Morgunblaðið - 29.08.2019, Page 52

52 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. ÁGÚST 2019
Birgir Sigurðs-
son var eitt fremsta
leikskáld okkar Ís-
lendinga og verk
hans eru samofin
sögu Leikfélags Reykjavíkur.
Þekktasta leikrit Birgis, Dagur
vonar, var frumsýnt var hjá
Leikfélagi Reykjavíkur í Iðnó ár-
ið 1987 og gefið út á bók sama ár.
Leikritið var síðan endurflutt í
Borgarleikhúsinu árið 2007 við
miklar vinsældir enda ein glæsi-
legasta leikhúsklassík þjóðarinn-
ar. Leikritið var tilnefnt til bók-
menntaverðlauna
Norðurlandaráðs árið 1989 og
hefur verið sviðsett víða um
heim. Fyrsta leikrit Birgis, Pétur
og Rúna, vann 1. verðlaun í sam-
keppni Leikfélags Reykjavíkur
árið 1972 og síðasta leikrit Birg-
is, Er ekki nóg að elska? var svo
frumsýnt á Nýja sviði Borgar-
leikhússins árið 2015.
Birgir var einnig mikilhæfur
þýðandi en eftir hann liggja þýð-
ingar á fjölmörgum leikritum,
þeirra á meðal Nóttin er móðir
dagsins eftir Lars Norén, Barn í
garðinum eftir Edward Albee og
einnig Glerbrot eftir Arthur Mill-
er og Köttur á heitu blikkþaki,
eftir Tennessee Williams.
Verk Birgis höfðu afgerandi
áhrif á mig á mínum mótunar-
árum. Þegar ég var unglingur
fékk ég mikinn áhuga á leikritun
og dvaldist tímum saman á Borg-
arbókasafninu við Þingholts-
stræti þar sem ég drakk í mig
ýmis leikrit, þar á meðal verk
Birgis. Ég las Dag vonar ótelj-
andi sinnum, kunni það nánast
utan að og þegar verkið var sýnt í
sjónvarpi tók ég það upp á VHS-
spólu sem ég horfði á þangað til
spólan slitnaði. Birgir og hans
skrif eiga stóran þátt í því að ég
ákvað að nema leikhúsfræði og
verða leikstjóri. Það var mér því
einstök ánægja að eiga hlutdeild í
því þegar Birgir var gerður að
heiðursfélaga Leikfélags Reykja-
víkur árið 2017.
Ég þakka Birgi Sigurðssyni
fyrir hans mikilvæga framlag til
íslenskra sviðslista og sendi að-
standendum hans mínar innileg-
ustu samúðarkveðjur.
Kristín Eysteinsdóttir,
borgarleikhússtjóri.
„Þar sem hann sat óx blóm-
planta upp úr grunnri sprungu í
nöktu berginu, örlítil þúfa með
ilmandi fölbleikum knúppum.
Harðgerasta blómplanta lands-
ins. Þar sem engra blómplantna
er von, hver er það þá sem býður
þig velkominn? Geldingahnapp-
ur. Hann ætlaði að slíta upp einn
knúppinn og bera hann upp að
nefinu en hætti við það, beygði
sig niður að sprungunni í staðinn
og andaði að sér ilminum.
Himbriminn var hættur að
kalla. Niðurinn frá fljótinu barst
til hans. Þetta var kolmórauð
jökulá, stórfljót. Það rann í
gljúfrum fram undir kirkjustað-
inn, Djúpugljúfrum. Hann beindi
sjónum að gljúfrunum og fylgdi
þeim eftir inn á hálendið. Svart
og þykkt strik sem skar sundur
ása og hæðir uns það hvarf sjón-
um í fjallaklasa. Þar greindi hann
fossúða. Neðsti fossinn í mikilli
fossaröð. Lengra sá hann ekki.
En hann vissi að Djúpugljúfur
skárust inn í hásléttu sunnan við
jökulinn og þar voru þau dýpst. Á
þessari hásléttu var eitt stærsta
gróðursvæði miðhálendisins og
mikið heiðagæsavarp. Arnar
hafði aldrei komið þangað en
Birgir
Sigurðsson
✝ Birgir Sigurðs-son fæddist 28.
ágúst 1937. Hann
lést 9. ágúst 2019.
Útför Birgis fór
fram 22. ágúst
2019.
