Morgunblaðið - Sunnudagur - 27.01.2019, Blaðsíða 16

F
lestir hugsa ekki mikið um
klukkuna, að minnsta kosti
ekki sem breytilega tölu
heldur fremur fasta. Hún
er þó ekki fasti heldur er
ákveðin af mönnum og er tímareikn-
ingur á Íslandi nú í samráðsgátt hjá
forsætisráðuneytinu þar sem allir
geta sagt skoðun sína. Starfshópur
heilbrigðisráðherra
mælir með því að
klukkunni verði
seinkað, hún leið-
rétt til samræmis
við gang sólar. Sér-
fræðingar hafa sagt
sína skoðun með
sannfærandi rökum
en hér verða sagan
og ýmis sjónarmið sem hafa komið
fram skoðuð.
Þann 7. apríl árið 1968 var sumar-
tími gerður að staðaltíma á Íslandi
þegar klukkan var færð fram um eina
klukkustund. Klukkur á Íslandi hafa
síðan verið stilltar eftir miðtíma
Greenwich árið um kring. Þetta var
breyting frá því sem var ákveðið árið
1907 þear sett voru lög um sam-
ræmdan tíma á Íslandi og klukkur
fylgdu tíma sem var einni klukku-
stund á eftir Greenwich-tíma. Áður
var klukkan ekki sú sama á Akureyri
og í Reykjavík.
Sumartími meirihluta ársins
Sumartíminn var upphaflega neyðar-
ráðstöfun sem gripið var til í heims-
styrjöldinni fyrri. Með því að flýta
klukkunni fékkst betra samræmi
milli vinnustunda og birtustunda og
sparaðist þannig dýrmætt eldsneyti.
Sumartími á Íslandi var innleiddur
með lögum 1917 og var heimild þessi
notuð árin 1917-18 „sökum óvenju-
lega hás verðs á ljósmeti“ eins og
sagði í athugasemdum ríkisstjórnar-
innar við frumvarpið, og svo aftur
óslitið frá 1939.
Framkvæmdin var með ýmsu móti
fram til ársins 1947 að ákveðið var
með reglugerð að flýta klukkunni um
eina klukkustund fyrsta sunnudag í
apríl en seinka henni aftur fyrsta
sunnudag í vetri. Sumartíminn gilti
því meirihluta ársins, eða 203-210
daga á ári.
„Ég held að fáar breytingar, sem
hægt er að framkvæma með einu
pennastriki, verði jafn vinsælar og að
taka upp flýtta klukku allt árið,“ sagði
dr. Þorsteinn Sæmundsson stjarn-
fræðingur í viðtali við Vísi um breyt-
ingu á tímareikningi á Íslandi árið
1968. Hann átti ásamt dr. Trausta
Einarssyni prófessor frumkvæðið að
breytingum á lögum um tímareikning
á Íslandi. Nú er spurning hvort annað
pennastrik sem mögulega verður
párað á næstunni verði jafn vinsælt.
Þorsteinn sagði í þessu sama við-
tali að helsti gallinn við breytinguna
væri að morgnarnir í skammdeginu
yrðu dimmari, sem myndi snerta sér-
staklega þá sem fara snemma í vinnu
og skólabörn. Hann segir að flestir
virðist telja að aukin birta eftir há-
degi geri meira en að vega á móti
þessum ókosti. Flýtt klukka þýði að
þessi börn fari heim í meiri birtu en ef
vetrartíminn gilti fyrir allt árið. Þetta
er eitthvað sem er mörgum ofarlega í
huga núna við tilhugsunina um seink-
aða klukku.
Þakklát fyrir síðdegisbirtuna
Á ensku kallast sumartími „daylight
savings time“ sem er mun meira lýs-
andi en að tala um að flýta klukkunni
eða aðeins um sumartíma. Þetta
orðalag þýðir að verið er að spara
eina birtuklukkustund um morgun og
hún flutt seinnipartinn til að hægt sé
að njóta hennar þá.
Steinunn Þórðardóttir læknir er
þakklát fyrir síðdegisbirtuna. „Eftir
að hafa búið í Svíþjóð í mörg ár þar
sem birtir fyrr en hér á morgnana í
skammdeginu en dimmir hins vegar
mjög snemma seinnipartinn þá vel ég
frekar íslensku klukkuna eins og hún
er núna,“ segir Steinunn sem veit að
það eru ekki allir sammála henni en
eftir að hafa prófað hvort tveggja er
hún á þessari skoðun. „Það munar al-
veg rosalega um þessa birtu seinni-
partinn fyrir geðheilsuna í svartasta
skammdeginu,“ segir Steinunn, sem
bjó í Stokkhólmi í sex ár. „Ég fann
meira fyrir skammdeginu í Svíþjóð
en hér og fann mun á mér til hins
verra. Þetta myrkur dregur mann
svo niður. Mér fannst gott að koma
heim í frí um hávetur,“ segir hún og
þó að Stokkhólmur sé sunnar og það
birti fyrr hafi hún fengið meira út úr
því að vera hér. „Þetta er mjög
ákveðin upplifun.“
Steinunn á þrjú börn og finnst
mikilvægt að börnin geti leikið sér í
birtu seinnipartinn eftir skóla. ,,Það
er líka betra að þau séu að labba í
birtu í frístundir,“ segir hún.
