Árbók Nemendasambands Samvinnuskólans - 01.06.1972, Side 28

sonar fyrr og síðar, og þó helzt í Samvinnuskólanum, var í því
fólgið að segja nemendum sínum áttir, glöggva sýn þeirra á kenni-
leiti, skóa þá til nýrrar og meiri fjallgöngu, áður en hann innritaði
þá út úr skólanum til námsins í lífinu.
Gömul vizkuorð segja, að þekkingin sé dyggð. Þau verða varla
talin réttmæt einkunnarorð skólahugsjónar Jónasar, en í hans
augum gat hún verið dyggð, eða bezt vopna í höndum dyggðar.
Viðhorf Jónasar til menntunar og menningar, eins og þau koma
fram í grein þeirri, sem hér að framan hefur verið drepið á, gefa
fulla skýringu á því, hvers vegna hann leitar svo fast fyrirmynda
í skólastarfi til „nýju, ensku skólanna“, sem hann kallar svo, og
lýðháskólanna dönsku. Árið eftir að hann skilgreindi menntun
og menningu í Skinfaxa, eins og hér hefur verið rakið, ritaði hann
í Skinfaxa grein, sem hann kallaði: „Nýju skólarnir ensku“.
Þar rifjar hann fyrst upp menntunarviðhorf gömlu og grónu
skólanna í Evrópu, einkum í Frakklandi, þar sem kröfu foreldr-
anna um „góð próf‘, sem dugi til embættis, er þjónað í yztu æsar
með því „að troða í nemendurna. Nafnið er ljótt eins og aðferðin
sjálf. Prófítroðningur er þá í því fólginn að veita á sem stytztum
tíma grunnfærna þekkingu, sem varað getur nokkra daga, í þeim
greinum, sem prófaðar eru . . . Þannig er æsku þessara manna
eytt við innisetur, utanaðlærdóm og ítroðning, en þvílíkar aðfarir
geta ekki annað en deyft og lamað dýrustu eiginleika mannsins,
frumleikann, skapandi aflið, dómgreindina og viljaþrekið. En
þessara eiginleika þarf ekki með hér, byrjunin er eins og endirinn.
í skólanum beygir drengurinn sig hugsunarlaust fyrir orðum bók-
arinnar, í embættinu beygir starfsmaðurinn sig fyrir skipunum
yfírboðarans.“.
Síðan ber Jónas þessa skóla saman við ensku skólana og telur
þá lengi hafa verið með öðrum anda. Þar hafi þvílíkur ítroðningur
og prófsýki ekki verið landlæg, enda megi þangað leita að nokkru
skýringa á yfirburðum Engilsaxa og framgangi í heiminum. Hins
vegar hafi þó beztu skólamenn þeirra séð, að enn betur mætti
vinna, og hreyfing, sem sprottin sé af þeim skoðanahætti, hafi
stofnað til nýrra enskra skóla, þar sem reynt sé að sameina beztu
kosti ensks heimilisuppeldis og helztu enskar dyggðir, svo sem
drengskap og sjálfstjórn, en jafnframt nýta nýjungar uppeldis-
vísinda, og fyrsta boðorð leiðtoga þessarar skólahreyfingar sé að
„reisa skólann á fallegum stað í sveit, alllangt frá bæ eða borg“.
I greininni leggur Jónas sig fram um að rökstyðja þetta boðorð
24