Kraftur - 01.01.2014, Blaðsíða 19

37
Kraftur
15 ára
36
Kraftur
15 ára
Hvað er HAM?

Margir kannast við nafnið en vita lítið meira. HAM er skamm-
stöfun fyrir hugtakið „hugræn atferlismeðferð“ og hefur þessi
meðferð notið vaxandi vinsælda undanfarin ár, Ráðgjafar-
þjónusta Krabbameinsfélagsins býður upp á sérhæfð HAM
námskeið fyrir krabbameinssjúklinga og aðstandendur þeirra.
Gunnjóna Una Guðmundsdóttir, félagsráðgjafi, hefur haft
umsjón með þessum námskeiðum. „HAM- námskeið hafa
verið haldin í Ráðgjafarþjónustu KÍ frá 2008. Fyrstu árin sá
Eggert Birgisson, sálfræðingur, með mér um námskeiðin, en
ég kynntist Eggert þegar ég lærði HAM árið 2006. Haustið
2010 tók ég alfarið við HAM- námskeiðunum í Ráðgjafar-
þjónustunni og hef síðan þróað þau áfram að þörfum krabba-
meinssjúklinga,“ segir Una og kveðst byggja þann hluta
námsefnisins á erlendri bók sem heitir Cognitive behavior
therapy for people with cancer, og einnig á nokkrum rann-
sóknum sem hún hefur gert, eða tekið þátt í að gera varðandi
þarfir og stuðning fyrir fólk með krabbamein.
En um hvað snýst þetta allt?

„Hugrænt er allt það sem tengist hugarstarfsemi okkar og
atferli er það sem við gerum. Markmið hugrænnar atferlis-
meðferðar er að þjálfa fólk í að tileinka sér hugsun og hegð-
un sem bætir líðan þess og lífsgæði. Í HAM lærum við að
bregðast ekki sjálfkrafa við neikvæðum hugsunum og
tilfinningum sem valda vanlíðan og auka vanlíðan þegar
þær eru rifjaðar upp,“ útskýrir hún. Þegar hún er spurð
hvort hægt sé að læra slíkt segir hún: „Já, það er alveg hægt
að hafa stjórn á hugsunum sínum. Á HAM- námskeiðunum
lærir fólk aðferðir til að endurskoða hugsunarhátt sinn, skoða
hvernig það getur túlkað atburði og það sem fyrir það kemur
á annan hátt en það er vant að gera. Við fjöllum um víxl-
verkandi áhrif hugsana, tilfinninga, líkamlegra einkenna og
hegðunar. Þátttakendur fá þá oft nýja sýn á atburði,
samskipti eða aðstæður sem það er að upplifa. Þannig fá
þeir þjálfun í að túlka aðstæður sínar á annan og uppbyggi-
legri hátt. Þegar við beitum aðferðum HAM gerum við
okkur betur grein fyrir hver við erum og hvað við viljum.
Samhliða því vex sjálfstraustið og um leið trú á eigin getu.“
HAM hjálpar fólki
með krabbamein
Segir Gunnjóna Una félagsráðgjafi hjá
Krabbameinsfélagi Íslands
En hvernig skyldi fólki ganga að
tileinka sér þessa hugmyndafræði?

Una segir ekkert eitt svar vera við spurningunni því fólk hafi
lært og tileinkað sér svo mismunandi samskiptamynstur.
„Í uppeldinu lærðum við samskiptareglur fjölskyldu okkar
og annarra sem við vorum í samskiptum við. Við lærðum
að túlka og bregðast við því sem fyrir okkur kom á
ákveðinn hátt. Okkur leið vel þegar okkur var hrósað og
fengum sektarkennd þegar við vorum skömmuð. Þarna
skiptir því máli hvaða félagsmótun viðkomandi einstak-
lingur fékk og hversu mikið hann þarf að breyta sínum
hugsanavenjum til að uppskera sem besta andlega og líkam-
lega líðan.“
„Þegar við beitum aðferðum
HAM gerum við okkur betur
grein fyrir hver við erum og
hvað við viljum“
En hvernig nýtist þessi hugmyndafræði sérstaklega
fólki með krabbamein?

Una útskýrir að þegar fólk greinist með krabbamein ein-
kennast viðbrögð flestra af tilfinningaleysi, dofa og vantrú.
Í kjölfarið geti fylgt tilfinningar eins og afneitun, skelfing,
reiði, kvíði, hjálparleysi eða depurð. „Við þessar aðstæður
geta sumar hugsanir hjálpað fólki við að höndla aðstæðurnar
á meðan aðrar hugsanir geta aukið vanlíðan,“ segir hún með
áherslu. „Á HAM námskeiðunum eru íþyngjandi hugsanir
og tilfinningar skoðaðar og kenndar eru aðferðir til að draga
úr kvíða og öðrum neikvæðum tilfinningum,“ segir hún svo.