Hafdís hafði sagt
honum frá því.
Þangað var illfært
nema á hestum en
nú myndi það breyt-
ast vegna virkjunar-
framkvæmdanna. Á
hásléttunni átti að
verða geysistórt
uppistöðulón og
hæsta stífla Evrópu
í Djúpugljúfrum.“
Birgir Sigurðs-
son, rithöfundur, skáld og vernd-
ari náttúrunnar með meiru, er
hættur að kalla, líkt og himbrim-
inn í skáldsögu hans „Ljósið í
vatninu“. En rödd Birgis og boð-
skapur mun bergmála og óma
um langan aldur, jafnt um mann-
gæsku, jafnrétti, lýðræði og mik-
ilvægi náttúruverndar. Birgir
var ekki aðeins meðal helstu rit-
höfunda og leikritaskálda þjóðar-
innar heldur einn allra ötulasti og
sterkasti talsmaður náttúru-
verndar í landinu. Styrkur Birgis
fólst einkum í tvennu – djúpvitr-
um skilningi á hinu smáa og stóra
í náttúrunni og samhenginu þar á
milli, og góðu valdi á íslenskri
tungu, málfræði sem stíl.
Birgir var lítið fyrir að baða
sig í sviðsljósinu í náttúruvernd-
arbaráttunni en afar virkur á bak
við tjöldin og traustur sem ráð-
gefandi og skipuleggjandi. Hann
bjó að langri reynslu í þessum
efnum. Fyrst í Gnúpverjahreppi
um og upp úr 1972 þar sem hann
sinnti kennslu og skólastjórn, en
þá hófst baráttan fyrir verndun
Þjórsárvera sem Birgir beitti sér
fyrir af miklum móð. Í seinni tíð
kom Birgir töluvert að starfsemi
Náttúruverndarsamtaka Íslands
sem hann studdi með ráðum og
dáð allt frá stofnun samtakanna
árið 1997.
Ég átti því láni að fagna að
kynnast Birgi og Elsu á tíunda
áratugnum þegar baráttan stóð
sem hæst um Eyjabakka og um-
fangsmiklar virkjanahugmyndir
norðan Vatnajökuls. Með okkur
tókst einlægur og gefandi vin-
skapur. Við deildum lífssýn,
skeggræddum málin og ræktuð-
um sambandið með heimsóknum,
matarboðum og ferðalögum um
stórbrotna og undurfagra nátt-
úru Íslands. Við Helga yljum
okkur við minningarnar og eig-
um, eins og þjóðin öll, Birgi mikið
að þakka fyrir mikilvægt framlag
hans á sviði ritstarfa, leikhúss og
náttúruverndar.
Við Helga vottum Elsu og öðr-
um aðstandendum innilega sam-
úð við fráfall Birgis.
Hilmar J. Malmquist.
Birgir Sigurðsson var einarð-
ur í baráttunni fyrir verndun
náttúru landsins og hann átti rík-
an þátt í að móta samstöðu meðal
Gnúpverja gegn því að sökkva
Þjórsárverum undir miðlunarlón.
Meitluð hugsun hans kemur
skýrt fram í ályktun fundarins
sem haldin var í Árnesi, Gnúp-
verjahreppi hinn 17. mars 1972:
„Að Þjórsárver eru geysistór og
einstæð vin á miðhálendi Íslands
og eiga ekki sinn líka hvað varðar
fjölbreytileika gróðurs og fugla-
líf.“
Leiðir okkar Birgis lágu sam-
an við undirbúning baráttufund-
ar fyrir verndun miðhálendisins
sem haldinn var í Háskólabíói 28.
nóvember 1998. Í ræðu sinni þar
talaði Birgir fyrir þeim „fram-
sýnu viðhorfum sem bera í sér að
velferð náttúrunnar sé velferð
okkar sjálfra“.
Í framhaldinu varð það regla
að ávallt bera greinar og frétt-
rtilkynningar undir Birgi. Þá las
ég upp fyrir hann í símann og
hann leiðrétti jafnóðum með full-
kominni tónheyrn fyrir orðalagi
og framsetningu máls.
Birgir var skarpur greinandi
og fljótur að benda á að tal ráða-
manna um sættir var oftar en
ekki innantóm orð; að raun væru
engar sættir í boði.
