Morgunblaðið - 08.11.2018, Síða 22

22 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. NÓVEMBER 2018
BAKSVIÐ
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Stærstu svínabú á Íslandi eru ekki
stór miðað við þauleldisbú í
Bandaríkjunum, Hollandi og víðar
erlendis, að sögn Ingva Stefáns-
sonar, formanns Félags svína-
bænda og svínabónda í Teigi í
Eyjafirði.
„Það er talað um okkur hér eins
og verksmiðjubændur. En ég hef
komið á bú er-
lendis þar sem
er margfalt
meiri lífmassi á
einu svínabúi en
í allri saman-
lagðri svína-
ræktinni á Ís-
landi,“ sagði
Ingvi. „Það eru
rúmlega 3.500
gyltur á öllu Ís-
landi og það
þýðir að á hverjum tíma eru
kannski 35.000 grísir í eldi.
Stærsti framleiðandinn er líklega
með um 40% af þessu en það deil-
ist niður á 4-5 bú. Í Danmörku er
algengt að menn byggi fyrir 1.000
gyltur. Ég heimsótti svínabú í
Úkraínu þar sem voru 12.000 gylt-
ur. Menn þurfa að átta sig á þess-
um stærðarmun,“ sagði Ingvi.
Mykjan er eftirsóttur áburður
Hann sagði að risabúin erlendis
þyrftu að hafa mikið fyrir því að
losna við úrganginn frá dýrunum.
Í Bandaríkjunum væri mykjunni
gjarnan safnað í risastórar opnar
þrær. Svo kæmu fellibyljir og
dreifðu þessu með tilheyrandi yfir-
borðsmengun. Ingvi heimsótti
stórt svínabú í Hollandi sem ók
mykjunni mörg hundruð kílómetra
til að losna við hana. Jarðvegurinn
í Hollandi er orðinn mettaður af
úrgangi. Hann segir að hér vilji
bændur gjarnan fá svínamykju til
að bera á tún. Með því geti þeir
sparað tilbúinn áburð og dregið
verulega mikið úr kolefnisfótspori
búrekstursins. Svínamykja sé líka
notuð til landgræðslu.
Ingvi kvaðst ekki vita til að
starfsmenn íslenskra svínabúa
hefðu beðið heilsutjón af vinnunni.
Mælt sé með því að starfsfólk
gangi með rykgrímur því mikið
ryk sé í loftinu, bæði úr fóðrinu og
af dýrunum.
Minnst 600 metra fjarlægð
Ingvi bendir á að árið 2015 hafi
verið sett reglugerð um eldishús
alifugla, loðdýra og svína. Reglur
um fjarlægð eldishúsa frá
mannabústöðum séu strangar hér.
Eldishús fyrir bú með meira en
2.000 stæði fyrir alisvín yfir 30 kg
eða yfir 750 stæði fyrir gyltur
þurfi að vera að minnsta kosti 600
metra frá næsta mannabústað. Á
skilgreindu landbúnaðarsvæði sé
lágmarksfjarlægðin 500 metrar.
„Ég er að vinna að byggingu nýs
svínabús og nýt aðstoðar danskra
ráðgjafa. Lágmarksfjarlægð fyrir
mína einingu er 600 metrar að
næstu íbúðabyggð. Í Danmörku
hefði hún verið 200 metrar. Það er
alltaf sagt að við þurfum að upp-
fylla sömu kröfur og kollegar okk-
ar í ESB. En hér er enn eitt dæm-
ið um þá mismunun sem viðgengst
milli landa. Kröfur um aðbúnað
dýranna hér og í Noregi eru þær
metnaðarfyllstu í Evrópu,“ sagði
Ingvi.
Sé gert ráð fyrir þauleldi með
stæðum fyrir 3.000 alisvín eða
fleiri á einu búi þarf framkvæmdin
að gangast undir mat á umhverfis-
áhrifum. Ingvi segir að þessi mörk
séu þröskuldur sem svínabændur
séu ekki áfjáðir að stíga yfir vegna
kostnaðar sem fylgir mati á um-
hverfisáhrifum.
Anna ekki eftirspurninni
Árið 2017 voru framleidd hér
rúmlega sex þúsund tonn af svína-
kjöti og flutt inn nærri 1.400 tonn.
Ingvi segir að innflutta kjötið sé
yfirleitt beinlaust og samsvari því
um 2.300 tonnum með beini.
