Morgunblaðið - Sunnudagur - 27.01.2019, Blaðsíða 18

N
ý kvikmynd, Tryggð, gerð eftir
bók Auðar Jónsdóttur frá
2006, Tryggðarpanti, verður
frumsýnd í Gautaborg í lok
næstu viku og fer í almennar
sýningar hérlendis í febrúar. Ásthildur
Kjartansdóttir leikstýrir myndinni og Elma
Lísa Gunnarsdóttir fer með aðalhlutverkið,
raunar eitt stærsta kvenhlutverk sem sést hef-
ur í íslenskri kvikmynd þar sem henni bregður
fyrir í nær hverjum einasta ramma. Þær Elma
Lísa og Ásthildur þekktust lítið áður, en hafa
eignast góða vináttu eftir að hafa unnið saman
að myndinni í nokkur ár.
Hvenær kynntust þið fyrst bókinni?
Ásthildur: „Ég las bókina árið 2008, tveim-
ur árum eftir að hún kom út og man að ég
hugsaði strax: Vá, þetta er eitthvað sem þarf
að pæla í hérna heima og þá á ég við mál út-
lendinga sem flytjast hingað til lands en um-
ræða um það var rétt að hefjast þá og efni
myndarinnar hefur eins sterka tilvísun til
raunveruleikans í dag. Mér hafa alltaf þótt
málefni útlendinga mjög spennandi, velt því
fyrir mér af hverju þeir vilja koma hingað og
hvernig samskipti Íslendingar eiga við þá. Svo
ég lokaði bókinni eftir lesturinn og má segja að
ég hafi hringt nær um leið í Auði og beðið hana
um að fá að kaupa kvikmyndaréttinn. Ég hafði
verið að leita að sögu til að færa yfir í bíómynd
og sá samstundis að þetta væri sagan.“
Elma Lísa: „Ég hef alltaf verið voðalega
hrifin af öllum bókunum hennar Auðar. Ég
þekki Auði og hef unnið með henni áður; kom
Fólkinu í kjallaranum á koppinn í Borgarleik-
húsinu, en ég viðurkenni að þegar ég las þessa
bók, Tryggðarpant, fór persónan sem ég leik,
Gísella, alveg svakalega í taugarnar á mér. Ég
tek það fram að hún er reyndar alveg extra
pirrandi í bókinni og við reyndum að vinna
með það að finna mennskuna í henni og það
var áskorun.“
Ásthildur: „Ég er sammála Elmu Lísu, það
var ein mesta áskorunin. Meira að segja þegar
ég fór að leita mér að framleiðanda hitti ég
mann sem hafði lesið bókina og hann sagði það
hreint út að þessi manneskja væri svo ósympa-
tísk að hann langaði ekki til að gera mynd um
hana! En málið er hins vegar að það þarf að
lesa Gísellu með ákveðnum gleraugum. Svo
eru persónur Auðar þannig að þær eru ekki
allar þar sem þær eru séðar, hún gefur lesand-
anum tækifæri til að fylla upp í, sem er svo
gott.“
Elma Lísa: „Við vorum meðvitaðar um þetta
í vinnunni og ég var mjög sátt við niðurstöðuna
þegar ég var búin að finna leirinn í henni og
rétta tóninn.“
Þekktust þið fyrir?
Elma Lísa: „Við svona vissum hvor af ann-
arri. Ég þekki dóttur Ásthildar, Önnu Svövu
Knútsdóttur leikkonu.“
Ásthildur: „En ekki þannig að við þekkt-
umst neitt sérstaklega. Ég vissi hins vegar um
leið og ég var búin að hringja í Auði að næsta
símtal yrði til Elmu Lísu; vissi strax að ég vildi
fá hana í hlutverkið. Mér fannst að hún hefði
næmni og viðkvæmnina til að túlka flókinn
karakter Gísellu. Við fórum og fengum okkur
rauðvínsglas, töluðum um söguna og fundum
að við vorum með sameiginlegan skilning á
persónunni og hvernig hún væri í raun og
veru. Svo vorum við saman að vinna þetta
næstu þrjú árin, áður en við byrjuðum á eigin-
legum tökum.“
Elma Lísa: „Á þeim tíma kynntumst við
mjög vel og urðum góðar vinkonur. Í mínum
huga mjög magnaður tími en það var mjög
mikið sem þurfti að vinna til að finna betur út
úr útfærslunni á til dæmis Gísellu, svo sem for-
sögu hennar sem er mjög óviss í bókinni. Þar
að auki gerist bókin í óræðu landi, og það
gengur auðvitað ekki í kvikmynd svo við unn-
um í því að staðsetja umhverfið.“
Auður amma myndarinnar
Hvað getið þið sagt lesendum um efni myndar-
innar?