Stundum kom fyrir að Birgi
þótti ég ekki á réttri braut og þá
ræskti hann sig örlítið, smá þögn,
svo sagði hann: „Árni minn, ég vil
ekki segja þér hvað þú átt að
gera en …“ Eða að hann hringdi
aftur eftir skamma stund og
sagði: „Heyrðu vinur, varðandi
það sem við ræddum áðan …“
Hugsun hans var svo skýr, ein-
lægnin algjör. Betri vinur er
vandfundinn.
Árni Finnsson.
Djúp röddin og hljómmikil:
„Sæll Hjálmar, Birgir hérna,
hm … segðu mér …“ – löng
þögn, – en svo í hægum takti
kemur erindið, kannski um
skáldskapinn, eða listpólitík, en
þó oftast er það náttúran og
varðstaðan um landið sem á hug
hans allan. Hann setur erindið
fram skýrt og skipulega, spyr
mig spurninga, hvað mér finnist,
vill afstöðu: „Hm …þú segir það,
gott að heyra …“ og svo koma
gagnrök og nýir vinklar, fleiri
spurningar, og strategía. Já ein-
mitt, strategía, Birgir kunni öðr-
um betur að leggja línurnar.
Kynni okkar Birgis hófust fyr-
ir margt löngu, man ekki alveg
hvenær en líklega í listpólitíkinni
á tíunda áratugnum þegar ég var
forseti Bandalags íslenskra lista-
manna. Í því embætti leitaði ég
oft til Birgis þegar mikið lá við,
bæði til skrafs og ráðagerða en
líka fengum við að tilnefna hann
til trúnaðarstarfa fyrir hönd
samtakanna. Sérstök ástæða er
til að nefna setu hans í yfirstjórn
verkefnisins Reykjavík Menn-
ingarborg Evrópu 2000, þar sem
hann sýndi einstaka röggsemi og
einurð.
Þótt Birgir sé auðvitað þekkt-
astur fyrir leikrit sín og skáld-
skap þá var hann menntaður tón-
listarmaður og tónlistin var
honum kannski dýrmætust allra
listgreina. Hann hlustaði á flest,
þó mest á klassík og djass. Þegar
við hittumst á tónleikum hafði
hann alltaf eitthvað nýtt fram að
færa um verkin og flutninginn,
þó ekki með því að segja hvað
hann vissi eða hvað honum fynd-
ist heldur með því að spyrja og
spyrja aftur. Þannig fékk hann
mann til að hugsa og hugsa upp á
nýtt.
Eins og ég kynntist Birgi var
þó ekkert sem á honum brann
heitar en varðstaðan um náttúru
landsins. Hann var besta blanda
af raunsæjum nýtingarsinna og
framsýnum hugsjónamanni,
gerði sér grein fyrir hvað þarf til
að bjargast en skildi líka öðrum
betur til hvers er lifað. Hann var
virkur í baráttunni fyrir verndun
miðhálendisins þegar harðast var
að því sótt, beitti hann sér bæði
innan Náttúrverndarsamtaka Ís-
lands og í ýmsum aðgerðarhóp-
um til að hafa áhrif þar á og hann
skrifaði pistla og hugvekjur til að
vekja athygli á málstaðnum.
Birgir vildi þó ekki láta á sér
bera á þessum vettvangi, kaus
frekar að hafa áhrif á bak við
tjöldin, leiddi saman fólk og
kokkaði upp strategíur og ekki
síst skrifaði hann textana sem
mótuðu umræðuna: ályktanir á
fundum og yfirlýsingar.
Það situr enn í mér þrillið þeg-
ar við ásamt góðum hópi baráttu-
fólks undir nafni Hálendishóps-
ins boðuðum til opins fundar í
Háskólabíói um verndun miðhá-
lendisins í nóvember 1998, sem
við nú síðar getum séð að mark-
aði raunverulegt upphaf síðari
tíma náttúruverndarbaráttu á Ís-
landi. Spennan var mögnuð því
við vissum ekki hvort nokkur
myndi koma en bíóið fylltist og
miklu meira en það, og ræðuhöld,
söngur og listflutningur af ýms-
um toga hélt uppi dagskránni –
og yfirlýsing fundarins, auðvitað
með kynngimögnuðu orðalagi
Birgis, var einróma studd. Stór
stund og það glampaði á augu
míns ágæta vinar. Nú er hann
allur, baráttumaðurinn og skáld-
ið. Ekki fleiri símtölin,
„hm … Birgir hérna …“ – og
skarð höggvið í vinagarð.
