Morgunblaðið - 18.07.2019, Blaðsíða 26

26 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. JÚLÍ 2019
dögunum og sýndu honum nýju túrb-
ínuna. Á svip þeirra mátti merkja að
þeir væru afar stoltir af verkinu,
enda mega þeir vera það þar sem um
merkilegt einkaframtak er að ræða.
Í fótspor feðranna
Beislun vatnsaflsins á Sleitustöð-
um á sér meira en 70 ára sögu. Lítil
vatnsvirkjun var gangsett árið 1948 í
fjallalæk ofan við Sleitustaðabæina.
Sú rafstöð gengur enn og skilar um
16 kW. Meðal forsprakka þeirrar
framkvæmdar voru feður Jóns og
Þorvaldar, þeir Sigurður Þorvalds-
son og Óskar Gíslason, auk þess Gísli
Sigurðsson og Sigurður Sigurðsson á
Sleitustöðum. Voru talsverð umsvif á
Sleitustöðum á seinni hluta síðustu
aldar með rútubílaútgerð og starf-
semi bifvélaverkstæðis, bensín-
stöðvar og sjoppu, auk landbúnaðar.
Allt útheimti þetta nokkra þörf á raf-
orku og vildu heimamenn vera sjálf-
um sér nógir í þeim efnum.
Það var svo árið 1984 sem ákveðið
var að beisla ána Kolku, eða Kol-
beinsdalsá, sem á upptök sín í
Tungnahryggsjökli á Tröllaskaga og
rennur eftir Kolbeinsdal, framhjá
Sleitustöðum og þaðan norður eftir
Óslandshlíð og til sjávar í Kolkuósi.
Fimm fjölskyldur á Sleitustöðum
tóku sig saman um framkvæmdina
en forvígismenn voru Þorvaldur og
Ólafur Jónsson skólastjóri.
Virkjunin var gangsett í lok
nóvember árið 1985. Grafinn var um
400 metra langur skurður meðfram
ánni en hæðarmunur á þessum kafla
er rúmir 10 metrar. Við endann á
skurðinum ofanverðum er uppistöðu-
lón til að taka við krapi og framburði
frá ánni í flóðum. Þar er 25 metra
stíflugarður þvert yfir ána. Við enda
lónsins að neðan er annar stíflugarð-
ur með hæðarstjórnun og hreinsi-
loku. Sjálft stöðvarhúsið er ekki
stórt, eða 34 fermetrar að flatarmáli,
en eins og áður sagði þurfti að lyfta
þakinu til að koma nýju túrbínunni
fyrir. Um þann hluta verksins sá
Skúli Bragason smiður, tengdasonur
Jóns á Sleitustöðum.
Vélin sem gangsett var 1985 fram-
leiddi hins vegar ekki það rafmagn
sem henni var ætlað og var ákveðið
að skipta henni út. Var ný vél gang-
sett í desember 1987 og skilaði hún
fullum afköstum í tæp 30 ár, eða þar
til hún bilaði fyrir þremur árum.
Þá kom upp sú staða að íbúar
Sleitustaða urðu að kaupa rafmagn
annars staðar frá. Viðbrigðin voru
nokkur, og orkukostnaður heima-
manna rauk upp úr öllu valdi. Ekki
leið á löngu þar til Þorvaldur var bú-
inn að útvega sér varmadælu til að
framleiða sjálfur rafmagn til heima-
brúks. Nú þegar Sleitustaðavirkjun
er farin að framleiða rafmagn á ný
sagðist Þorvaldur geta sagt skilið við
varmadæluna, sem að öðru leyti
hefði reynst mjög vel. Mælti hann
með slíkri fjárfestingu.
Að láta vatn renna upp í móti
Að sögn Þorvaldar og Jóns höfðu
ekki allir trú á verkefni þeirra Sleitu-
staðabænda. Sögðu þeir blaðamanni
skemmtilega sögu af Guðmundi
Jónssyni, bónda í Hlíð, sem var með-
al efasemdarmanna er töldu landið
við Sleitustaði það flatt að ekki væri
hægt að virkja ána. Þegar Guð-
mundur heyrði af þessum áformum
lét hann hafa eftir sér:
„Ja, þeir geta nú ýmislegt, karl-
arnir á Sleitustöðum, en þeir geta
aldrei látið vatn renna upp í móti!“
Sleitustaðabændur kátir á ný
 Sleitustaðavirkjun aftur farin að framleiða rafmagn  Ný og stærri túrbína keypt frá Austurríki
 Beislun vatnsafls á Sleitustöðum á sér yfir 70 ára sögu  Selja umframorku til Norðurorku
Samkvæmt upplýsingum frá
Orkustofnun eru 22 smávirkj-
anir að framleiða rafmagn inn á
raforkukerfið. Sleitustaðavirkj-
un er sú næstelsta í þeim hópi,
ef miðað er við virkjunina sem
gangsett var árið 1985. Aðeins
Sængurfossárvirkjun í Miðfirði
er eldri, gangsett 1976.
