Morgunblaðið - 13.11.2018, Blaðsíða 18

BAKSVIÐ
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Notkun á ættfræðivefnumÍslendingabók sló nýttmet fyrir síðustu helgi.Umferðin slagaði í að
vera tvöfalt meiri en hún er venju-
lega, að sögn Þórðar Kristjáns-
sonar, kerfisfræðings hjá Íslenskri
erfðagreiningu (ÍE). Venjulega eru
notendur um 3.000 á dag en á
fimmtudag og föstudag voru þeir
um 5.300 hvorn dag. Fleiri nýir not-
endur skráðu sig en venja er og eins
notuðu margir rafræn skilríki, sem
er nýr möguleiki, en þeir koma ekki
fram í talningum með sama hætti og
þeir sem sækja um notandanafn og
lykilorð. Notendur að Íslendingabók
eru nú tæplega 231 þúsund talsins.
Rúmlega 400 manns sóttu op-
inn fræðslufund ÍE í höfuðstöðvum
fyrirtækisins á laugardaginn var.
Efni fundarins snerist um Íslend-
ingabók og ættfræðiáhuga þjóð-
arinnar. Tilefnið var nýtt útlit Ís-
lendingabókar. Kári Stefánsson,
forstjóri ÍE, var fundarstjóri og
fjallaði einnig um Íslendingabók
sem verkfæri við vísindarannsóknir.
Ármann Jakobsson, prófessor og
rithöfundur, flutti erindi sem hann
kallaði „Ég em son Örgumleiða
Geirólfssonar gerpis“ og ræddi um
hvers vegna allar þessar ættartölur
væru í fornum sögum. Guðrún Nor-
dal, forstöðumaður Árnastofnunar,
flutti erindi sem hún nefndi „Með
ættfræði á heilanum“. Í lok fund-
arins svöruðu fyrirlesararnir spurn-
ingum fundargesta.
Margir nýir möguleikar
Þórður kerfisfræðingur gerði
grein fyrir breytingunum sem gerð-
ar voru á Íslendingabók og opnaði
hana formlega á fundinum. Hann
sagði að flestir kæmu inn á Íslend-
ingabók til að leita og því er leit-
arglugginn það fyrsta sem mætir
notandanum nú. Einnig eru upplýs-
ingar um notandann komnar á for-
síðuna, hlekkur á framætt hans þar
sem hægt er að skoða ættartréð
bæði lóðrétt og lárétt. Þá er þar að-
gengileg tölfræði um ætt notandans
og er byggt á upplýsingum um lang-
afa og langömmur notanda og af-
komendur þeirra. Hægt er að sjá al-
geng nöfn í ættinni, skoða fjölda og
aldur ættingja, hver er elstur núlif-
andi ættingja eða yngstur, hvaða
ættingjar hafa náð hæstum aldri og
hver fjöldi karla og kvenna er í ætt-
inni. Eins er hægt að skoða hvar
ættingjar notandans eru fæddir.
Allt þetta er hægt að skoða hvort
heldur í báðum ættum eða móð-
urætt eða föðurætt.
Á meðal annarra nýjunga er að
notendur geta nú skráð sig inn á Ís-
lendingabók með rafrænum skilríkj-
um. Gömlu notendanöfnin og lykil-
orðin eru áfram í fullu gildi. Önnur
nýjung er sú að notendur geta nú
sett inn myndir af sjálfum sér og
gengnum forfeðrum og fleiri myndir
sem tengjast nánustu ættingjum. Í
gær höfðu notendur þegar sett inn
um 3.500 myndir af sér og ætt-
ingjum sínum. Einnig geta notendur
sett inn æviágrip sín og genginna
forfeðra.
Nýtt viðmót Íslendingabókar
birtist notendum á mánudag í síð-
ustu viku, að sögn Þóru Kristínar
Ásgeirsdóttur, upplýsingafulltrúa
ÍE. Reglulegir notendur voru
því margir búnir að sjá og prófa
nýja viðmótið þegar fundurinn
var haldinn á laugardag.
Til að gerast notandi að Ís-
lendingabók þarf að hafa ís-
lenska kennitölu. Þórður sagði
aðspurður að ekki hefði
verið tekin nein ákvörð-
un um að rýmka það
skilyrði.
Íslendingabók - bók
allra landsmanna
18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. NÓVEMBER 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Alþjóðlegirviðburðireru oft
brúkaðir til að slá
pólitískar keilur.
Það sást þegar
aldarafmæli loka
fyrri heimsstyrjaldar var fagn-
að. Þær raddir heyrast í
Bandaríkjunum að Macron for-
seti hafi þá veitt Trump forseta
óvænta fyrirsát.
Macron hafði áður lagt til að
stofnaður yrði evrópskur her
sem yrði fær um að verja álf-
una gegn Rússlandi, Kína og
jafnvel Bandaríkjunum! Meld-
ingin er mjög sérstök. Frakk-
land er í hópi stærri aðildar-
ríkja Nató sem verja ber
Evrópu og Bandaríkin.
