Morgunblaðið - 01.12.2018, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 2018
Súlunes 24 - 210 Garðabær *Laust strax*
306 m2 einbýlishús með aukaíbúð og bílskúr
sem hefur verið innréttaður sem íbúð við
Súlunes 24 í Garðabæ (Arnarnes). Eignin er
laus til afhendingar við kaupsamning. Stórt
hellulagt bílaplan og timburverönd í suðvestur-
átt. Húsið sem er í spænskum stíl er hannað
af Vífli Magnússyni. V. 105 m.
95,8 m2, 3ja-4ra herbergja endaíbúð með
sérinngangi á jarðhæð með afgirtum garði og
sérmerktu bílastæði fyrir framan íbúð. Fallegt
útsýni er frá íbúðinni. Eignin skiptist í forstofu,
baðherbergi, eldhús, stofu, tvö svefnherbergi
og borðstofu (sem er svefnherbergi á teikningu,
sem hægt er að breyta aftur í svefnherbergi).
Góð staðsetning innst í botnlanga, mjög stutt í
skóla, leikskóla og alla þjónustu. V. 42,9 m.
Einar Páll Kjærnested, löggiltur fasteignasali
Þverholti 2 // Mosfellsbæ // Sími 586 8080
fastmos.is // fastmos@fastmos.is
Svanþór Einarsson
Löggiltur fasteignasali
S. 698 8555
Sigurður Gunnarsson
Löggiltur fasteignasali
S. 899 1987
Opið hús mánudaginn 3. desember frá kl. 17:00 til 17:30
Álfaborgir 27 - 112 Reykjavík
Hringdu og bókaðu skoðun
Þegar Ísland varð sjálfstætt, fullvalda ríki fyrsta desember 1918,eftir nær sjö alda erlend yfirráð og þjóðfrelsisbaráttu frá því ánítjándu öld, hafði þar með náðst stærsti áfanginn í þeirri bar-áttu, þó punkturinn væri svo settur yfir i-ið rúmum aldar-
fjórðungi síðar, sautjánda júní 1944, sköpunarverkið kórónað við stofnun
lýðveldis – já, reyndar með því að taka ofan kórónuna.
Stöldrum við eitt nú í dag þegar 100 ára fullveldisgleðin stendur sem
hæst: Þetta hefði aldrei orðið, eða allténd hefði það gerst með einhverjum
allt öðrum hætti, ef við hefðum ekki átt okkur íslenska tungu.
Hvers vegna héldum við tungunni gegnum allar þessar aldir? Hvers
vegna fórum við ekki fljótlega upp úr þrettándu öld að tala einhverskonar
norskdanska mállýsku? Sem auðvitað hefði verið ágætis tungumál út af
fyrir sig, eins og öll tungumál
eru reyndar á réttum stað á
réttum tíma. Það hefði nátt-
úrlega verið praktískt, engin
nauðsyn hefði þá til dæmis
verið að íslenska biblíuna við
siðaskiptin, við hefðum getað
brúkað þá dönsku rétt eins og
Norðmenn og Færeyingar. Ótalmargt fleira hefði líka mátt samnýta. Á nú-
tímamáli kallast slíkt sparnaður og hagræðing og þykir fínt.
Heppileg hnattstaða átti auðvitað sinn þátt í varðveislu tungunnar en
fyrst og fremst lifði hún af vegna bókmenntanna, vegna þess að á miðöld-
um höfðu orðið til hér heimsbókmenntir á móðurmáli. Þar kviknaði sá
neisti sem nægði til að halda lífi í skáldskapariðkan og ritmennsku gegnum
allar þessar aldir og tungan gat þraukað. Guð varð að svissa úr latínu beint
yfir í íslensku án þess að millilenda í dönsku.
Niðurstaðan er þá þessi: Það er vegna skáldskapar og bókmennta sem
Ísland er sjálfstætt. Vissulega eru þetta ekki ný tíðindi og kallast oft goð-
sögn. Þetta er goðsögnin okkar um íslenska menningu, um tilurð íslenskr-
ar menningar, enda tungumálið að sjálfsögðu hornsteinn íslenskrar menn-
ingar. Yfirleitt er orðið goðsögn eða mýta haft sem fínna orð yfir lygi en
okkar goðsögn er sérstök að því leyti að hún er sönn.
Þess vegna er það hlutverk okkar sem nú erum á dögum að halda áfram
að sanna þessa goðsögn, sjá til þess að hún breytist hvorki í lygi né hálflygi.
Það gerum við með því að beita þessu máli, sem okkur var trúað fyrir, allt-
af og alstaðar á öllum sviðum samfélagsins, iðka skáldskap og hlúa að bók-
menntum og þar með menningu og öðlast á þann hátt dýpri skilning á því
hver við erum og viljum vera.
Þegar við fögnum aldarafmæli fullveldis erum við í raun að fagna ís-
lenskri tungu, þó milliliðirnir séu nokkrir.