Hjálmar H. Ragnarsson.
Birgir Sigurðsson rithöfundur
er fallinn frá. En verk hans lifa
og þær ómetanlegu gjafir sem
hann gaf okkur þjóð sinni eru
gersemar sem við fáum seint full-
þakkað.
Birgir stimplaði sig rækilega
inn í íslenskt leikhús- og menn-
ingarlíf með leikriti sínu Pétri og
Rúnu árið 1972, þá 35 ára að
aldri, en áður hafði hann sent frá
sér ljóðabækurnar Réttu mér
fána og Á jörð ertu kominn. Í
Pétri og Rúnu, sem varð hlut-
skarpast í leikritasamkeppni
Leikfélags Reykjavíkur, kvað við
ferskan tón í íslenskri leikritun
og með verkunum sem í kjölfarið
fylgdu, Selurinn hefur manns-
augu, Skáld-Rósu og Grasmaðki,
tók Birgir af öll tvímæli um að Ís-
land hafði eignast eitt af öflug-
ustu leikskáldum samtímans.
Þegar Dagur vonar var frum-
sýndur 1987 gat engum blandast
hugur um þau ofurtök sem höf-
undurinn hafði á leikritsforminu,
hvort sem litið var á persónu-
sköpun, samskipti leikpersóna
eða uppbyggingu og framvindu
leiksögunnar.
Verk Birgis eru oft persónuleg
og samúð hans með fólkinu sínu,
persónunum sem hann leiðir
fram, er ótvíræð, auk þess sem
sársauki höfundarins skín á
stundum í gegnum tilfinningalíf
fólksins á sviðinu. Verk hans
stíga listilegan dans á mörkum
þess ljóðræna og hversdagslega
– á mörkum þess grimma og þess
blíða – og hann er örlátur á
innsæi sitt, bæði vitsmunalegt og
tilfinningalegt.
Um þörfina fyrir að skrifa seg-
ir Birgir í viðtali við DV árið
2000:
„Maður veit ekki hvaðan þörf-
in kemur en það ræðst ekki við
hana. Ef svo væri þá væri maður
líklega í öðru starfi. Þetta er eins
og að vera haldinn; það er eins og
lagðir hafi verið á mann galdrar;
það er engin leið út.“
Eftir Dag vonar birtust leik-
ritin Óskastjarnan, Dínamít og
Er ekki nóg að elska?, smásagna-
söfnin Frá himni og jörðu og
Prívat og persónulega, sagn-
fræðiritið Svartur sjór af síld og
skáldsögurnar Hengiflugið og
Ljósið í vatninu.
„Fyrst og fremst gerir maður
þetta fyrir sjálfan sig og sinn eig-
in sannleik.“ segir Birgir í viðtali
við Helgarpóstinn í desember
1984. „Ef svo vill til að einhver
eða einhverjir aðrir eru sammála
mínum sannleik, þá er það ágætt
– en það er ekkert sem rithöf-
undur á heimtingu á.“
Birgir tók virkan þátt í fé-
lagsmálum og réttindabaráttu
listamanna á Íslandi. Hann var
varaformaður Rithöfundasam-
bands Íslands á árunum 1982 til
’86 og forseti Bandalags ís-
lenskra listamanna frá 1985-’87.
Á sömu árum var hann einnig í
stjórn Listahátíðar.
Í Degi vonar leggur höfund-
urinn stúlkunni Öldu þessi orð í
munn:
Hún var nú stödd hjá tré sem
var fegurst allra trjáa. Það var
eins og huggun sem sagði að enn
væri til fegurð, þrátt fyrir allt.
Og hún gaf sig á tal við lífið: „Þú
hefur gefið mér margt og sagt
mér hvers virði allt er, en eitt
met ég mest.“ – Lífið langaði þá
til þess að vita, hvað af þess
miklu auðæfum væri dýrast.
„Fagra líf,“ sagði hún, „ef mér
væri ekki gefinn skilningur væri
ég eins mikil þögn og dauðinn.“
Íslenskir rithöfundar þakka
Birgi hans góðu verk, kveðja
hann með virðingu og votta fjöl-
skyldu hans og aðstandendum
dýpstu samúð.
