Morgunblaðið - 25.03.2019, Qupperneq 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 25. MARS 2019
Við Íslendingar getum
verið stolt af fæðingar-
orlofskerfinu okkar. Það
gerir foreldrum kleift að
njóta samvista við börn
sín fyrstu mánuðina í lífi
þeirra. Á þeim tíma fer
fram gríðarlega mikil-
vægt mótunarferli auk
þess sem koma barns
kallar á miklar breyt-
ingar í fjölskyldunni. Á
næsta ári eru 20 ár síðan
núverandi fæðingarorlofskerfi tók
gildi. Það var Páll Pétursson, þáver-
andi félagsmálaráðherra, sem mælti
fyrir lögunum á Alþingi 28. apríl árið
2000. Það má á margan hátt segja að
þau hafi haft í för með sér bylting-
arkenndar breytingar enda var Ísland
fyrsta landið í heiminum til að veita
feðrum og mæðrum jafnan sjálf-
stæðan rétt til fæðingarorlofs.
Hækkun og lenging í samræmi
við stjórnarsáttmála
Stefna núverandi ríkisstjórnar hef-
ur frá fyrsta degi verið að efla fæð-
ingarorlofskerfið bæði
með því að hækka
greiðslur og með því að
lengja samanlagðan
rétt foreldra til fæðing-
arorlofs. Fyrri aðgerðir
stjórnvalda hafa miðað
að því að hækka há-
marksgreiðslur úr fæð-
ingarorlofssjóði. Sú
hækkun kom til fram-
kvæmda 1. janúar á
þessu ári þegar
óskertar greiðslur
hækkuðu um 80.000
krónur, eða úr 520.000
krónum í 600.000 krónur á mánuði.
Nú er ætlunin að ráðast í lengingu
fæðingarorlofs. Stefnt er að því að
það verði gert í þrepum og að 1. jan-
úar 2021 verði lenging þess komin að
fullu til framkvæmda. Gert er ráð fyr-
ir því að þessu verði þannig háttað að
fimm mánuðir séu eyrnamerktir
hvoru foreldri fyrir sig og að tvo mán-
uði sé hægt að velja um hvor aðilinn
nýtir.
Ný löggjöf kynnt
á 20 ára afmælisári
Í tilefni af því að árið 2020 verða 20
ár liðin frá gildistöku laganna hef ég
ákveðið að setja af stað vinnu við
heildarendurskoðun þeirra í samráði
við hagsmunaaðila. Er sú endur-
skoðun í samræmi við stefnu stjórn-
valda þess efnis að efla fæðingar-
orlofskerfið, en í stjórnarsáttmála
ríkisstjórnarinnar er gert ráð fyrir að
samanlagður réttur foreldra til fæð-
ingarorlofs verði lengdur. Í ljósi þess
geri ég ráð fyrir að í frumvarpinu
verði kveðið á um lengingu á sam-
anlögðum rétti foreldra til fæðing-
arorlofs í tólf mánuði vegna barna
sem fæðast, verða ættleidd eða tekin í
varanlegt fóstur 1. janúar 2021 eða
síðar. Lagt verður upp með að
vinnunni ljúki að hausti árið 2020 eða
á tuttugu ára afmæli laganna og að
unnt verði að leggja fram frumvarp á
haustþingi það ár. Í millitíðinni mun
verða lagt fram frumvarp þar sem
kveðið verður á um að samanlagður
réttur foreldra til fæðingarorlofs verði
tíu mánuðir vegna barna sem fæðast,
verða ættleidd eða tekin í varanlegt
fóstur 1. janúar 2020 eða síðar.