„Það er orðin mikil eftirspurn
eftir beikoni vegna fjölgunar
ferðamanna. Ef við ætluðum að
anna þeirri eftirspurn yrði offram-
boð á öðrum hlutum skrokksins.
Auk þess hafa menn verið hræddir
við að steypa sér í fjárfestingar og
aukna framleiðslu því tollverndin
er sífellt að minnka,“ sagði Ingvi.
Íslensk bú smá sam-
anborið við erlend
 Stór svínahús þurfa að vera minnst 600 m frá íbúðarhúsum
Svín á Íslandi
Heimild: bondi.is
3.451 gylta var í
eldi á Íslandi árið 2016
þar af var
21 kg svínakjöt
6.265 tonn af svína-
kjöti (með beini) voru
framleidd hér árið 2017
1.368 tonn af svína-
kjöti (aðallega bein -
lausu) voru flutt inn á
sama tíma sem sam -
svarar um 2.300 tonn-
um af kjöti með beini.
Neysla á kjöti var
83,8 kg/íbúa
Ingvi Stefánsson Fólki sem býr í nágrenni stórra
þauleldisbúa virðist vera hættara en
öðrum við að veikjast af ýmsum
sjúkdómum, sumum lífshættulegum.
Þetta kom fram í niðurstöðum rann-
sóknar sem vísindamenn við Duke-
háskóla í Bandaríkjunum birtu í
haust. Rannsökuð voru áhrif þaul-
eldis í Norður-Karólínu í Bandaríkj-
unum á fólk í næsta nágrenni bú-
anna. Borin voru saman svæði með
miklu svínaeldi, svonefndu þauleldi
(CAFOs), og svæði þar sem ekki var
stunduð svínarækt. Í ljós kom að
dánartíðni sjúklinga með nýrna-
sjúkdóma var 30% hærri hjá þeim
sem bjuggu nærri þauleldisbúum og
dánartíðni sjúklinga sem liðu af
blóðskorti var 50% hærri hjá ná-
grönnum svínabúanna en hinum og
enn hærri hjá sjúklingum með blóð-
eitrun. Ungbarnadauði var algeng-
ari á meðal þeirra sem bjuggu næst
stóreldinu og fæðingarþyngd barna
minni en á samanburðarsvæðum.
Fjallað var um þessa rannsókn á
vef The Environmental Working
Group (ewg.org). Þar er bent á að
rannsóknir á borð við þessa sanni
ekki að mengun frá svínabúunum
valdi umræddum sjúkdómum. Aðrir
þættir eins og aðgengi að heilsu-
gæslu og lífsstíll skipti einnig máli.
Hins vegar sýni niðurstöðurnar
sterka fylgni á milli nálægðar og
þéttleika þauleldis í svínarækt og
heilsufars íbúa í næsta nágrenni.
Sterk rök séu fyrir því að beita var-
úðarráðstöfunum til verndar heilsu
manna með því að takmarka stærð
þauleldisbúa í svínarækt og huga vel
að staðsetningu þeirra.
Óhreint loft í sveitinni
Loftið í kringum stór þauleldisbú
getur verið jafn óheilnæmt til inn-
öndunar og loft mengað af umferð í
þéttbýlli borg, samkvæmt rannsókn
sem dr. Lidwien Smit, faraldsfræð-
ingur og prófessor við háskólann í
Utrecht í Hollandi, gerði. Hún telur
að þauleldisbú ættu að lúta jafn
ströngum mengunarreglum og ann-
ar iðnaður. Einn helsti sökudólg-
urinn er ammóníak sem losnar úr
úrgangi dýranna. Það getur myndað
smáagnir sem geta haft áhrif á heil-
brigði manna. Opinberar tölur sýna
að um 94% ammoníakslosunar í Evr-
ópu koma frá landbúnaði. Rannsókn
sem gerð var á landbúnaðarsvæði í
Hollandi þar sem mikið var af þaul-
eldisbúum sýndi að lungnastarfsemi
fólks sem bjó mjög nálægt búum var
verri en fólks sem bjó fjarri slíkum
búum. Önnur hollensk rannsókn
sýndi að fólk sem býr í minna en eins
kílómetra fjarlægð frá stóru kjúk-
lingabúi væri í 11% meiri hættu en
aðrir að fá lungnabólgu.