Við skulum gera alla daga að dögum íslenskrar tungu og vona að hvað
íslenskuna varðar munum við aldrei þurfa að taka undir þau orð Jónasar
sem við þekkjum öll:
Fyrrum átti ég falleg gull,
nú er ég búinn að brjóta og týna.
Fullveldismál
Tungutak
Þórarinn Eldjárn
thorarinn@eldjarn.net
Tungumál Biblíunnar
Guð varð að svissa úr
latínu beint yfir í
íslensku án þess að
millilenda í dönsku.Þegar við ræðum um sjálfstæði og fullveldi Ís-lands og þær hættur, sem að okkur kunnaað steðja hafa þær umræður yfirleitt snúiztum hernaðarógnir að utan og varnir við
þeim. Á allra síðustu árum hafa þær umræður í vax-
andi mæli beinzt að nýjum hættum vegna nýrrar
samskiptatækni sem herjar á þjóðir um allan heim en
það eru netárásir, sem snúast bæði um framleiðslu og
dreifingu á fölskum upplýsingum en líka að net-
árásum, sem eiga að lama innviði samfélaga, svo sem
orkukerfi, fjarskiptakerfi og annað slíkt.
Við höfum minna rætt um ógnir að innan, um at-
burðarás, sem á sér rætur heima fyrir en getur stofn-
að sjálfstæði þjóðar í hættu.
Um slíkar hættur er fjallað um í nýrri bók Þórðar
Snæs Júlíussonar, ritstjóra Kjarnans, Kaupthinking,
sem út kom fyrir skömmu hjá bókaforlaginu Veröld.
Það hafa komið út nokkrar bækur um hrunið en
bók Þórðar Snæs er einstök vegna þeirra gagna og
heimilda, sem höfundur hefur haft aðgang að. Hann
birtir upplýsingar úr tölvupóstssamskiptum hátt-
settra starfsmanna Kaupþings,
endurrit af hleruðum símtölum
þeirra í milli eftir hrun, endurrit af
yfirheyrslum yfir nafngreindum
sakborningum hjá sérstökum sak-
sóknara auk annarra nýrra upplýs-
inga.
Niðurstaða greinarhöfundar af lestri þessarar bók-
ar er sú, að þeir viðskiptahættir, sem þróuðust hér á
fyrstu árum nýrrar aldar, án þess að gripið væri í
taumana af hálfu opinberra aðila, hafi í raun stofnað
sjálfstæði þjóðar okkar í hættu.
Þar hafi verið á ferð ógn að innan og áleitin spurn-
ing, hvort Alþingi hafi á einum áratug gripið til nauð-
synlegra aðgerða með nýrri löggjöf til þess að koma í
veg fyrir að leikurinn verði endurtekinn. Það er of
margt sem bendir til að það hafi ekki verið gert og þá
hljótum við að spyrja hvað valdi.
Þórður Snær færir sterk rök að því í bók sinni, að
töluverður hluti af láni Seðlabankans til Kaupþings,
sem var ætlað til að bjarga bankanum, hafi farið í
farveg, sem engar fullnægjandi skýringar hafa komið
fram um hvert leiddi. Hvert fór hluti þessa láns?
Hann staðfestir í raun og veru orð Geirs H.
Haarde, fyrrverandi forsætisráðherra, í samtali við
Kastljós hinn 3. október sl., að það hafi farið „eitt-
hvað annað“. Þær vísbendingar, sem fram koma í
bókinni um þetta efni eru þess eðlis, að opinberir að-
ilar hljóta að fylgja þeim eftir.
Önnur spurning, sem vaknar við lestur þessarar
bókar er sú, hvort það sé sjálfsagt mál að þeir, sem
við sögu komu snúi aftur í fjármálageirann, sem er
byrjað að gerast. Í Bandaríkjunum er til staðar lög-
gjöf, sem hefur gert yfirvöldum þar í landi kleift að
banna þeim, sem fundnir hafa verið sekir að hefja aft-
ur störf á sama sviði sbr. Michael Milken, sem þekkt-
ur var á Wall Street á níunda áratug síðustu aldar.
Enn önnur spurning, sem vaknar við lestur bók-
arinnar er um hlut almannatengla í þessum málum
öllum. Á bls. 286 segir:
„Í einni af húsleitum sérstaks saksóknara í
tengslum við rannsókn hans á málefnum Kaupþings
fannst skjal sem dagsett var snemma árs 2009... Í
skjalinu var sett fram víðtæk áætlun um að hafa áhrif
á umræðu um skjólstæðinga almannatengilsins. Á
meðal þeirra leiða sem voru tíundaðar var sú að ota
ákveðnum málum sem tengdust öðrum áberandi við-
skipta- eða bankamönnum að fréttamönnum og beina
þannig kastljósinu af skjólstæðingum almannatengils-
ins... Auk þess voru þar tiltekin ýmis atriði, sem
mætti nota til að gera embætti sérstaks saksóknara
tortryggilegt.“
Þessi kafli bókarinnar knýr enn á um að almanna-
tenglum verði gert skylt að skrá hjá opinberum að-
ilum fyrir hverja þeir eru að
vinna. Slík skráningarskylda er til
staðar bæði í Bandaríkjunum og í
Evrópu.