Færri feður nýta
fæðingarorlofsrétt
Staðreyndin er sú að færri feður
en mæður taka fæðingarorlof og þeir
sem taka það nýta lægra hlutfall
þeirra daga sem þeir eiga rétt á en
mæður. Upplýsingar frá Vinnu-
málastofnun benda til þess að frá
árinu 2009 hafi feðrum sem nýtt hafa
rétt sinn til fæðingarorlofs fækkað
jafnt og þétt til ársins 2014 þegar
þeim fór að fjölga lítillega á ný. Frá
árinu 2016 virðist sem feðrum sem
hafa nýtt rétt sinn til fæðingarorlofs
hafi fjölgað. Það er þó enn verk að
vinna og helsta áskorun fæðingar-
orlofskerfisins er að tryggja báðum
foreldrum jafna möguleika á að ann-
ast barn sitt í fæðingarorlofi.
Brúum bilið yfir í dagvistun
Ein forsenda þess að unnt verði að
brúa það bil sem oft er talað um að
myndist á milli þess að rétti foreldra
til fæðingarorlofs ljúki og þess að
barni bjóðist dagvistun á leikskóla er
að börnum bjóðist dagvistun á leik-
skóla við tólf mánaða aldur. Þetta
umrædda bil hefur oftar en ekki verið
talið streituvaldandi hjá foreldrum og
ekki síður hjá stórfjölskyldunni sem
getur þurft að taka höndum saman til
að dæmið gangi upp. Það má ætla að
streitan við að hefja aftur þátttöku á
vinnumarkaði, þegar barn er ekki
komið með dagvistun á leikskóla, sé
enn meiri hjá þeim foreldrum sem
ekki hafa sterkt bakland. Það er því
mikilvægt að samhliða heildarendur-
skoðun fæðingarorlofslaganna fari
fram samtal og samvinna við sveitar-
félög um það hvernig þetta bil verði
brúað.
Börnin okkar eru besta fjárfest-
ingin og það hvernig við styðjum við
foreldra á fyrstu mánuðum í lífi hvers
barns er grundvallaratriði í þeirri
fjárfestingu. Það er á ábyrgð stjórn-
valda að haga fæðingarorlofskerfinu
með þeim hætti að foreldrar sjái sér
fært og sjái hag í að nýta rétt sinn til
fulls. Það er í því ljósi gríðarlega
ánægjulegt að okkur sé að takast að
endurreisa og efla fæðingarorlofs-
kerfið.
Eftir Ásmundi
Einar Daðason » Stefna núverandi
ríkisstjórnar hefur frá
fyrsta degi verið að efla
fæðingarorlofskerfið.
Ásmundur Einar
Daðason
Höfundur er félags- og barna-
málaráðherra.
Heildarendurskoðun og lenging fæðingarorlofs í 12 mánuði
Nú er ljóst að þriðji
orkupakkinn verður
tekinn fyrir af Alþingi
til samþykktar með
fyrirvörum um grunn-
virki og mögulegan raf-
orkuflutning milli Ís-
lands og orkumarkaðar
Evrópusambandsins.
Í fyrsta lagi verður
sæstrengur tekinn út af
PCI-listanum. Í öðru lagi verða sett
sérstök lög sem segja, að engin
mannvirki vegna sæstrengs verði
byggð á Íslandi án samþykkis Alþing-
is og í þriðja lagi verður tryggt að
vald ESB verður mjög takmarkað á
orkumarkaði hér á landi meðan eng-
inn kemur raforkusæstrengurinn.
Það er sameiginlegur skilningur
orkumálastjóra ESB og okkar.
Nefndir eru lögfræðingarnir Stef-
án Már Stefánsson, Friðrik Árni
Friðriksson Hirst, Davíð Þór Björg-
vinsson og Skúli Magnússon, að þeir
hafi komið að málum. Telja þeir að
enginn stjórnskipunarvandi felist í
samþykkt pakkans með þeim fyrir-
vörum sem þar verði settir. Ljóst er,
að þarna eru menn sem margir
treysta til góðra verka.
Okkar afstaða er, að þetta gæti
verið betri lausn en að fella pakkann
núna eða að fresta honum eins lengi
og okkur er stætt. Það að fella þriðja
orkupakkann gefur hugsanlegum
meðmæltum meirihluta á Alþingi í
framtíðinni betra tækifæri til að sam-
þykkja pakkann þegar þannig stend-
ur næst á, þar á bæ.
