Morgunblaðið - 08.11.2018, Síða 72

72 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. NÓVEMBER 2018
VIÐTAL
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Íslandsferðin var dásamleg þar sem
mér og kærasta mínum gafst tæki-
færi til að skoða okkur um í Þórs-
mörk og Landmannalaugum. Ég
verð þó að viðurkenna að göngurnar
voru dálítið erfiðar með kúluna út í
loftið,“ segir danski rithöfundurinn
Josefine Klougart, en hún var komin
sjö mánuði á leið þegar hún heim-
sótti Íslands fyrr í haust til að kynna
bók sína Hæðir og lægðir sem kom
út í íslenskri þýðingu Katrínar
Bjarkar Kristinsdóttur.
Bókin kom upphaflega út í
Danmörku 2010 og var frumraun
höfundar sem útskrifaðist úr Rithöf-
undaskólanum í Kaupmannahöfn
stuttu fyrir útgáfu. Áður hafði
Klougart lesið lista- og bókmennta-
sögu í Háskólanum í Árhúsum.
Frumraun hennar var tilnefnd til
bókmenntaverðlauna Norðurlanda-
ráðs, sem og þriðja skáldsaga henn-
ar sem nefnist Én af os sover og út
kom 2012. Þar með varð Klougart
yngsti höfundurinn sem tilnefndur
hefur verið til verðlaunanna í tví-
gang, en hún er fædd 1985. Auk fyrr-
greindra bóka hefur Klougart sent
frá sér skáldsögurnar Hallerne
(2011), Om mørke (2013) og New
Forest (2016) og ljóðabækurnar Den
vind man manglede (2010) og Regn
(2016).
Lestur eykur samkennd
„Ég hef aðeins einu sinni heimsótt
Ísland áður, en alltaf átt íslenska
hesta. Með þeim hætti má segja að
Ísland hafi lengi leikið stórt hlutverk
í tilveru minni. Ég hef lengi heillast
af Íslandi, ekki síst náttúrunni sök-
um þess hversu stórbrotin hún er. Í
Danmörku er náttúran svo blíð og
fábrotin að auðvelt er að gleyma
henni. Það er ógerningur að gleyma
náttúrunni á Íslandi. Hún minnir sí-
fellt á sig og hversu háð við erum
náttúrunni,“ segir Klougart og bend-
ir á að í hennar augum séu bók-
menntir jafnt og aðrar listir leið til
opna hugann og komast í tæri við
aðrar tilfinningar en þær sem ein-
kenna hversdaginn.
„Mín reynsla er sú að þegar les-
endur öðlast aukið tilfinningalegt
næmi eykst samkennd þeirra sam-
tímis, ekki aðeins gagnvart öðrum
manneskjum í öðrum löndum og á
öðrum tímaskeiðum, heldur einnig
gagnvart náttúrunni. Þegar ég
skrifa er mér mjög hugleikið hvernig
beita megi náttúrulegum formum í
textanum. Sem dæmi er Hæðir og
lægðir byggð upp af löngum setn-
ingum sem fullar eru af sprotum og
minna þannig á greinar sem skjóta
nýjum öngum. Í öllum bóka minna er
hægt að finna lífræn form innblásin
af náttúrunni sem lúta ekki endilega
hefðbundnum skáldsagnalög-
málum,“ segir Klougart.
Skynræn upplifun lesturs
Spurð hvort háskólanám hennar
og nám við Rithöfundaskólann hafi
mótað hana sem höfund svarar
Klougart því játandi. „Kennsluað-
ferðir kennara þessara tveggja skóla
eru mjög ólíkar. Í háskólanum naut
ég þess að lesa mikinn fjölda góðra
bókmennta, en samtímis var ég
gagnrýnin á kennslu- og prófaað-
ferðir. Mér fannst skorta skilning á
því að fagurbókmenntir eru listform
sem opna fyrir skynjun lesenda sem
talar ekki aðeins til rökræna hluta
vitundarinnar heldur jafnsterkt til
tilfinninga og skynrænnar upplif-
unar. Mér finnast ákveðin svik felast
í því að taka ekki tillit til þessa flókna
samspils og einblína þess í stað að-
eins á hið rökræna og vitsmunalega,“
segir Klougart og bendir á að mennt-
unin í Rithöfundaskólanum sé mun
praktískari.
