki gleyma nú.
Sumir þeirra sem nefndir eru hvað oftast nú lifa það
ekki að þeirra mál séu loks rædd í öðru ljósi en áður
var.
Líklegast er að „þjóðin“ hafi tekið hinum umdeilda
dómi vel þegar hann var felldur forðum tíð. Hann hafi
með öðrum orðum ekki verið umdeildur þá. Málið
hafði legið eins og mara á þjóðinni. Og nú var það frá.
En það var það ekki. Það vantaði mikið upp á það allt.
Og þótt nú orðið sé minna um það talað en vert væri
þá var hlutur sumra fjölmiðla ekki beysinn í aðdrag-
andanum, og jafnvel í sumum tilvikum afleitur og
stórskaðlegur og ýtti undir þau slys sem urðu.
Lengi snert þetta mál
Bréfritari hafði löngu áður en það „komst í tísku“ haft
óbragð í munni út af þessu máli og ýtt undir það að
leitað yrði leiða til að bæta úr. Þrátt fyrir mikla and-
stöðu í þeim hluta stjórnkerfisins sem helst átti í hlut,
tókst að koma málinu áleiðis.
En í þeirri lotu, árið 1997, náðist þó ekki sá árangur
sem vænta mátti. Ári síðar flutti Svavar Gestsson
þingmaður frumvarp af því tilefni.
Í frásögn Morgunblaðsins af því sagði í október
1998, fyrir nánast réttum tveimur áratugum: „Davíð
Oddsson forsætisráðherra sagði á Alþingi í gær að
honum væru það mikil vonbrigði að Hæstiréttur
skyldi ekki hafa haft lagaskilyrði til þess að taka Geir-
finnsmálið upp á nýjan leik. Sagðist hann hafa kynnt
sér það mál rækilega í gegnum tíðina og telur að þar
hafi mönnum orðið á í messunni „í stórkostlegum
mæli á nánast öllum stigum málsins“, eins og hann
orðaði það. Tók hann einnig fram að á þeirri vegferð
allri hefði „ekki aðeins eitt dómsmorð verið framið
heldur mörg“. Slíkir hlutir gætu þó ekki gerst í dag
eins og þarna gerðist.“
Síðar sagði: „Í umræðunni um frumvarpið sagði for-
sætisráðherra m.a.: „Ég held að þótt það hafi verið
sársaukafullt mjög fyrir íslenska dómstólakerfið hefði
það verið gott og nauðsynlegt, hundahreinsun fyrir
okkur, ef ég má nota svo óvirðulegt orð, að fara í
gegnum það mál allt [Geirfinnsmálið] og með hvaða
hætti það var unnið. Þeir sem hafa kynnt sér það mál
rækilega geta ekki annað sagt en að þar hafi pottur
víða verið brotinn,“ sagði hann.
Ráðherra kvaðst síðan gjarnan myndi vilja að þetta
frumvarp fengi góða meðferð á þinginu hvort sem það
yrði nákvæmlega í því formi sem það væri nú eða
hvort það ætti að auka frekar rýmri heimildir innan
núverandi dómstólaskipunar til þess að taka mætti
aftur upp mál eins og Geirfinnsmálið.
Síðan sagði hann: „Það var ekki aðeins eitt dóms-
morð framið á þessari vegferð allri. Þau voru mörg.
Þau voru mörg dómsmorðin sem framin voru á þess-
ari vegferð allri. Það er mjög erfitt fyrir okkur við það
að búa.““
Vegna þessa, sem síðast var sagt, skrifaði reyndur
og velþekktur lögmaður harðorða grein og fordæmdi
þessi orð forsætisráðherrans. Og það sem meira var,
þá kom einn af fyrri verjendum hina dæmdu í fjöl-
miðla þungorður mjög í garð forsætisráðherrans og
sagði efnislega að sinn skjólstæðingur hefði játað sekt
sína og engin dómsmorð verið framin. Voru þessi við-
brögð mikið umhugsunarefni.
Þrettán árum síðar rifjaði Guðmundur Andri Thors-
son upp framangreind orð í þinginu haustið 1998 er
hann fjallaði í grein um Geirfinnsmál og Sævar Cie-
sielski:
„Davíð Oddsson tjáði sig býsna afdráttarlaust í
ræðustól í Alþingi í október 1998 og ætli þau ummæli
svo háttsetts manns í samfélaginu hljóti ekki að telj-
ast það næsta sem Sævar komist því að fá uppreisn
æru.“
Sem betur fer bendir nú flest til þess að sá aðili, sem
einn getur að lögum bundið fast um mál eins og þetta,
muni loks gera það.
Seinna mátti það ekki vera.
’
Bréfritari hafði löngu áður en það
„komst í tísku“ haft óbragð í munni út af
þessu máli og ýtt undir það að leitað yrði
leiða til að bæta úr. Þrátt fyrir mikla and-
stöðu í þeim hluta stjórnkerfisins sem helst
átti í hlut, tókst að koma málinu áleiðis.
16.9. 2018 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31