Þórður Snær gerir í bók sinni
ítarlegri og nákvæmari grein en
áður hefur komið fram fyrir ótrú-
legum og ævintýralegum aðgerðum til þess að halda
uppi verði hlutabréfa í Kaupþingi (svipað var gert
bæði af hálfu Glitnis og Landsbankans). Um þær að-
gerðir notar hann orðið svikamylla. En skylt er að
taka fram, að það koma líka fram upplýsingar í bók-
inni, sem benda til að sumir, sem með einhverjum
hætti komu við sögu hafi ekki gert sér grein fyrir
hvað var að gerast og það á kannski við um sam-
félagið allt.
Hverjir voru helztu fórnarlömb þessa ævintýris?
Smátt og smátt er að koma betur og betur í ljós, að
það voru almennir borgarar, sem höfðu það eitt til
saka unnið að reyna að koma sér upp þaki yfir
höfuðið við misjafnlega erfiðar aðstæður.
Og það er líka að koma betur og betur í ljós að af-
leiðingarnar fyrir þetta fólk voru ekki bara eigna-
missir og fjárhagsvandmál heldur líka í of mörgum
tilvikum heilsubrestur.
Það er kominn tími á að beina athyglinni að mál-
efnum þessa fólks eins og Hagsmunasamtök heim-
ilanna hafa gert ítrekaðar kröfur um en ekki verið
hlustað á.
Smáþjóðir geta misst sjálfstæði sitt vegna atburða
á borð við hrunið. Við sjáum hvernig farið hefur verið
með Grikki. Þeir hafa sætt svívirðilegri meðferð af
hálfu þeirra, sem ráða ferðinni í Evrópu, sem sumir
telja nánast glæpsamlega.
Það er hægt að skilja að ríkisstjórnir og Alþingi
hafi verið upptekin við endurreisn efnahagslífs
þjóðarinnar og ekki getað sinnt öllu í einu. En nú eru
breyttir og betri tímar að sögn landsfeðranna og þá
er komið að því verkefni að ógnir að innan stofni ekki
sjálfstæði þessarar þjóðar í hættu á ný.
Ógnin að innan
Um þær hættur er fjallað
í Kaupthinking Þórðar
Snæs Júlíussonar
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Í dag gefur Almenna bókafélagiðút ræðusafnið Til varnar vest-
rænni menningu í tilefni 100 ára full-
veldis. Þrjú þeirra skálda, sem eiga
þar ræður, sóttu Menntaskólann í
Reykjavík veturinn 1918-1919, stóðu
í Bakarabrekkunni 1. desember
1918 og horfðu á, þegar ríkisfáninn
íslenski var í fyrsta sinn dreginn að
hún, en um leið dundi við 21 fall-
byssuskot frá dönsku varðskipi í ytri
höfninni til heiðurs hinu nýja ríki.
Davíð Stefánsson minntist um-
ræðna um sambandsmálið í baðstof-
unni heima í Fagraskógi nokkrum
mánuðum áður: „Hver átti að ráða
hér ríkjum? Íslendingar sjálfir. Þeir
höfðu helgað sér landið með blóði og
sveita og þúsund ára erfðum. Um
það voru allir sammála, og aldrei
heyrði ég rödd þjóðarinnar í þessu
máli skýrari en hjá bændunum í
Fagraskógarbaðstofunni.“
Tómas Guðmundsson sá roskið
fólk vikna: „Enn finnst mér sem ég
hafi þarna, í fyrsta og síðasta sinn á
ævinni, staðið frammi fyrir þjóð,
sem komin var um langan veg út úr
nótt og dauða, hafði þolað ofur-
mannlegar raunir, en lifað af vegna
þess, að hún hafði alla tíð varðveitt
vonina um þennan dag í hjarta
sínu.“
Guðmundur G. Hagalín hugsaði:
„Hvort mundi ekki standa þarna á
stjórnarráðsblettinum ósýnileg fylk-
ing – ekki aðeins frækinna foringja,
heldur og hins óbreytta liðs, vað-
málsklæddra bænda og sjómanna í
skinnstökkum, manna, sem þorað
höfðu „Guði að treysta, hlekki
hrista, hlýða réttu, góðs að bíða,“ þá
er gæfa þessarar þjóðar virtist „lút
og lítilsigld“, þegar danskir höndl-
arar voru hjér ærið dreissugir og
dönsk stjórnarvöld eygðu ekki einu
sinni í ljótum draumi þá stund, sem
dönsk fallstykki dunuðu til heiðurs
alíslenskum fána?“
Fullveldið markaði miklu frekar
aldaskil en lýðveldisstofnunin 1944.
Til varð nýtt ríki 1918 og öðlaðist
viðurkenningu annarra ríkja, en lík-
lega er ekki ofsagt, að 1944 væri að-
eins skipt um embættisheiti þjóð-
höfðingjans.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Hvað hugsuðu þeir
1. desember 1918?