Morgunblaðið - Sunnudagur - 24.03.2019, Blaðsíða 8

8 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24.3. 2019
VETTVANGUR
Eggert
Dómur Mannréttinda-dómstóls Evrópu, semkveðinn var upp þriðju-
daginn 12. mars, er bæði for-
dæmalaus og efnislega þess eðlis
að okkur væri óljúft að láta ekki
reyna til fulls á þær línur sem þar
voru lagðar. Ákvörðun um það
kallar þó á ítarlegt og yfirvegað
hagsmunamat.
Markmiðin með stofnun nýs
dómstigs voru skýr: að bæta
dómskerfið, tryggja vandaða og
réttláta málsmeðferð og sjá til
þess að æðsti dómstóll landsins,
Hæstiréttur, gæti sinnt hlutverki
sínu sem fordæmisgefandi dóm-
stóll.
Löggjafinn ákvað að við fyrstu
skipan dómara við hið nýja dóm-
stig skyldi ráðherra bera tillögur
sínar undir Alþingi. Með aðkomu
tveggja af þremur greinum ríkis-
valdsins yrði byggt undir traust
til dómstólsins og réttarkerfisins.
Þriðja grein ríkisvaldsins, dóms-
valdið, hefur síðan einnig sagt álit
sitt á henni með því að dæma
hana lögmæta þrátt fyrir ann-
marka.
Í mínum huga er augljóst að
stofnun Landsréttar var mik-
ilvægt heillaspor fyrir réttarkerfi
landsins en auðvitað dylst engum
að staðan sem upp er komin
vegna dóms Mannréttinda-
dómstólsins er ekki góð, hvorki
fyrir dómstólinn né réttarkerfið.
Hún kallar á ígrundaða yfirlegu
og að brugðist sé við henni af
festu og yfirvegun.
Í vandmeðförnu máli eins og
þessu skiptir máli að staðreyndum
sé haldið til haga. Í ferlinu sem
löggjafinn hafði lagt upp með var
það strax ákveðið viðvörunar-
merki um að lúkning þess yrði
flókið úrlausnarefni þegar hæfis-
nefndin skilaði ráðherra niður-
stöðu þar sem nákvæmlega 15
voru taldir hæfastir í þau 15 sæti
sem skipa átti í – og þar af aðeins
fimm konur.
Ráðherra bar skylda til að bera
tillögur sínar undir Alþingi, hvort
sem þær væru í samræmi við nið-
urstöðu hæfisnefndar eða ekki.
Ráðherra leitaði því eftir viðhorfi
Alþingis til lista dómnefndarinnar
og fékk þau skilaboð frá forystu-
mönnum flokkanna að listinn yrði
ekki samþykktur óbreyttur.
Byggðu þau sjónarmið aðallega á
ójöfnum hlut kynjanna. Við úr-
vinnslu málsins jók ráðherra vægi
dómarareynslu við mat á umsækj-
endum og lagði breyttar tillögur
fyrir Alþingi, sem samþykkti þær.
Forseti Íslands gerði rannsókn
á málinu umfram skyldu og stað-
festi svo niðurstöðu Alþingis með
því að skrifa undir skipunarbréf
þeirra 15 einstaklinga sem Alþingi
hafði samþykkt.
Í kjölfar þessa reis ágreiningur
sem kom til kasta dómstóla.
Hæstiréttur kvað upp úr um að
ráðherra hefði ekki sinnt rann-
sóknarskyldu sinni nægilega áður
en hann lagði tillögur sínar fyrir
Alþingi og að atkvæðagreiðsla
þingsins um þær hefði ekki verið
lögum samkvæmt.
Hálfu ári síðar kvað Hæsti-
réttur upp dóm þess efnis að skip-
an allra dómaranna við Landsrétt
væri lögmæt. – Þeim dómi var
skotið til Mannréttindadómstóls
Evrópu, sem komst að þeirri nið-
urstöðu sem skapar þá vandasömu
stöðu sem við stöndum frammi
fyrir í dag.
Niðurstaðan stangast eins og
áður segir á við þá niðurstöðu
Hæstaréttar að skipan dómaranna
hafi verið lögmæt. Dómar Mann-
réttindadómstólsins hafa ekki bein
réttaráhrif á Íslandi. Það þýðir að
þeir eru ekki bindandi að íslensk-
um rétti. Niðurstaðan hefur því
engin sjálfkrafa áhrif á úrlausnir
íslenskra dómstóla eða stöðu
dómsvalds á Íslandi. Um þetta er
ekki deilt.
Hins vegar felst í þjóðréttar-
legri skuldbindingu Íslands að
stjórnvöld fari yfir niðurstöðuna
og grípi eftir atvikum til ráðstaf-
ana til að leiðrétta það ástand
sem talið er valda viðkomandi
broti. Við höfum lögfest að við
munum hlíta endanlegum dómi
dómstólsins í hverju því máli sem
við erum aðilar að. Verkefnið er
að finna leið til þess.
Ég vil leggja áherslu á að það
er ekki á minni stefnuskrá að við
tökum allt í einu upp á því að
hundsa með öllu niðurstöður
Mannréttindadómstólsins, eins og
mér finnst sumir daðra við að við
ættum að gera. Það væri óheilla-
skref og slíkt tal er óráðlegt. Full-
valda þjóð heldur þó að sjálfsögðu
fram sínum ýtrustu hagsmunum.
Ákvörðun um beiðni um endur-
skoðun yfirdeildar er að sjálf-
sögðu tekin með það í huga. Og
sjálfsagt er að hafa skoðun á dóm-
inum.
Í þessu máli öllu þarf að eiga
sér stað yfirvegað hagsmunamat
með heildarhagsmuni íslenskrar
stjórnskipunar og réttarkerfisins í
huga. Ég hef undanfarna daga
fundað með ýmsum aðilum, rætt
við sérfræðinga og fylgst með um-
ræðum lögfræðinga og stjórn-
málamanna. Flestir eru sammála
um að lausnirnar séu hvorki ein-
faldar né augljósar. Mitt leiðarljós
er að nálgast verkefnið af yfirveg-
un til að tryggja virkni dómstól-
anna, réttaröryggi í landinu og
traust á dómskerfinu.
Leiðarljós til lausnar á vandasömu verkefni
’Ég vil leggja áherslu á að það er ekki á minnistefnuskrá að við tökum allt í einu upp á því aðhundsa með öllu niðurstöður Mannréttinda-dómstólsins, eins og mér finnst sumir daðra við að
við ættum að gera. Það væri óheillaskref og slíkt tal
er óráðlegt. Fullvalda þjóð heldur þó að sjálfsögðu
fram sínum ýtrustu hagsmunum.
Úr ólíkum
áttum
Þórdís Kolbrún R.
Gylfadóttir
thordiskolbrun@anr.is
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
Landslag kr. 5.400
Snúrusnilld kr. 2.000 Hreðkuskálar kr. 2.900-13.500
Íslensk hönnun - Íslenskt handverk
Vesturgötu 4, 101 Reykjavík, s. 562 8990
www.kirs.is,
Kirsuberjatréð Íslensk Hönnun
Opið: Mán.-fös. 10-18, lau. 10-17, sun 10-17
Hérna erum
við að tala
saman
Bókaðu 8–120 manna fundarými á góðu verði
Nánar á harpa.is/fundir