Morgunblaðið - 23.01.2019, Blaðsíða 21

UMRÆÐAN 21
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. JANÚAR 2019
GLÆNÝ
LÍNUÝSASALTFISKHNAKKAR
Opið virka daga 10.00 - 18.15 laugardaga 11.00 - 14.00 | Gnoðarvogi 44, 104 Reykjavík | sími: 588 8686
ÞORSKHNAKKAR
GLÆNÝ LÚÐA
Gómsætir og girnilegir réttir í fiskborði beint í ofninn
N FRÁ
NÝLÖGUÐ HUMARSÚPA
Þessi orð eru sett á
blað í tilefni þess, að
Þórhildur Sunna Æv-
arsdóttir, formaður
þingflokks Pírata, ritar
grein í síðasta tbl.
Stundarinnar. Þar seg-
ir hún m.a. orðrétt: „Í
íslenskum lögum er
ekkert, sem tryggir að
valdamiklir menn mis-
noti ekki stöðu sína og
kerfið til þess að loka þolendur sína
og ásakendur inni á geðdeild....“
Þessi ályktunarorð eru eins víðs
fjarri sannleikanum og verða má. Að
formaður þingflokks á Alþingi Ís-
lendinga skuli kjósa að gefa af sam-
félagi sínu slíka mynd – að valds-
menn geti lokað hvern og einn inni á
geðdeild, sem þeir telja sig eiga sak-
ir við – er ekki bara vert alvarlegra
athugasemda heldur alvarlegs
ámælis.
Samúð og umhyggja
Á þeim árum, þegar ég kom nærri
heilbrigðismálum, þurfti ég að horf-
ast í augu við þann mikla sársauka,
sem mætir fjölskyldum þar sem um
geðrænan vanda náins ættingja er
við að stríða. Ég hvorki mátti, gat né
vildi neitt koma nálægt úrlausnar-
efnum við þeim vanda þó ég teldist á
þeim tíma til „valdamikilla manna“ –
(væntanlega valdamikilla karl-
manna). Mín eina aðkoma var sú, að
um vini var að ræða. Rétt að taka
sérstaklega fram, að þar var hvorki
um að ræða Jón Baldvin Hannibals-
son né fjölskyldu hans. Mín nálgun
fólst einvörðungu í samúð og um-
hyggju með vinum.
Fjölskylda í sárum
Erfiðasta úrlausnar-
efni vinafólks míns var
þegar svo var komið
fyrir hinum sjúka, að
læknar vöruðu við að ef
ekkert væri aðhafst
gætu afleiðingarnar
orðið þær, sem enginn
vildi. Vandamálið var,
að sá sjúki vildi ekki
leita læknismeðferðar
með innlögn á sjúkra-
hús. Læknirinn, sem
sjúkleikanum hafði sinnt, fór þess þá
á leit við fjölskylduna að nánasti ætt-
inginn óskaði eftir úrskurði dómara
um nauðungarinnlögn. Við því var
ekki orðið. Nánustu ættingjar vildu
ekki beita slíku úrræði gegn vilja
hins veika. Niðurstaðan varð sú, sem
læknirinn hafði sagt fyrir um að gæti
alvarlegust orðið. Eftir sat fjöl-
skyldan í sárum.
Engin völd
Þá varð ég einnig vitni að því þeg-
ar nánasti ættingi varð við tilmælum
læknis og óskaði nauðungarvistunar
eftir miklar sálarkvalir. Sú ákvörðun
kostaði sárindi, þjáningar og mikið
ósætti, sem hafði afleiðingar. Sá ætt-
ingi gat hins vegar ekki einn og sjálf-
ur nauðungarvistað hinn veika, hvað
þá heldur að ég, valdamikill maður
(les: valdamikill karlmaður), gæti
fengið því áorkað.
Hin þyrnum stráða braut
Ættingjarnir urðu því að feta þá
þyrnóttu braut, sem íslenska réttar-
ríkið lagði þeim á herðar. Þeir urðu
að óska eftir úrskurði dómara (sýslu-
manns). Tilmælunum til dómarans
varð að fylgja rökstuðningur lækn-
isins, sem hafði fengist við vandamál
sjúklingsins og lagt til að nauðungar-
vistunar yrði leitað. Engan úrskurð
mátti dómari (sýslumaður) upp
kveða nema allar röksemdir lægju
fyrir – röksemdir læknis og rök-
semdir sérstaks trúnaðarlæknis
dómara (sýslumanns) ef sýslumaður
teldi að nauðsyn bæri til. Niðurstöð-
unni bar sýslumanni að skila til yfir-
læknis þeirrar stofnunar, sem hinn
sjúki væri vistaður á ásamt með
skriflegri álitsgerð þess eða þeirra
lækna, sem að málinu hefðu komið.
Það var svo undir áliti viðkomandi yf-
irlæknis komið hvort sjúklingurinn
þyrfti meðferð, hvers konar meðferð,
hversu langa og hve lengi sú meðferð
skyldi vara.