Karl Ágúst Úlfsson,
formaður Rithöfunda-
sambands Íslands.
Ástkær eiginmaður minn, faðir, tengdafaðir,
afi og langafi,
EINAR ÞORSTEINSSON
héraðsráðunautur og bóndi,
Sólheimahjáleigu,
andaðist á hjúkrunarheimilinu Hjallatúni,
Vík í Mýrdal, laugardaginn 24. ágúst.
Útför verður frá Skeiðflatarkirkju laugardaginn 31. ágúst
klukkan 13.30.
Eyrún Sæmundsdóttir
Áslaug Einarsdóttir Sigurður Hjálmarsson
Jóhanna M. Einarsdóttir Þórður Grétarsson
Jón Bragi Einarsson
Elín Einarsdóttir Jónas Marinósson
Unnur Björk Arnfjörð Páll K. Sæmundsson
barnabörn og barnabarnabörn
Ástkær eiginkona, móðir okkar,
tengdamóðir, amma og langamma,
GYÐA ÖRNÓLFSDÓTTIR,
Árbæ, Reykjavík,
lést á þriðjudaginn, 20. ágúst. Útför fer fram
í Árbæjarkirkju mánudaginn 16. september
klukkan 13.
Reinhold Greve
Örn Jóhannesson Dagbjört Ólafsdóttir
Jóhannes Jóhannesson Gitte Jepsen
Reynir Jóhannesson Pat Johannesson
Róbert Jóhannesson Malene Wichmann Larsen
Viðar Greve Jóhannesson Anna K. Sigurðardóttir
barnabörn og barnabarnabörn
Elskulegur eiginmaður minn, faðir, sonur,
bróðir og tengdasonur,
ÓLI FREYR KRISTJÁNSSON,
lést á líknardeild Landspítalans
sunnudaginn 25. ágúst.
Útför hans fer fram frá Hallgrímskirkju
fimmtudaginn 5. september klukkan 13.
Blóm og kransar vinsamlegast afþakkaðir. Þeim sem vilja
minnast Óla Freys er bent á styrktarreikning barna hans;
536-26-46675, kt. 150174-5899.
Ágústa Amalía Sigurbjörnsdóttir
Vigdís Karla Óladóttir
Kristján Karl Ólason
Katrín Kristjana Óladóttir
Þuríður R. Sigurðardóttir Kristján A. Ólason
Árni S. Kristjánsson Edda R. Skúladóttir
Soffía R. Kristjánsdóttir Elías J. Jónsson
Sigurbjörn Víðir Eggertsson Katrín K. Karlsdóttir
Elskulegur eiginmaður minn, faðir okkar,
tengdafaðir, afi og langafi,
GYLFI ÞÓR ÓLAFSSON,
Kirkjuvegi 1, Keflavík,
lést á Heilbrigðisstofnun Suðurnesja
fimmtudaginn 22. ágúst.
Útförin fer fram frá Keflavíkurkirkju, þriðjudaginn 3. september
klukkan 13.
Kristín Gestsdóttir
Dóra Magda Gylfadóttir Steindór Einarsson
Ólafur Þór Gylfason Guðmunda Sigurðardóttir
Gestur Arnar Gylfason Siv Mari Sunde
Svandís Gylfadóttir Friðrik P. Ragnarsson
Guðjón Helgi Gylfason Anna Hulda Einarsdóttir
barnabörn og barnabarnabörn
Ástkær eiginkona mín, móðir, tengdamóðir
og amma,
LILJA GUÐMUNDSDÓTTIR,
Furugrund 38,
lést í faðmi fjölskyldunnar 23. ágúst á
Heilbrigðisstofnun Suðurlands.
Útförin fer fram frá Selfosskirkju þriðjudaginn 3. september
klukkan 14. Blóm og kransar vinsamlegast afþakkaðir, þeim
sem vilja minnast hennar er bent á líknar- og vinafélagið
Bergmál.
Eggert Guðmundsson
Kolbrún Dögg Eggertsdóttir Carmine Impagliazzo
Sólrún Tinna Eggertsdóttir Mathias Warnecke
Guðmundur Eggertsson Elín Mjöll Lárusdóttir
Þuríður Elva Eggertsdóttir Michael Popovic
og barnabörn