Morgunblaðið - Sunnudagur - 07.10.2018, Qupperneq 10

VETTVANGUR
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7.10. 2018
Þótt virða beri öll lög í landinujafnt gildir ekki ósvipað umþau og dýrin í Dýrabæ Or-
wells, sem sum voru jafnari en
önnur, að sum lög virða menn frek-
ar en önnur.
Tvennt getur helst stuðlað að því
að einstaklingar sem hneigjast til
lögbrota haldi aftur af brotavilja
sínum: Annars vegar öflugt eftirlit,
þannig að erfitt sé að komast upp
með lögbrot, og hins vegar þung
viðurlög, þannig að dýrkeypt sé að
vera gómaður.
Þó að hægrimenn gangist fús-
lega við andúð á ónauðsynlegum
reglum og skrifræði er það mikill
misskilningur ef einhver heldur að
hægristefna gangi út á frumskóg-
arlögmál þar sem reglur eru
hvorki settar né þeim framfylgt.
Öðru nær. Í frjálsu samfélagi er
bæði óhjákvæmilegt og sjálfsagt að
þegnarnir komi sér saman um alls
konar leikreglur og fylgi þeim fast
eftir.
Ljót dæmi
Við eigum því láni að fagna að hér
á Íslandi hefur tekist ágæt mála-
miðlun um leikreglur á vinnumark-
aði, þar sem saman fara annars
vegar töluverður sveigjanleiki í
þágu fyrirtækja og hins vegar
fremur sterk réttindi starfsólks.
Það er allra hagur að þeim rétt-
indum sé framfylgt af fyllstu ein-
urð.
Upplýsingar og vísbendingar í
nýlegum Kveiksþætti á RÚV um
forkastanlega meðferð á erlendu
starfsfólki voru sláandi. Ég er að
vísu sannfærð um að sú mynd sem
dregin var upp í þættinum sé ekki
dæmigerð fyrir íslenskan vinnu-
markað; ég tel að atvinnurekendur
fari almennt ekki á svig við reglur
um kaup og kjör þó að til séu und-
antekningar á því. Einnig ber að
hafa í huga að sum fyrirtækjanna
sem fjallað var um hafa gert at-
hugasemdir við umfjöllunina og
fullyrða að hún hafi ekki verið rétt-
mæt. En þó að aðilar kunni að eiga
sér málsbætur er það ekki aðal-
atriðið hér heldur hitt, að mark-
miðið verður að vera að uppræta
brot á þessu sviði, því að þau vega
að mikilvægum grundvallarrétt-
indum fólks.
Það hefur raunar legið fyrir að
gera þurfi bragarbót á þessum
málum og stjórnvöld hafa þegar
stigið slík skref. Síðastliðið vor var
lögum breytt til að sporna gegn fé-
lagslegum undirboðum og nú í
september samþykkti ríkisstjórnin
tillögu félagsmála-
ráðherra um aukið
samstarf á milli
opinberra aðila í
þeim sama til-
gangi. Þá mun
dómsmálaráðherra
einnig í haust
kynna aðgerða-
áætlun gegn man-
sali. Það þarf því
enginn að velkjast í vafa um að
stjórnvöld taka þessi mál alvarlega.
Nokkrar hugmyndir
Af umræðunni að dæma eru fyrstu
viðbrögð flestra á þann veg að
herða þurfi eftirlit til að framfylgja
betur gildandi reglum. Það er
vissulega mikilvægt en ég tel að
það þurfi einnig að huga að hinu
atriðinu sem nefnt var í upphafi
þessarar greinar: hvort nógu dýr-
keypt sé að vera gómaður.
Í því sambandi gætu ýmsir
aðilar lagt sitt af mörkum. Upp í
hugann koma nokkrir möguleikar
sem ég ætla að leyfa mér að kasta
hér fram til umhugsunar án þess
að nein sérstök úttekt eða lög-
fræðileg skoðun liggi að baki þeim:
Að bankar og aðrir fjármögnunar-
aðilar settu það sem skilyrði fyrir
fjármögnun að brot gegn rétt-
indum starfsfólks hefðu í för með
sér rétt til að fella niður alla fyrir-
greiðslu, án fyrirvara. Að sveitar-
félög settu það sem skilyrði fyrir
byggingarleyfi að brot á réttindum
starfsfólks hefðu í för með sér um-
svifalausa ógildingu leyfisins
(þannig að framkvæmdir myndu
stöðvast). Að aðilar sem gefa út
starfsleyfi settu það sem skilyrði
að brot á réttindum starfsólks
hefðu í för með sér tafarlausa
sviptingu starfsleyfis. Að lögum
yrði breytt á þann hátt að launa-
greiðendur sem hlunnfara starfs-
menn um lögbundin kjör sín, hvaða
nafni sem þau nefnast, yrðu sekt-
aðir um t.d. þrefalda þá fjárhæð.
Enn skal áréttað að
framangreint er
vangaveltur og ein-
göngu settar fram
til mögulegrar skoð-
unar og umræðu, en
breytingar í þessa
veru myndu styrkja
keðjuábyrgð fyrir-
tækja til muna.
Lykilatriði er að
þótt opinbert eftirlit sé mikilvægt
vega viðurlögin einnig þungt á
metunum. Og ef aðilar eiga yfir
höfði sér nógu harkaleg viðurlög, á
borð við tafarlausa stöðvun á starf-
semi og sviptingu leyfa, er ekki
ólíklegt að þeir sem fjármagna þá
muni í auknum mæli sjá sjálfir um
það eftirlit og aðhald sem skatt-
greiðendur þyrftu annars að borga
opinberum stofnunum til að sinna.
Það yrði skilvirk niðurstaða í þágu
samfélagsábyrgðar og bættra við-
skiptahátta.
Það verður að vera dýrkeypt
að brjóta á fólki
’Markmiðið verð-ur að vera aðuppræta brot á þessusviði, því að þau
vega að mikilvægum
grundvallarrétt-
indum fólks.
Úr ólíkum
áttum
Þordís Kolbrún R.
Gylfadóttir
thordiskolbrun@anr.is
Morgunblaðið/Ómar
Easy2Clean
Mött málning
sem létt er að þrífa
Síðumúla 22 | Sími 517 0404 | serefni.is
Opið: 8-18 virka daga 10-14 á laugardögum
Svansvottuð
betra fyrir umhverfið, betra fyrir þig
Ármúli 7, Reykjavík | Sími 568 0708 | www.fako.is
Úrval af nýjum vörum!
Góð g jöf fyrirmatgæðinga
SÍGILDIR SUNNUDAGAR
Fyrsta flokks
kammertónlist
Sígildir sunnudagar eru klassísk
tónleikaröð þar sem boðið er upp
á fjölbreytt úrval kammertónleika.
Sunnudaga
kl. 16:00 í Hörpu
jakkafatajoga.is
ÁNÆGJA EFLING
AFKÖST