Stundum er látið eins og
Trump sé andsnúinn Nató og
vísað til kröfu um að Natóríkin
standi við skuldbindingar sínar
gagnvart því. En sú hugmynd
að stofna her til að verja Evr-
ópu fyrir árás Bandaríkjanna
er meira en furðuleg, og eins
hitt að setja hana fram á þess-
um tíma. Í því hlýtur að felast
að leggja Nató niður því varla
er stofnaður her við hlið Nató
til að verjast Rússum, Kínverj-
um og Bandaríkjamönnum.
Það væri snúið verkefni þótt
þessi ríki mættu ekki samtímis
að galopnum landamærum
ESB. Og ekki einfaldast verk-
efnið við að Bretar, mesta her-
veldi ESB, eru á leið út úr sam-
bandinu, en Bretland og
Bandaríkin eru ríkin sem
björguðu Þjóðverjum, Ítölum
og Frökkum út úr heimsstyrj-
öldum.
Þegar Trump var lentur í
Frakklandi gat hann ekki leynt
undrun sinni við franska for-
setann út af orðum hans. Á
fundi forsetanna var sléttað
yfir þessi óþægindi og franski
forsetinn sagði þau á misskiln-
ingi byggð. Í undarlegri ræðu
sem forsetinn flutti við hátíðar-
höldin virtist hann enn leggja
til Trumps þegar hann fann að
þeim sem kölluðu sjálfa sig
„nationalist“ en það hafði
Trump gert fyrir fáeinum vik-
um. Og menn spurðu enn við
hvern annan en Trump gat
Macron átt þegar hann sagði, í
enskri þýðingu: „Patriotism is
the exact opposite of nation-
alism. Nationalism is a be-
trayal of patriotism by saying
„our interests first, who cares
about the others.““
Þeir sem taka upp þykkjuna
fyrir Trump vestra benda á að
sé hinn vinstrisinnaði banda-
ríski alþjóðarisi Google spurð-
ur um hvað sé „nationalism“
svari hann „patriotic feeling,
principles or efforts“. Nú vita
allir sem flýja í sínu tímahraki
á náðir Google að þar er ekki að
finna altækt svar og ekki
spyrja menn oft án þess að fá
ólík svör. Enda er það ekki
málið sem er
áhugavert í þessu
sambandi. Af leið-
togum helstu stór-
ríkja Evrópu þá
hefur Macron verið
sá sem hefur fram
til þessa hallað sér hvað þéttast
að Donald Trump. Trump er
Bretavinur frá gamalli tíð.
Móðir hans, Mary Anne Mac-
Leod, var skosk og kom bláfá-
tækur flóttamaður til Banda-
ríkjanna og fann þar starf sem
vinnukona og bjó við þröngan
kost þar til Fred bankaði upp
á. Á meðan Obama hótaði
breskum almenningi í
tengslum við kosningar um
Brexit lofaði Trump því að
skipa þeim viðskiptalega í
fremstu röð. Hvenær sem
tískubylgjur heimta að leiðtog-
ar æsi sig upp gegn Trump hef-
ur Theresa May hoppað á þann
vagn og það var með naum-
indum að hún treysti sér til að
fá forsetann í opinbera heim-
sókn.
Macron bauð Trump að
standa við hlið sér þegar hann
fagnaði 14. júlí á Bastillutorg-
inu, sem Trump mat mikils. Af
hverju þá þetta núna? Fylgi
Macrons hefur hrunið heima
fyrir. Hann virðist veðja á að
það geti hjálpað sér að standa
uppi í rauðbleiku hári.
Kannski, en þó er ekki víst að
það dugi. Og árekstrarefnin
eru umdeilanleg. Hann hnýtti
beint og varla undir rós í ein-
kunnarorð forsetans „America
first“. Hvaða stjórnmálamaður
treystir sér ekki til að segja í
kosningabaráttu að hann setji
land sitt og þjóð í fyrsta sæti?
Macron virtist einnig skjóta
á Ungverja, Pólverja og Ítali í
sömu mund og hann lagði til
Trumps. Og þess vegna er
spurt: Hvað setur hann sjálfur
í sitt fyrsta sæti? Alþjóðavæð-
ingu? Evrópusambandið? Og
kemur þá Frakkland númer
þrjú. Og svo er hann spurður:
Hvar liggja þínar skyldur og
við hvern? Hverjir kusu þig?
Hinir ofsaríku furstar stórfyr-
irtækjanna? Voru það þeir í
Brussel eða kjósendur í öðrum
löndum ESB? Öll þín loforð
voru gefin Frökkum. Þeirra at-
kvæði réðu þínum frama.
Frakklandsforseti er aðeins
ábyrgur gagnvart þeim, þótt
hann vilji eiga góð samskipti
við aðra.
Enginn efast um að Pútín
gæti rússneskra hagsmuna og
Xi gæti kínverskra hagsmuna.
Þjóðverjar telja að hagsmunir
ESB fylgi í meginatriðum
þýskum hagsmunum, allt frá
ryksugum og upp úr. Og nú
hefur Macron skammað Trump
fyrir að setja bandaríska hags-
muni í öndvegið. Þýða yfirlýs-
ingar Macrons að hann skilji
Frakkland eftir munaðarlaust?