Ásthildur: „Myndin fjallar um konu sem er
af ríkri fjölskyldu en lendir í fjárhags-
vandræðum. Hún starfar sem blaðamaður, er
að skrifa grein um húsnæðismál útlendinga og
hún sér sér þarna leik á borði; ákveður að slá
tvær flugur í einu höggi og leysa fjárhags-
vandræði sín með því að leigja út hluta af húsi
sínu til erlendra kvenna en fær um leið við-
fangsefni greinaskrifanna heim til sín. Ef þú
setur þetta í stærra samhengi þá er þetta svo-
lítið eins og Íslendingar hafa gert; við höfum
flutt inn útlendinga þegar okkur vantar vinnu-
afl.“
Elma Lísa: „Gísella er góð manneskja í
grunninn en áttar sig ekki á eigin fordómum
fyrr en hún mætir þeim og sagan fjallar um
leið um það hvernig hún verður fangi í eigin
húsi og síns fyrri lífsstíls. Þetta er saga um
samskipti fólks og valdabaráttu þessara
kvenna. Gísellu gengur gott til og vill kynnast
þessum erlendu konum enda sjálf einmana og
einangruð í lífinu, en þegar henni finnst sér
ógnað birtist ákveðin grimmd.“
Ásthildur: „Það framkallar ákveðna
grimmd í fólki þegar því finnst það vera að
missa valdið. Konurnar sem hún leigir eru um
leið svolítið á sama báti. Þegar Gísella sýnir
þeim grimmdina þá gera þær það á móti.“
Elma Lísa: „Sem er kannski bara mannlegt,
ef einhver er vondur við þig ertu vondur á
móti. Gísella tekur á þessu með því að búa til
fleiri og fleiri húsreglur og missir smám saman
tökin og án þess að segja of mikið verður hún
eins konar fangi í eigin húsi.“
Ásthildur: „Að mörgu leyti hefði þessi
mynd getað verið um samskipti hvaða fólks
sem er, ekki bara samskipti útlendinga og Ís-
lendinga. En mér fannst svolítið gott hvernig
Svíarnir lýstu myndinni. Þeir sögðu að í henni
sæist meðal annars hversu stutt er á milli kær-
leiks og grimmdar.“
Það vekur athygli að mótleikkonur þínar
Elma Lísa, Enid Mbabazi og Raffaella Bri-
zuela Sigurðardóttir eru ekki atvinnu-
leikkonur – fannst ykkur það áhætta?
Ásthildur: „Fyrst ætluðum við að fá með
okkur reyndar leikkonur til að leika erlendu
konurnar og við prófuðum það. Það voru æðis-
lega fínar leikkonur og það var ekki vanda-
málið. Það sem vantaði var þetta smálega sem
gerði þetta ekta; svo sem hreim sem er alltaf
svolítið erfitt að fara að búa til. En auðvitað
man ég að fólk spurði okkur hvort við ætluðum
að taka þá áhættu, en efast ekki um að það hafi
verið rétt ákvörðun.“
Elma: „Það gerir söguna í heild mjög sann-
færandi að hafa þær með okkur. Þar að auki
var ofboðslega gefandi fyrir okkur og myndina
að fara í gegnum það ferli að hitta erlendar
konur sem eru búsettar hér. Það komu stundir
þar sem ég táraðist þegar þær fóru, það var oft
átakanlegt að heyra um aðstæður þeirra og
fatta hvað Íslendingar hafa það gott.“
Nú var ykkar samstarf svolítið stærra og
meira en samband bara leikara og leikstjóra er
oft. Hverju breytti það?
Ásthildur: „Það breytir öllu að hafa leik-
arann með sér í að þróa handritið og per-
sónuna. Í slíkri vinnu fyllist sagan af alls konar
smáatriðum sem gefa persónunni fyllri mynd
og að því sem hún er. Til dæmis stækkuðum
við persónu Elmu Lísu talsvert með því að
bæta barni við í söguna sem hún hafði átt og
misst.
Elma Lísa: „Það fyllti mjög út í bakland
hennar og gerði hana samúðarfyllri. Sjálf
tengdi ég sterkt við það að bæta því við í sög-
una því ég eignaðist sjálf barn seint, stelpu
sem er fimm ára í dag og mér fannst það, eins
og öllum örugglega, breyta mér mjög mikið og
dýpka mig á allan hátt. Annar mikilvægur
þáttur í bíómyndinni þessu tengdur sem við
bættum við er einnig samband Gísellu og lít-
illar dóttur annarrar konunnar og hvernig það
snertir við Gísellu.“
Ásthildur: „Þar sem persónur Auðar Jóns-
dóttur eru svo marglaga og óræðar er það
virkilega áskorun að skila því á skjáinn. Þar að
auki er bókin Tryggðarpantur skrifuð sem
táknsaga, allegoría og þegar höfundur hefur
slíkt að leiðarljósi er ekki jafnauðvelt að fylla
persónurnar smáatriðum því sagan verður
alltaf að hafa þessa táknræna merkingu. Ég er
mjög þakklát Auði fyrir það sem hún sagði við
mig: „Gerðu bara hvað sem þú vilt við þessa
sögu. Ég er amma myndarinnar.““
Elma Lísa: „Auður er svo ótrúlega klár í að
leyfa manni að fylla upp í hluti, er ekki búin að
negla allt niður. Hún var gjöful á það að gefa
okkur frjálsar hendur í þessari þróun.“
Hafði það mikið að segja að vera þátttakandi
í að þróa handritið áfram og persónu þína?