„Þar lásum við verk hvert annars í
handriti og ræddum upplifanir okk-
ar. Mér fannst það miklu skynsam-
legri og gjöfulli nálgun á textana, þar
sem við vorum ekki að ræða verkin
einvörðungu á einhverju abstrakt og
fræðilegu plani líkt og mér fannst
brenna við í háskólanum. Við þurft-
um samt ávallt að færa rök fyrir
túlkun okkar á verkunum og vera
þar mjög konkret, sem mér finnst
kostur.“
Opna augun fyrir fegurðinni
Eftir því sem ég hef kynnt mér þá
notar þú eigið líf og upplifanir tals-
vert í bókum þínum. Hvað veldur?
„Skáldsögur mínar eru ekki sjálf-
ævisögulegar, en þeir sem þekkja
mig eða hafa lesið sér til um bak-
grunn minn munu samstundis sjá
hvernig ég nýti umhverfi mitt frá
ólíkum æviskeiðum markvisst í verk-
um mínum. Ástæðan fyrir því er að
mér finnst lykilatriði að nota kon-
kreta hluti í textum mínum. Mér
finnst ég þurfa að þekkja landslagið
af eigin raun til að geta látið það lifna
við í bókum mínum,“ segir Klougart
og tekur fram að þær aðrar bækur
sem hún les og samræður um bók-
menntir hafi áhrif á hana sem höfund
og það hvernig hún hugsar um texta.
Veistu hvað það er sem lesendur
sækja í verk þín?
„Ég held að þeir lesendur sem
njóta þess að lesa bækur mínar séu
að leita að leið til að opna meðvitund-
ina og auka tilfinninganæmið í stað
þess að vera upptekin af því að skilja
texta mína á greinandi skynsemis-
nótum einvörðungu. Ég hvet les-
endur til að opna augu sín fyrir feg-
urðinni sem felst bæði í tungumálinu
sjálfu og þeim lýsingum sem skapa
má með orðunum. Auk þess held ég
að margir lesenda minna heillist af
ljóðrænunni í textum mínum. Ég veit
að margir forðast það að lesa ljóð af
ótta við að skilja ekki formið og kjósa
fremur að lesa skáldsögur. Í reynd
mætti segja að skáldsögur mínar séu
dulbúin ljóð,“ segir Klougart kímin.
„Stundum hafa lesendur á orði við
mig að þeim finnist bækur mínar svo
tyrfnar. Svo koma þessir sömu les-
endur nokkrum mánuðum seinna og
segja mér að þeir hafi komist að því
að textanir voru alls ekkert erfiðir
heldur voru þeir að leita að einhverju
sem ekki er fyrir hendi í bókum mín-
um. Lesendur glæpasagna venjast
því að reyna að leita svara við því
hvert sé plottið, hverjar séu aðal-
persónur, hvað gerist og hvers
vegna. Ef lesendur eru uppteknir af
því að geta svarað þessum spurn-
ingum í bókum mínum þá mun þeim
yfirsjást það sem er kjarni verksins
– sem er allt það sem gerist þegar
ekkert virðist vera að gerast. Þá er
ég að tala um allt það sem gerist í
tungumálinu, samtölum og lýsingum
á náttúrunni og manneskjum. Bæk-
ur mínar verða erfiðar í lestri ef les-
endur eru aðeins uppteknir af fram-
vindu og plotti.“
Skapandi umhverfi
Þú nefndir áðan að textar gætu
tengt lesendur við náttúruna og ann-
að fólk. Lítur þú á sjálfa þig sem póli-
tískan höfund?