Ströng ákvæði
Nú er ég ekki löglærður en við
yfirlestur á gildandi lögum – lögræð-
islögum, nr. 71 28. maí 1997, sem öðl-
uðust gildi í ársbyrjun 1998 – fæ ég
ekki betur séð, en að þetta verkferli,
sem mér er minnisstætt, sé rækilega
lögfest svona. Þar eru líka ákvæði
um, að sá, sem er nauðungarvistaður
samkvæmt ákvörðun eins og hér er
lýst, geti sjálfur ákveðið að skjóta
þeim úrskurði til endurmats dóm-
stóla. Jafnframt er yfirlækni þess
sjúkrahúss, þar sem viðkomandi er
vistaður nauðungarvistun, skylt að
afhenda sjúklingi öll gögn er varða
vistunina og auk þess afla honum
sérstaks ráðgjafa meðan á vistun og
meðferð stendur og að kostnaður við
þann ráðgjafa eigi að greiðast úr rík-
issjóði. Þá eru ákvæði þess efnis, að
engan megi senda til vistunar á geð-
deild sjúkrahúss lengur en viðkom-
andi yfirlæknir telur þörf á. Væri
vistunin ástæðulaus gæti viðkomandi
yfirlæknir því væntanlega úrskurðað
viðkomandi vistmann úr nauðungar-
vistuninni þegar og ef yfirlæknirinn
telur meðferð lokið. Þá má við þetta
bæta, að nú er ekki lengur þörf á að
náinn ættingi þurfi að óska eftir
nauðungarvistun. Viðkomandi lækn-
ir getur einn tekið slíkt mál upp við
dómstól og þarf ekki lengur aðkomu
náins ættingja – hvað þá heldur
valdamikilla (karl)manna.
... og allt að ástæðulausu
Hversu gerólíkt er þetta ferli ekki
frá því, sem látið hefur verið í veðri
vaka? Að valdamiklir menn (væntan-
lega karlmenn) geti að eigin frum-
kvæði látið nauðungarvista andmæl-
endur sína, látið lögreglu mæta til
heimilis þeirra þar sem viðkomandi
er settur í járn, honum ekið í lög-
reglubíl á næsta geðsjúkrahús, flutt-
ur þangað inn í járnum, settur þar í
klefa, látinn halda sig þar nánast upp
á vatn og brauð og látinn sæta með-
ferð eins og geðsjúkur væri – og allt
að ástæðulausu.
... svo segja lögin
Þegar svona ásakanir eru gerðar
er eðlilegt og sjálfsagt að gamlir
stéttarbræður mínir – frétta- og
blaðamenn – reyni að afla frekari
upplýsinga. Spyrji hvort rétt hafi
verið að staðið um nauðungarvistun –
ákvörðun hafi ávallt verið dómara,
ekki ættingja, hvað þá heldur valda-
mikilla (karl)manna, öll réttmæt
gögn, m.a. vottorð læknis um nauð-
syn þessa, hafi verið lögð fram fyrir
dómsuppkvaðningu. Jafnframt hvort
yfirlæknir viðkomandi stofnunar hafi
verið annarrar skoðunar um geð-
heilsu en vottorðin fyrir dómsupp-
kvaðningu hljóðuðu og hvort viðkom-
andi yfirlæknir hafi því talið meðferð
óþarfa og útskrifað viðkomandi sjúk-
ling. Einnig gæti blaða- og frétta-
maður haft áhuga á að vita, hvort yf-
irlæknir hafi tryggt að sjúklingur
hafi fengið ráðgjafa á kostnað ríkis-
ins eins og skylt er. Hafa gamlir koll-
egar spurt að þessu? Ekki svo ég
sjái. Enda væri viðkomandi læknum,
yfirvöldum, hjúkrunarfræðingum,
sýslumönnum sem og öðrum óheim-
ilt að svara slíkum spurningum. Svo
segja lögin. Þeim er ætlað að vernda
hinn sjúka – ekki nánustu ættingja
eða valdamikla (karl)menn.
Uppgjör við eigin samvisku
Gamlir kollegar í stétt frétta- og
blaðamanna verða því að gera upp
við sjálfa sig hversu mikið þeir vilja
að miðlar þeirra séu notaðir til svona
verka. Þingflokksformaður Pírata
verður að gera það upp við sjálfa sig
hvaða lýsingu hún vill gefa á því sam-
félagi, sem við byggjum öll saman.
Sú lýsing getur verið gagnrýnin – en
hún verður að vera rétt.
Um valdsmenn og veruleikann
Eftir Sighvat
Björgvinsson » Tilmælunum til dóm-
arans varð að fylgja
rökstuðningur læknisins,
sem hafði fengist við
vandamál sjúklingsins
og lagt til að nauðungar-
vistunar yrði leitað. Eng-
an úrskurð mátti dómari
(sýslumaður) upp kveða
nema allar röksemdir
lægju fyrir.
Sighvatur Björgvinsson
Höfundur var formaður Alþýðu-
flokksins, jafnaðarmannaflokks
Íslands.