Fréttablaðið - 10.12.2015, Blaðsíða 70

Fréttablaðið - 10.12.2015, Blaðsíða 70
Barnabókmenntir eru sér-stakt og áhugavert bók-menntasvið sem hefur í raun mikil áhrif á líf okkar og hugmyndaheim. Dagný Kristjánsdóttir, prófessor við Háskóla Íslands, hefur rannsakað upphaf íslenskra barnabókmennta og er tilnefnd til Íslensku bók- menntaverðlaunanna fyrir bókina Bókabörn, íslenskar barnabók- menntir verða til. Þar fjallar Dagný um tilurð íslenskra barnabókmennta og þá höfunda sem fyrstir skrifuðu um og fyrir íslensk börn, þá Jónas Hallgrímsson, Nonna, Sigurbjörn Sveinsson og Jóhann Magnús Bjarna- son. Barnið verður til Dagný segir að hvatinn að baki þessu verki hafi einfaldlega verið að hana hafi langað til þess að skrifa um upp- haf íslenskra barnabóka. „Til þess að ná utan um þetta þá byrja ég á því að skrifa um upphaf barnsins, ef svo má að orði komast, því barnabækur gátu ekki orðið til fyrr en menn höfðu ein- hverja hugmynd um börn sem vits- munaverur. Til að byrja með höfðu menn í raun ekki skýra hugmynd um sérstöðu barna. Við höfum öll verið börn en við munum það ekki því full- orðinsárin leggjast yfir bernskuna og ýta henni burt. Þess vegna hafa menn verið að búa til skilning á því hvað barn og bernska er í gegnum tíðina og sá skilningur er alltaf að breytast. Ef barnið er óskrifað blað getur það verið hvað sem er. Þannig hefur barnið til að mynda verið túlkað sem illt af því að það er fætt í synd, erfða- synd, og þá þarf að hreinsa það af henni. Eða það hefur verið upphafið í hæstu hæðir, engill og næst guði í sakleysi sínu. En andstæðurnar í því hvernig barnið hefur verið túlkað eru sögulegar og þær fylgja því alveg inn í nútíma barnabækur.“ Líka fyrir fullorðna Það er umhugsunarefni hvort þetta sé orsök þess að það sé sterkari mórölsk krafa á barnabókmenntir en aðrar bókmenntir. Dagný segir að óneitanlega sé vísifingurinn enn á lofti í sumum bókum fyrir minni börnin. „Ég hugsa að mjög margir sem skrifa fyrir börn séu meðvit- aðir um að þeir séu að skrifa fyrir börn. Andri Snær Magnason kom einu sinni í tíma til okkar í barna- og unglingabókanámskeiði og var spurður að þessu. hann sagði að hann væri vissulega meðvitaður um að hann væri að skrifa fyrir börn og þar af leiðandi segði hann ekki hvað sem væri. Barnið er alltaf til staðar í barnabókinni sem innbyggður lesandi eða áheyrandi en hinn full- orðni er það líka því bækurnar eru skrifaðar af fullorðnum. Þetta er í raun flókið bókmenntasvið. Þú getur sagt að góðar barna- bækur séu líka fyrir fullorðna en þú getur ekki snúið því við. Það er hægt að vera svo mikill „barnavinur“ að segja að barnabækur séu ekki nógu góðar fyrir börn, þau séu svo klár að þau eigi bara að lesa fullorðinsbækur en það er bara rugl. Bestu barnabæk- urnar eru þannig að barnið þroskast með þeim, sér meira eftir því sem það eldist. Barnabækur eru sérstakt bókmenntasvið en ekki bókmennta- Fannst að ég gæti byrjað aftur að skrifa þessa bók Dagný Kristjánsdóttir er tilnefnd til Íslensku bókmenntaverðlaunanna fyrir Bókabörn  – íslenskar barnabókamenntir verða til og hún segir þetta svið bókmenntanna sérstaklega áhugavert. Dagný Kristjánsdóttir segir að góðar barnabækur séu líka fyrir fullorðna en það sé ekki hægt að snúa því við. fréttaBLaðið/gva grein vegna þess að þetta er svið sem rúmar allar greinarnar nema reyndar ástarsögur. Ástarsögur fyrir börn er líklega eina tabúið sem eftir er í barnabókmenntum dagsins í dag.“ alþjóðlegt bókmenntasvið Dagný bendir á að ákveðinn tvískinn- ungur ríki gagnvart barnabókum og að hann skili sér líka til barnabóka- höfunda. „Það er oft ástundað að segja að ef höfundur skrifar barnabók þá sé hann barnslegur. Og ef hann er barnslegur þá er hann saklaus og einfaldur eins og forsetinn segir að Íslendingar séu. Sá sem lítur niður á barnabókmenntir og höfunda þeirra er í raun aðeins að endurspegla við- horf sitt til bernskunnar og segir mögulega eitthvað um sjálfan sig í leiðinni. En í Bókabörnum er ég að skrifa um fyrstu fjóra íslensku barna- bókahöfundana, þá Jónas Hallgríms- son, Nonna, Sigurbjörn Sveinsson og Vestur-Íslendinginn Jóhann Magnús Bjarnason. Þessir menn voru hvorki einfaldir né barnslegir, svo mikið er víst.“ Dagný segir að það sé þó ekki ein- hver íslensk sérstaða sem einkenni verk þessara höfunda. „Málið er að barnabækur eru í eðli sínu afskap- lega alþjóðlegt bókmenntasvið. Mörg íslensk börn halda að Astrid Lindgren hafi verið íslensk og börn eru ekkert í því að gera greinarmun á þessu. Klassískar barnabækur hafa flætt yfir öll lönd. Fyrstu íslensku barnabæk- urnar voru líka strax ýmist íslenskar eða þýddar eða hvort tveggja.