Árbók Nemendasambands Samvinnuskólans - 01.06.1972, Síða 30

þessar línur ritar, að hann hafi horfið frá kennslustarfinu, sem
aðallífsstarfi og inn á vettvang stjórnmálanna til þess að reyna
að fá bætta aðstöðu, skilyrði og árangur íslenzkra skóla frá því
sem þá var“. Þegar litið er yfir stjórnmálaferil Jónasar, einkum
ráðherraárin, sannast þessi orð svo áþreifanlega, að engin goðgá
er að fullyrða eftir liðinn daginn, að Jónas Jónsson hafi fyrst og
síðast verið skólamaður, þar hafi verið kastali hans í hugarheimi.
í grein sinni um „þjóðskólana“ segist Jónas ætla „að freista
þess að sýna með nokkrum frumdráttum, hvernig slíkar stofn-
anir, sem ég nefni þjóðskóla, gætu verið. Þeir eru ekki nema hug-
mynd, hafa hvergi verið reyndir, mundu vitanlega ekki vera neitt
alheimsmál, en áreiðanlega hollara uppeldiskerfi en þau, sem ís-
lendingum hefur áður verið bent á að nota“, segir hann. Hann
segist reisa þessar hugmyndir á „heimilisuppeldinu íslenzka, sem
byggt er á að búa í sveit, vinna og hugsa. Þar telur hann rætur
þjóðmenningarinnar standa. Á hinn bóginn sé í kauptúnum
landsins „dönsk hjáleigumenning, sem drottni og leggi undir sig
landsbyggðina“. Hinir fáu skólar landsins séu flestir meginvirki
þessarar menntastefnu, sem eigi upphaf sitt og aðal í Hafnarhá-
skóla, því að lærisveinar þaðan hafi stjórnað landinu og kennt
þjóðinni. Alþýðuskólar, er risið hefðu, væru flestir smámyndir
af embættismannaskólunum, og þegar barnaskólar komu til,
hefði þessi blanda aðeins verið þynnt.
Jónas telur, að fyrsta skilyrði þess, að þjóðskóli dafni, sé að
hann sé heimili í sveit, og fer þar í för nýskólamannanna ensku.
Annað meginskilyrði telur hann, að nemendur séu þroskaðir, en
þó um eða innan við tvítugt og hið þriðja, að skólavistin sé fjöl-
þætt heimilislíf. Hann hugsar sér, að umbótamenn í héruðum hafi
um þetta forgöngu en hljóti stuðning ríkisvalds. Hann hugsar sér
daglega stjórn þjóðskóla mjög í höndum nemenda, og búskap
skal helzt stunda á skólasetrinu. Námi á að haga svo sem kostur
er eftir getu og áhuga hvers og eins og nota bókasöfn í stað kennslu-
stunda að nokkru leyti. Mikil áherzla á líkamsrækt. Auðséð er,
að þarna eru héraðsskólahugmyndirnar að fæðast, þótt ýmsir
þættir séu enn á reiki og sitt hvað yrði með öðrum hætti, þegar til
framkvæmda kom. Hugmyndin um heita skólastaði virðist ekki
enn fædd, þegar þessi grein er rituð 1913.
Fjórða greinin, sem er eins og varða á þessari leið Jónasar að
ákveðinni lausn í skólamálum, nefnist Samvinnumenntun og birt-
ist í Tímariti kaupfélaganna 1914. Hann hafði kynnzt fræðslu-
starfi samvinnumanna í Englandi, og honum var fullljóst, að ís-
26