Hrynur fylgið þess vegna?
Sérkennilegar yfir-
lýsingar Macrons
forseta valda heila-
brotum}
Vinir upp á kant?
Í
nýlegum leiðara Ingibjargar Daggar
Kjartansdóttur í Stundinni sem bar
titilinn „Réttur reiðra karla“ er farið
yfir mörg dæmi þess sem þolendur of-
beldis þurfa að ganga í gegnum.
Neðst í leiðaranum er stutt útskýring sem mig
langar til þess að fjalla um. Útskýringin er
þessi:
„Hér er talað um konur, en átt við alla þá
sem hafa þurft að berjast við úrsérgengnar og
afdankaðar hugmyndir um ofbeldi og kúgun,
hvort sem það eru konur, karlar eða lítil börn.
Talað er um karla sem gerendur, jafnvel þótt
konur geti líka verið gerendur, af því að lang-
oftast eru þeir karlar. Með því er ekki sagt að
allir karlar komi fram með þessum hætti.“
Það hafa ekki allir upplifað ógn sem hluta af
daglegu lífi sínu. Þeir sem hafa gert það ættu
að geta sett sig í þau spor sem leiðarinn bendir á. Þeir
sem hafa ekki gert það ættu að staldra við og rifja upp
einstök dæmi þess að hafa upplifað ógn og ímynda sér þá
tilfinningu dag eftir dag.
Ef einhver þarf hjálp til þess að finna þá tilfinningu þá
hafa örugglega allir upplifað þá vanmáttartilfinningu sem
barn finnur gagnvart eldri og stærri krökkum sem geta
gert hvað sem er, hvenær sem er. Það er sama tilfinning
og maður upplifir í einelti og er örugglega mjög lík þeirri
tilfinningu sem fólkið í leiðara Ingibjargar upplifir þegar
því finnst það þurfa að flýja land.
Maður upplifir ekki bara ógn frá þeim sem maður
þekkir sem gerendur heldur er vantraustið al-
mennt. Tilfinningin er að hver sem er gæti
tekið upp á því að beita ofbeldi, hvenær sem
er. Auðvitað veit maður að það er ekki rétt en
mann grunar það því að enginn hjálpar. Allir
eru meðvirkir með gerendunum. Málið er
ekki að ofbeldið sé öllum að kenna heldur að
allir eru mögulegir gerendur í augum þol-
enda, annaðhvort sem gerendur eða stuðn-
ingsmenn. Traustið er ekki fyrir hendi af því
að það er ómögulegt að greina á milli þeirra
sem beita ofbeldi og þeirra sem gera það ekki.
Þess vegna er það fáránlegt að þegar þeir sem
beita ofbeldi eru opinberaðir þá sé þeim hjálp-
að; þá virki varnarbandalagið. Slíkur öfug-
snúningur ýfir bara enn frekar upp ógnina.
Staðfestir að ofbeldið er allra. Að grunurinn
að allir séu mögulegir gerendur sé réttur.
Þess vegna hljóma orð þolenda oft eins og þeim sé beint
gegn öllum, af því að tilfinningin er réttilega þannig.
Þetta er menningin sem #metoo og önnur vitund-
arvakning berst gegn. Varnarmúr ofbeldis sem rís á fæt-
ur í krafti hræðslunnar um tilefnislausar ásakanir. Um
aftöku án dóms og laga. Varnarmúr sem sendir þolendur
burt og býr til sigur fyrir gerendur. Enginn vill tilefn-
islausar ásakanir. Enginn vill varnarmúr fyrir gerendur.
Stóra vandamálið er ekki ásakanirnar, stóra vandamálið
er varnarmúrinn. Við verðum að brjóta hann niður.
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Varnarmúr reiðu karlanna
Höfundur er þingmaður Pírata. bjornlevi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Íslendingabók er samvinnuverk-
efni Íslenskrar erfðagreiningar
ehf. og Friðriks Skúlasonar ehf.
Tómas Ingi Olrich mennta-
málaráðherra opnaði Íslend-
ingabók í janúar 2003 og var
aðgangur ókeypis þá sem nú.
Þegar Íslendingabók var opnuð
geymdi hún upplýsingar um
700 þúsund einstaklinga, sem
sennilega var meirihluti þeirra
sem búið höfðu á Íslandi frá
landnámi. Nú eru í henni
887.000 einstaklingar bæði
hérlendir og fólk af íslensk-
um ættum erlendis,
m.a. Vestur-
Íslendingar.
Þegar vefurinn var
opnaður 2003
geymdi hann upplýs-
ingar um meira en
95% allra Íslendinga
sem höfðu verið uppi
frá því fyrsta mann-
talið var gert árið
1703.
887.000
einstaklingar
ÆTTFRÆÐIGRUNNUR
Þórður
Kristjánsson
Ljósmynd/ÍE
Ættfræðiáhugi Fundarsalur Íslenskrar erfðagreiningar og önnur fund-
arrými voru fullsetin þegar nýtt viðmót Íslendingabókar var kynnt.