„Já, ekki spurning. Ég er sann-
færð um að mörg þeirra vandamála
sem við glímum við í samtímanum er
snúa t.d. að loftlagsvandanum eru af-
leiðing af því að manneskjan hefur
glatað tengslum sínum við náttúr-
una. Mörg okkar hafa gleymt því að
við erum ekki aðeins háð náttúrunni
heldur beinlínis hluti af henni. Geta
okkar til að hugsa abstrakt getur
auðveldlega leitt til þess að við telj-
um okkur hafa rétt til að beisla nátt-
úruna og nýta að vild, en slík notkun
er ekki án fórnarkostnaðar. Það
krefst næmis af manneskjuni að
finna leið til þess að lifa í sátt við
náttúruna án þess að eyðileggja
hana.“
Að hverju ertu að vinna í augna-
blikinu?
„Ég er með bók í vinnslu, sem ég
hafði gert mér vonir um að ná að
klára áður en sonur minn kemur í
heiminn. Ég efast hins vegar stór-
lega um að ég nái því þó ég keppist
við að skrifa,“ segir Klougart og tek-
ur fram að hún vonist til þess að son-
ur hennar eigi auðvelt með að sofa
þegar hann komi í heiminn svo hún
fái stund inn á milli til að skrifa. „Ég
er alltaf smeyk við að segja of mikið
um innihald þeirra bóka sem ég er að
vinna að af ótta við að orka viðfangs-
efnisins hverfi. Ég vil því lítið annað
segja en að þetta er skáldsaga.“
Fyrstu þjár bækur þínar komu út
á vegum útgáfunnar Rosinante sem
er hluti af Gyldendal, en frá 2013
hafa bækur þínar komið út hjá for-
laginu Forlaget Gladiator sem þú
varst einn meðstofnenda að ári áður.
Af hverju valdir þú að stofna þína
eigin bókaútgáfu?
„Aðalástæða þess að við stofn-
uðum bókaútgáfu var að okkur lang-
aði til að skapa starfsaðstæður þar
sem betri tími gæfist til samræðna
um bækurnar og ítarlegri ritstjórn-
arvinnu,“ segir Klougart og vísar þar
til meðstofnendanna Hans Otto
Jørgensen og Jakob Sandvad.
„Samtímis var það hugsjón okkar
að félagið væri ekki aðeins forlag
heldur líka samfélag þar sem al-
menningur gæti tekið þátt í samræð-
um um bókmenntir. Þannig snýr
hluti rekstursins að hefðbundinni
bókaútgáfu en annar stór hluti felst í
svoköllum Gladiator-skóla þar sem
við erum með höfundasmiðju og rit-
listarkennslu fyrir nemendur á öllum
aldri,“ segir Klougart og bendir á að
nemendur vinni með allt frá söng-
textum til hljóðvarps á námskeiðum.
„Með þessum hætti hefur okkur tek-
ist að skapa lifandi forlag þar sem
allir höfundar okkar hafa möguleika
á að ræða bókmenntir í skapandi
umhverfi, leita innblásturs í sam-
ræðunum og þróa sig sem lista-
menn,“ segir Klougart sem sjálf
sinnir bæði ritstjórnarstörfum og
kennslu á vegum Gladiator.
Markmiðið ekki að skila arði
Rænir það ekki miklum tíma frá
þínum eigin skrifum?