Fór ekki fyrr að sofa í Svíþjóð
„Ég bjó í blokk í Svíþjóð þar sem
flestir aðrir íbúar voru Svíar en það
voru líka nokkrar aðrar íslenskar fjöl-
skyldur þarna. Alltaf voru það ís-
lensku fjölskyldurnar sem voru vak-
andi til miðnættis,“ segir Steinunn,
sem sá ljósin í gluggunum hjá löndum
sínum. „Við fórum ekki fyrr að sofa í
Svíþjóð en á Íslandi og það sama á við
um flesta Íslendinga sem við
þekkjum.“
Steinunn segist vera manneskja
sem sé alveg til í breytingar svona al-
mennt en henni hrjósi hugur við til-
hugsuninni um að klukkunni verði
seinkað hér. „Það er vont að fá aldrei
tíma fyrir sjálfan sig í birtu.“
Einu sinni á ágústkvöldi
Íslendingar halda mikið upp á síð-
kvöld um sumar, ágústkvöldin geta
verið dásamleg með litríkum sól-
setrum og göngutúrum í kvöldbirt-
unni. Ef klukkunni yrði breytt hefði
það áhrif á þennan tíma líka og kvöld-
göngurnar eða önnur útivist myndi
styttast í annan endann. Á núverandi
tíma er bjart í Reykjavík þann 13.
ágúst frá kl. 4.03-22.58 skv. sólar-
gangstöflum almanaks Háskóla Ís-
lands. Ef klukkunni verður seinkað
myndi verða dimmt um tíuleytið í
staðinn. Mörgum þykir þetta dýr-
mætur árstími því veðrið er oftar en
ekki með besta móti og vildu gjarnan
sleppa við að hafa bjart frá kl. 3.03 í
stað 4.03 og fá þessa klukkustund um
kvöldið í staðinn. Að sama skapi er
bjart frá kl. 2.41 til 00.14 þann 14. maí
en með breyttri klukku myndi birtan
vara frá kl. 1.41 til 23.14.
ber. Til þess að þetta verði að veru-
leika verður löggjafarvaldið í ríkinu
að samþykkja þetta með að minnsta
kosti 2/3 atkvæða og svo verður
Bandaríkjaþing að samþykkja þessa
undantekningu. Baráttufólk fyrir
breytingunni segir að þá njóti birtu
sólarinnar lengur á sumrin og það
hvetji fólk til þess að vera lengur úti
og fara að hitta vini eða að hreyfa sig.
Kvöldmyrkrið ýti undir að fólk haldi
sig heima. Að minnsta kosti er ljóst
að löndum sem kjósa að breyta
klukkunni tvisvar á ári mun fækka
mjög enda fylgir því mikið óhagræði.
Endurstilla þurfti
stimpilklukkur
Áhugavert er að skoða hvaða rök
fylgdu því hérlendis að hætta að
skipta á milli sumar- og vetrartíma.
Sumt af því á enn við á meðan nú-
tímatækni ætti auðvelt með að leysa
önnur vandamál. Eftirfarandi fimm
atriði má lesa í umsögn Trausta og
Þorsteins með lagafrumvarpinu 1968:
„1. Færsla klukkunnar tvisvar á ári
Munur á sólartíma og klukkunni á sumrin
M
yn
d:
W
ik
im
ed
ia
C
om
m
on
s
Á sumrin er klukkan:
1 klst. ± 30 mín. á eftir sólartíma
0 klst. ± 30 mín. á eftir/undan
1 klst. ± 30 mín. á undan sólartíma
2 klst. ± 30 mín. á undan sólartíma
3 klst. ± 30 mín. á undan sólartíma
Steinunn
Þórðardóttir
ÚTTEKT
16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27.1. 2019
Saga tímans
Bretland á sumartíma
allt árið?
Líklegt er að lönd muni draga úr því
að skipta á milli sumar- og vetrartíma
en Evrópusambandið hvatti stjórn-
völd til þess að ákveða ekki seinna en
í apríl á þessu ári á hvaða tíma landið
eigi að vera allt árið. Þetta þýðir að
hvert og eitt land muni annaðhvort
vera áfram á sumartíma frá og með
október 2019 eða færa klukkuna aftur
í síðasta sinn næsta haust og vera að
staðaldri á vetrartímanum. Þegar
Jean-Claude Juncker, forseti fram-
kvæmdastjórnar ESB, kynnti þetta í
ágúst var ekki vitað hvort Bretar
myndu fylgja þessu þegar landið
hverfur úr ESB. Samkvæmt bréfum
sem eru opinber samkvæmt upplýs-
ingalöggjöf Bretlands virðast emb-
ættismenn hlynntir því að landið
verði á sumartíma allt árið. Ekkert
hefur þó verið ákveðið enn.
Ef litið er vestur um haf sam-
þykktu kjósendur í Kaliforníu að vera
á sumartímanum allt árið í stað þess
að vera á honum frá mars til nóvem-
Breyting klukkunnar er mikið rædd um þessar mundir og skoðanir eru skiptar. Hvernig hefur
umræðan verið um klukkuna í gegnum tíðina, eins og þegar Ísland hætti að flakka á milli
sumar- og vetrartíma? Hér er líka skoðað hvernig þessum málum er háttað í öðrum löndum.
Inga Rún Sigurðardóttir ingarun@mbl.is
’Á ensku kallast sumartími „daylight savingstime“ sem er mun meira lýsandi en að talaum að flýta klukkunni eða aðeins um sumartíma.Þetta orðalag þýðir að verið er að spara eina
birtuklukkustund um morgun og hún flutt seinni-
partinn til að hægt sé að njóta hennar þá.