Elma Lísa: „Afar mikið, það hefur alltaf
skipt mig miklu að geta haft eitthvað að segja
um það sem ég geri. Það hef ég gert alveg frá
því að ég útskrifaðist og fór að vinna með Arn-
dísi [Hrönn Egilsdóttur] vinkonu minni í
Sokkabandinu. Að vera ekki bara settur inn í
eitthvað í lok ferils.“
Eins og mæðgur
Nú eruð þið búnar að þekkjast mjög vel í fjög-
ur ár. Eftir þennan tíma – sjáið þið þá vel hvar
styrkleikar hvorrar fyrir sig liggja í starfinu?
Ásthildur: „Elma Lísa er auðvitað fyrst og
fremst ofboðslega góð leikkona og auðvelt að
vinna með henni. Styrkleiki hennar er þessi
mikla næmni sem auðveldar henni að ná kar-
akterum. Svo er hún bara alltaf svo rosalega
vel undirbúin. Þú varst búin að garfa mjög
mikið í hvar persónan væri í þér.“
Elma Lísa: „Anna Svava, dóttir Ásthildar,
sagði stundum við mig að ég og mamma
hennar værum hreinlega eins og mæðgur –
við værum svo líkar. Í það minnsta náðum við
ofboðslega vel saman og sambandið milli okk-
ar er ekki dæmigert samband leikstjóra og
leikara heldur fyrirfinnst þarna sérlega mikil
væntumþykja. Í vinnu er Ásthildur næm og
smámunasöm; natin og góð í litlu hlutunum,
sem er mjög gott. Ég sagði Ásthildi strax að
vera ekki meðvirk með mér, segja allt hreint
út við mig í vinnunni, ég myndi bara taka því
og það skipti öllu máli.“
Ásthildur: „Það er auðvitað mjög merkilegt
að Elma Lísa sé í hverjum einasta ramma í
myndinni, sagan er algjörlega frá hennar sjón-
arhorni og allt sem áhorfandi upplifir, upplifir
hann í gegnum hana. Okkar samband skipti
því kannski enn meira máli því myndin stend-
ur algjörlega og fellur með Elmu Lísu – hún
heldur þessu uppi og það er ekki fyrir hvern
sem er að geta gert það.“
Elma Lísa: „Engin pressa!“
Ásthildur: „Haha, það er nefnilega mjög
mikil pressa og mér fannst þú höndla það mjög
vel. Það var oftar en einu sinni sem ég hugsaði
eftir daginn; hún hlýtur að vera bara algjör-
lega búin.“
Á þínum skala, Elma Lísa – er þetta með
þínum stærstu hlutverkum?
„Já, þetta er mitt stærsta hlutverk. Og það
er heldur ekkert oft sem konur eru í svona
stórum hlutverkum í kvikmyndum svo það er
svolítið sérstök tilfinning og satt best að segja
mjög gaman að upplifa það að vera í hverjum
ramma.“
Nú eruð þið báðar með mikla reynslu af
þessum heimi kvikmyndanna en samt kannski
ólíka vegna aldursmunar – hafið upplifað mis-
munandi tíma. Er margt breytt varðandi tæki-
færi kvenna í kvikmyndum?
Ásthildur: „Frá því ég byrjaði að stíga mín
fyrstu skref er þetta mjög breytt. Þegar mig
langaði til að verða leikstjóri, strax eftir stúd-
entspróf, datt mér ekki einu sinni í hug að orða
það við einn einasta mann. Þó er þetta ekki al-
veg auðvelt í dag heldur, sem sést kannski á
því að það tók 15 ár að gera þessa mynd. Það
Býður vonandi
upp á rifrildi
Ásthildur Kjartansdóttir og Elma Lísa Gunnarsdóttir segja að þrátt fyrir dýrmæta
vináttu sem hafi myndast við gerð kvikmyndarinnar Tryggð, sem Ásthildur leikstýrir
og Elma Lísa leikur aðalhlutverk í, sé myndin til þess gerð að rífast um.
Júlía Margrét Alexandersdóttir julia@mbl.is
„Anna Svava, dóttir Ásthildar, sagði stund-
um við mig að ég og mamma hennar værum
hreinlega eins og mæðgur – við værum svo
líkar. Í það minnsta náðum við ofboðslega
vel saman og sambandið milli okkar er ekki
dæmigert samband leikstjóra og leikara.“
’Það er auðvitað mjög merkilegt að Elma Lísa sé íhverjum einasta ramma í myndinni, sagan er algjörlega
frá hennar sjónarhorni og allt
sem áhorfandi upplifir, upplifir
hann í gegnum hana.
VIÐTAL
18 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27.1. 2019