Auk þessara smávirkjana er
fjöldi annarra lítilla virkjana í
rekstri hér á landi sem kalla má
heimarafstöðvar, þar sem
bæjarlækir hafa verið virkjaðir.
Slíkar stöðvar voru reistar víða
um land á fyrri hluta síðustu
aldar og raforkan notuð til
heimabrúks, líkt og heimamenn
á Sleitustöðum gerðu árið 1948
og er sú stöð enn í gangi.
Flestar stöðvarnar lögðust hins
vegar af þegar RARIK fór að
tengja bæina inn á almenna
kerfið. Reyndar óskaði RARIK
eftir því á sínum tíma að rekstri
þessara stöðva yrði hætt.
22 selja orku
inn á kerfið
SMÁVIRKJANIR
Morgunblaðið/Björn Jóhann
Sleitustaðabændur Frændurnir Jón Sigurðsson og Þorvaldur G. Óskarsson við nýju túrbínuna, frá Gugler í
Austurríki. Stór fjárfesting sem þeir segja að verði fljót að skila sér, en öll umframorka er seld inn á raforkukerfið.
Virkjunin Hækka þurfti stöðvarhúsið á bökkum Kolku. Ráðagóður Þorvaldur keypti sér varmadælu þegar virkjunin bilaði.
SVIÐSLJÓS
Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
„Nú hafa menn tekið gleði sína á ný.
Við erum mjög ánægð með nýju vél-
ina og hún er farin að framleiða raf-
orku inn á kerfið, umfram það sem
við þurfum að nota sjálf,“ segir Þor-
valdur G. Óskarsson á Sleitustöðum í
austanverðum Skagafirði en þar var
á dögunum tekin í gagnið ný túrbína í
Sleitustaðavirkjun, ein fjölda vatns-
aflsvirkjana af smærri gerðinni sem
starfræktar eru hér á landi.
Á Sleitustöðum, á mörkum Kol-
beinsdals og Óslandshlíðar, eru
nokkrir bæir og búa þar að jafnaði
um 20 manns.
Uppsett afl 230 kW
Fyrri túrbína, af gerðinni Kaplan,
eyðilagðist fyrir þremur árum, eftir
að hafa verið tæp 30 ár í notkun, og
réðust heimamenn í kaup á nýrri vél
frá fyrirtækinu Gugler í Austurríki.
Komu tveir starfsmenn þaðan í vor
til að setja vélina upp og tók tæpan
mánuð að koma henni fyrir og
byggja nýtt þak yfir stöðvarhúsið
þar sem vélin er nokkuð stærri en sú
fyrri. Uppsett afl hennar er um 230
kW en sú fyrri var ríflega 200 kW að
stærð. Selja Sleitustaðabændur um-
framorku til Norðurorku en eins og
kemur fram hér til hliðar er Sleitu-
staðavirkjun ein 22 smávirkjana sem
selja raforku inn á kerfið.
„Nýja vélin hefur svínvirkað síðan
hún fór í gang og gerir það sem hún á
að gera, að framleiða rafmagn,“ segir
Þorvaldur, sem til margra ára starfs-
rækti bifvélaverkstæði á Sleitustöð-
um og var lengi formaður Karlakórs-
ins Heimis. Hann er enn í fullu fjöri
þrátt fyrir að nálgast tíræðisaldur.
Hið sama gildir um nágranna hans
og móðurbróður, Jón Sigurðsson
rútubílstjóra, sem nýlega varð ní-
ræður og ekki langt síðan hann hætti
að aka rútum Suðurleiðar um landið
þvert og endilangt.
Þeir félagar og frændur tóku á
móti blaðamanni Morgunblaðsins á
www.gilbert.is
GEFÐU TÍMA
ÍSLENSKT ÚR MEÐ SÁL
101 ART DECO