Þá kemur fram í grein um loft-
mengun á bandaríska vefnum sus-
tainabletable.org að allt að 70%
starfsmanna á þauleldisbúum þar í
landi hafi fengið brátt berkjukvef og
fleiri öndunarfærakvilla. Um fjórð-
ungur hefur fengið langvinnt
lungnakvef.
Háar skaðabætur dæmdar
Nágrannar stórra svínabúa í
Norður-Karólínu hafa fengið dæmd-
ar skaðabætur vegna óþæginda sem
nágrennið við þauleldisbúin hefur
valdið þeim. Hjón sem búa í austur-
hluta fylkisins í nágrenni við bú þar
sem eru 4.700 svín fengu dæmdar
meira en 25 milljóna dollara (þriggja
milljarða ÍSK) skaðabætur í júní sl.
eftir málsókn gegn Smithfield
Foods, stærsta framleiðanda svína-
kjöts í heiminum. Þau kröfðst skaða-
bóta vegna flugnamergðar, ólyktar,
ónæðis frá flutningabílum og öðru
sem fylgdi þauleldisbúinu.
Nágrannar 15.000 svína bús í
austurhluta Norður-Karólínu fengu
bætur upp á 50 milljónir dollara (6,1
milljarð ÍSK) í apríl sl. Búið er í eigu
Murphy Brown/Smithfield Foods.
Opnar mykjuþrær búsins ollu óþol-
andi ólykt sem var svo megn að hún
loddi við föt nágrannanna.
Sex nágrannar svínabús í eigu
Murphy-Brown í Pender-sýslu í
Norður-Karólínu fengu dæmdar
bætur upp á meira en 470 milljónir
dala (57 milljarða ÍSK) vegna óhóf-
legs hávaða, ólyktar, flugnagers,
vargfugla og annarra ónæðisvalda
frá búinu. The News Observer sagði
að höfðuð hefðu verið 26 mál gegn
Murphy-Brown, dótturfyrirtæki
Smithfield Foods, og stefnendur
væru fleiri en 500 talsins.
Til er íslenskt dæmi um bætur
vegna nágrennis við þauleldi. Eig-
endur Melaleitis í Borgarfirði
stefndu Hvalfjarðarsveit og kröfðust
bóta. Þeir töldu m.a. að verðmæti
jarðarinnar hefði rýrnað við að sveit-
arfélagið heimilaði að reist yrði stórt
svínabú á nágrannajörðinni Melum,
um 1,3 km frá Melaleiti. Eigendur
Melaleitis andmæltu því að gefið
yrði leyfi fyrir svínabúinu á meðan
umsóknarferli og leyfisveitngar
stóðu yfir. Eftir að svínabúið tók til
starfa fannst stæk lykt frá því og
einnig þegar svínamykju var dreift á
jarðir til beggja handa við Melaleiti.
Héraðsdómur Vesturlands féllst á
að deiliskipulagið fyrir Mela vegna
svínabúsins hefði rýrt verðmæti
Melaleitis. Hvalfjarðarsveit var
dæmd í júní 2011 til að greiða eig-
endum Melaleitis 6,6 milljóna bætur
og 1,8 milljónir í málskostnað. Hval-
fjarðarsveit áfrýjaði dóminum til
Hæstaréttar. Hann staðfesti dóm
héraðsdóms auk þess sem Hval-
fjarðarsveit þurfti að greiða landeig-
endum Melaleitis eina milljón króna
í málskostnað fyrir Hæstarétti.
Morgunblaðið/Ásdís
Svínarækt Í Bandaríkjunum og Hollandi eru rekin risastór svínabú.
Risastór þaul-
eldisbú talin
heilsuspillandi
 Rannsóknir í Bandaríkjunum og
Hollandi benda til neikvæðra áhrifa
Lífstíðarábyrgð
Allar Canada Goose dúnúlpur eru framleiddar úr bestu
fáanlegu hráefnum á vistvænan hátt. Okkar verð er
sambærilegt eða betra en í flestum öðrum löndum.
CANADA GOOSE FÆST Í NORDIC STORE LÆKJARGÖTU
www.nordicstore.is
Opið kl . 9 -22 alla daga
C
a
n
a
d
a
G
o
o
se
L
a
n
g
fo
rd
P
a
rk
a
k
r.
11
9
.9
9
0