Það er ljóst að við erum háðir
EES-samningnum og megum við
ekki setja hann í uppnám að óþörfu.
Þess utan þurfum við tíma til að
ganga þannig frá okkar málum að
ekki verði hróflað við stjórnarskrár-
vörðum rétti okkar til að ráða auð-
lindum okkar lands, bæði að lögum og
í framkvæmd.
Undanfarið höfum við skrifað
greinar sem hafa snúist um að við
viljum ekki gefa eftir forræði Íslend-
inga yfir auðlindum okkar og viljum
stýra þeim á okkar forsendum. Sumir
flokkar, eins og Samfylkingin og Við-
reisn, vilja gera allt sem í þeirra valdi
stendur til að koma okkur undir al-
ræði ESB og fórna hagsmunum Ís-
lands fyrir sína pólitísku sannfær-
ingu. Með þeirri lausn sem nú liggur
á borðinu er loku fyrir það skotið að
við tökum upp reglu ESB um sam-
tengingu við þeirra orkumarkað án
umræðu og þurfi til skýra aðkomu Al-
þingis um raforkusæstreng inn á
markað Evrópusambandsins. Það
verður ekki hægt án þess að eftir
verði tekið, að læðast bakdyramegin
inn á Alþingi með afsal á orkuauðlind
okkar.
Það ber að fagna þeim vinnubrögð-
um sem utanríkisráðherra hefur við-
haft í þessu máli. Fundir hafa verið
haldnir innan sjálfstæðisfélaga og
hafa menn tekist á um málið. Hlustað
hefur verið á rök félaga flokksins og
úrbætur lagðar til. Að minnsta kosti
hefur lítið farið fyrir umræðu annarra
flokka og baráttu fyrir sjálfstæði okk-
ar um þetta mál.
Þó við getum ekki sagt hug okkar
endanlega fyrr en öll plögg og frum-
vörp liggja á borðinu, þá er ástæða til
að fagna þeirri stöðu sem nú er upp
komin og skoða málið opnum huga.
Þetta er sagt í trausti þess að flokks-
forystan gangi áfram með grasrótinni
við að treysta yfirráð okkar yfir auð-
lindum landsins til framtíðar.
Mikilvægt er í framhaldinu að átta
sig á, að í þessu máli hefur verið farið
inn á braut nýrra vinnubragða sem
þarf að tryggja að verði ástunduð
áfram. Besta tryggingin er að Sjálf-
stæðisflokkurinn verði sterkur áfram
og grasrótin þar haldi vöku sinni eins
og gerst hefur í þessu máli.
Málinu er á engan hátt lokið. Í
breyttum heimi og með hröðun
breytinga þurfa smáar þjóðir, ríkar af
náttúruauðlindum, að vera sérstak-
lega vakandi gagnvart yfirgangi ann-
arra. Það er auðvelt að selja sig undir
vald annarra en sjálfstæði verður
ekki aftur fengið eftir að búið er að af-
sala sér því. Forræði yfir auðlindum
okkar þarf að vera ótvírætt.
Eftir Elías B.
Elíasson og
Svan Guðmundsson
Svanur Guðmundsson
»Með þeirri lausn sem
nú liggur á borðinu
er loku fyrir það skotið
að við tökum upp reglu
ESB um samtengingu
við þeirra orkumarkað
án umræðu.
Elías er sérfræðingur í orkumálum.
Svanur er sjávarútvegsfræðingur.
Elías Elíasson
Ný staða með þriðja orkupakkann
Kristinn Magnússon
Innan þjónustusvæðis Jafnvel í snæhvítu algleymi Breiðamerkurjökuls má njóta samvista við annað fólk, þótt fjarri byggðum sé. Þar er þó einnig hægt að líta á hvað síminn hefur að geyma.