“ Mótandi afl Á undan barnabókunum komu barnaljóð og þulur í munnlegri hefð sem konur kváðu fyrir börnin. En fyrstu íslensku barnabókahöfund- arnir voru karlmenn og Dagný segir að þeir hafi vissulega skrifað drengja- sögur sem hafi verið leiðandi lengi vel. „Torfhildur Hólm skrifaði barna- sögur og ævintýri undir lok nítjándu aldar en það eru unglingasögur og lítill munur á þeim og svona nýróm- antískum sögum. Hún skrifaði tvö sagnasöfn og það er merkilegt að á meðan karlarnir reyndu að halda því á lofti að bækur þeirra væru ekki bara fyrir börn undirstrikaði Torfhildur að hún skrifaði bara fyrir börn en mér finnast sögur hennar meiri full- orðins- en barnabækur. Það er eins og þeir skammist sín svolítið fyrir að vera að skrifa fyrir börn en hún gerir það alls ekki.“ Bækur eru ákaflega mótandi afl, einkum á börn og ungmenni, og Dagný telur að fyrstu íslensku barna- bókahöfundarnir hafi vissulega haft mikil áhrif á kynslóðirnar sem ólust upp við að lesa bækurnar þeirra. „Þessar bækur voru lesnar upp til agna. Nonnabækurnar voru t.d. mjög mikið lesnar en þær komu seinna til Íslands en Þýskalands, Danmerkur og út um allan heim. Þær voru þýddar nokkru eftir sinn ritunartíma á íslensku. En Sigurbjörn Sveinsson skrifaði beint fyrir íslensk sveitabörn og bækur hans voru mjög vinsælar. Þær eru einfaldari en bækur Nonna. Jóhann Magnús Bjarnason var afar athyglisverður. Þegar maður les Eirík Hansson getur maður ekki annað en hugsað um börn þeirra flóttamanna sem flýja lönd sín undan örbirgð og harðræði eins og tugþúsundir Íslend- inga undir lok aldarinnar. Jóhann Magnús var Vestur-Íslendingur sem flutti til Kanada níu ára gamall og var fyrst í stað mállaus í framandi heimi og hann lýsir hrakningum þess- ara barna sem fóru í gegnum þetta. Söguhetjan Eiríkur Hansson verður vegalaus í nýju landi. Hann skrifaði dramatískar sögur. Hann bjó og starfaði í Kanada í sjötíu ár en hann skrifar engu að síður á íslensku. Hann var í enskumælandi landi en skrifar alla sína tíð bækur á máli sem sam- félagið í kringum hann skildi ekki. Svona reyndi hann að bræða saman uppruna sinn og nýja landið. En í raun jaðarsetur hann sig á tvöfaldan hátt, bæði þar og hér. Drengjabækur þessara höfunda höfðu margar hverjar feikileg mót- unaráhrif á stráka og margar þessara bóka, t.d. bæði Nonnabækurnar og bækur Jóhanns Magnúsar, eru eftir höfunda sem bjuggu í útlöndum frá barnsaldri. En þeir eru alltaf að skrifa um þennan kjarna í persónu- leikanum sem varð til hér heima og verk þeirra leita ákaflega sterkt heim. Nonni lifði alla tíð hálfur í þessum veruleika því hann hélt ógrynni fyrirlestra um allan heim um bernsku sína hér á Íslandi. Nonni er gríðarlega góður höfundur og það eru margar áhrifaríkar sögur sem koma til manns í kringum upphaf íslenskra barnabókmennta. Mér fannst ég gæti byrjað aftur að skrifa þessa bók þegar ég var búin að eyða í hana árum – það var svo margt sem hefði verið hægt að halda áfram með.“ Börn búa að lestri Þessi jólin er útgáfa íslenskra barna- bóka með blómlegasta móti og Dagný segir að það sé gleðiefni hversu mikið af þessum bókum eru virkilega góðar bækur eftir stórgóða höfunda. Ekki veitir af nú þegar íslenskan á óneitanlega undir högg að sækja. „Lestur góðra bóka, yndis- lestur, er mikilvægur þáttur í því að styrkja tungumálið en það er auð- vitað háð því að bókum sé haldið að börnum. Það skiptir öllu máli að foreldrar gefi sér tíma til þess að lesa fyrir börnin sín og ég óttast að það sé á undanhaldi, því miður. Börn búa hins vegar alltaf að því ef það er lesið fyrir þau og það er ekki aðeins tungumálsins vegna heldur einnig vegna frásagnarinnar sjálfrar. Það að læra að segja frá og koma frá sér sögu, merkingu og hugsun er grunnurinn að hugsun, framsetningu og sam- tölum – grunnurinn að öllu öðru eiginlega.“ Málið er að Barna- BæKur eru Í eðli sÍnu afsKaplega alþjóðlegt BóKMenntasvið. Mörg ÍslensK Börn halDa að astriD linDgren hafi verið ÍslensK og Börn eru eKKert Í þvÍ að gera greinarMun á þessu. Börn Búa hins vegar alltaf að þvÍ ef það er lesið fyrir þau og það er eKKi aðeins tunguMálsins vegna helDur einnig vegna frásagnarinnar sjálfrar. Magnús Guðmundsson magnus@frettabladid.is 1 0 . d e s e m b e r 2 0 1 5 F I m m T U d A G U r50 m e n n I n G ∙ F r É T T A b L A ð I ð menning
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96

x

Fréttablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.