„Jú, vissulega. Á stundum eyði ég
miklum tíma í kennslu og ritstjórn-
arstörf og þá næ ég ekki að skrifa
mikið sjálf. En mér finnst ég fá mjög
mikið út úr því starfi og samræð-
unum við aðra höfunda sem gagnast
mér þegar ég tek mér tíma til að
sinna eigin ritstörfum. Það er mjög
einmanalegt starf að vinna sem rit-
höfundur, en mér finnst nauðsynlegt
að eiga samneyti við annað fólk og þá
er þetta góð leið. Ég trúi því að sam-
félag okkar hafi þörf fyrir bók-
menntir og vil gera mitt til að gera
bókmenntir að virkari þætti í lífi al-
mennings. Ég er sannfærð um að ef
okkur tækist að fá fólk til að opna sig
með samsvarandi hætti og það opnar
sig við lestur bóka þá væri hægt að
finna mun betri lausnir við ýmsum
þeim vandamálum sem herja á okk-
ur. Með þeim hætti má segja að Gla-
diator sé pólitískt aktíf útgáfa,“ segir
Klougart og bendir á að Gladiator
hleypi senn af stokkunum kennslu-
verkefni sem ætlað er grunn- og
framhaldsskólum til að örva lestur.
„Í kennslugáttinni okkar verða verk-
efni og hugmyndir sem hjálpa nem-
endum og kennurum að ræða bækur
með nýjum og skapandi hætti sem
ekki hefur þekkst í skólum áður.“
Þú nefndir áðan mikilvægi auk-
innar ritstjórnarvinnu. Slíkt kostar
auðvitað pening. Hvernig fjármagnið
þið rekstrarmódel ykkar?
„Skólarnir greiða fyrir kennsluna
sem við veitum, sem við getum nýtt í
ritstjórnarvinnuna. Jafnframt býðst
fyrirtækjum sem hafa trú á nýjum
norrænum bókmenntum að styrkja
útgáfuna okkur,“ segir Klougart og
bendir á að hver titill kosti um 50.000
danskar krónur (sem samsvarar
tæpri milljón íslenska króna) í út-
gáfu. „Á síðasta ári gaf Gladiator út
32 titla. Í flestum tilvikum var um ný
dönsk skáldverk að ræða, en einnig
höfum við frá 2013 gefið út 36 bækur
í ritröð sem helguð er endurútgáfu
eldri verka sem einhverra hluta hafa
fallið í gleymskunnar dá en eiga skil-
ið að vera lesin og verða hluti af
dönsku bókmenntakanónunni,“ segir
Klougart og bendir á að konur séu
áberandi í þeim höfundahópi. „Í ár
byrjuðum við síðan að gefa einnig út
þýdd verk.“
Að sögn Klougart hefur ritlistar-
kennsla Gladiator skilað útgáfunni
miklum fjölda góðra handrita. „Sem
dæmi má nefna að árlega eru
Munch-Christensen-verðlaunin
veitt í Danmörku til handa besta
nýliðanum. Tilnefningar eru ávallt
sex og í ár voru þrír höfundar á
mála hjá Gladiator tilnefndir, þau
Shosha Raymond, Johanne Kir-
stine Fall og Joakim Vilandt. Við
erum afar stolt af því að sinna nýj-
um og ungum höfundum á sama
tíma og mörg önnur forlög landsins
skera niður í útgáfu nýrra höfunda
sökum þess hversu erfitt getur
reynst að markaðssetja og selja
bækur þeirra. Að okkar mati er
hins vegar bráðnauðsynlegt að
rækta nýja höfunda, en það krefst
auðvitað mikils að ritstýra frum-
raun höfundar,“ segir Klougart og
undirstrikar að lokum að Gladiator
sé ekki rekið með það að markmiði
að skila eigendum arði.
Morgunblaðið/Hari
Frjó Josefine Klougart fagnaði íslenskri þýðingu frumraunar sinnar í bókabúð Máls og menningar í haust.
„Skáldsögur mínar dulbúin ljóð“
 Frumraun Josefine Klougart komin út á íslensku  Yngsti höfundur sem tilnefndur hefur verið
til bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs í tvígang  Beitir náttúrulegum formum í textum sínum
Sindragata 12c | Ísafirði | Sími 456 1300 | smidjan@velsmidjan.is
Frábær smurefni sem einangra, verja
og koma í veg fyrir tæringu eins og
verkfæra o rafma nsvara.
100% eins árs RAKAVÖRN