„Algengt er að fólk sem greinist með
krabbamein upplifi kvíða, en kvíði
og spenna hafa einnig áhrif á at-
hygli, einbeitingu og minni. Líkamleg
einkenni sem geta tengst kvíða eru
til dæmis vöðvaspenna, sviti, skjálfti,
hröð öndun, flökurleiki, niðurgangur,
höfuðverkur, svimi og óreglulegur
eða hraður hjartsláttur. Hugsanir sem
auka kvíða eru til dæmis hugsan-
ir þar sem búist er við að hið versta
muni gerast eða ótti við að mistakast.
Kvíðahugsanir eru tengdar því sem á
eftir að gerast í framtíðinni á meðan
þunglyndi tengist því sem þegar hefur
gerst. HAM hjálpar fólki að takast á
við kvíða og rjúfa vítahring neikvæðra
hugsana. Því er HAM svo gagnleg að-
ferð fyrir fólk sem greinst hefur með
krabbamein og ætti að vera skyldu-
námskeið í bataferli krabbameinssjúk-
linga,“ segir hún ákeðin.

Una segir HAM- námskeiðin einning
gagnleg að því leyti að þar hitti fólk
jafningja sem eru að fást við svipaða
hluti. Þar ríki trúnaður og þar gefist
góður vettvangur til að skiptast á skoð-
unum og þiggja góð og uppbyggi-
leg ráð frá öðrum. „Það er mikilvægt
fyrir fólk sem greinst hefur með krabba-
mein að hafa trú á eigin getu og vera
vongott um að vel gangi. Hjálplegar
hugsanir eftir greiningu krabbameins
tengjast von og bjartsýni um velgengni
í þeim verkefnum sem framundan eru.
Gott er að setja sér markmið og hugsa
um og sjá fyrir sér að því sé náð. Þannig
getum við nært jákvæðar hugsanir og
gefið þeim aukið rými í huga okkar.“
Að sögn Unu er hugræn atferlismeð-
ferð mikilvægur hluti af endurhæfingu
sjúklinga og er það skoðun hennar
að hún ætti að hefjast strax eftir að
fólk veikist. „Þessi meðferð er t.d. notuð
á Reykjalundi, á heilsustofnun NLFÍ
í Hveragerði, á geðdeild Landspítalans
og víðar. Námskeiðin hjá Ráðgjafar-
þjónustu KÍ eru sniðin að þörfum fólks
sem greinst hefur með krabbamein
og aðstandenda þeirra,“ segir hún og bæt-
ir við að sjálf hafi hún verið leiðbeinandi
á HAM- námskeiðum í nokkur ár og á
hverju námskeiði læri hún eitthvað nýtt.
En telur hún nauðsynlegt að viðhalda
þessari þekkingu reglulega?

„Það er ekki einfalt að breyta hugs-
anamynstri sínu og maður þarf sífellt
að vera á varðbergi að hugsa ekki hugs-
anir sem rífa mann niður. Við megum
ekki túlka það sem við okkur er sagt
okkur í óhag án umhugsunar, heldur
þarf alltaf að skoða réttmæti gagn-
rýninnar og íhuga hvort hún eigi við
rök að styðjast. Námskeiðin hjá Ráð-
gjafarþjónustunni eru haldin reglulega
yfir vetrarmánuðina og er hvert nám-
skeið fjögur skipti, tveir tímar í senn.
Í fyrsta tíma er rætt um orsakir erfiðra
tilfinninga og samskipti eftir greiningu
krabbameins. Í öðrum tíma er rætt um
algengar hugsanaskekkjur hjá fólki og
áhrif krabbameins á athafnir daglegs
lífs. Í þriðja tíma er rætt um hvernig
breyta má neikvæðum hugsunarhætti
og í fjórða tíma er rætt um grunn-
viðhorf og lífsreglur sem við byggjum
samskiptamynstur okkar á. Í lokin og
ef tími vinnst til ræðum við meira um
uppbyggileg samskipti.
Í byrjun námskeiðs er gert ráð fyrir
að fólk skrái virkni sína og taki eftir
breytingum á lund og þeim tilfinning-
um sem upp koma en svo fer fólk að gera
þetta jafnóðum í huganum,“ segir Una
og bendir áhugasömum á að fylgjast
með dagsrká Ráðgjafarþjónustunnar á
www.krabb.is
Viðtal
Texti: Gunnjóna Una og
Ragnheiður Davíðsdóttir
„Það er ekki einfalt
að breyta hugsana-
mynstri sínu og
maður þarf sífellt að
vera á varðbergi að
hugsa ekki hugsanir
sem rífa mann niður“
Gunnjóna Una félgsráðgjafi