Morgunblaðið - 19.09.2019, Qupperneq 68

68 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. SEPTEMBER 2019
VIÐTAL
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Ég verð nú eiginlega að fá að monta
mig af því að Auður hafði lýst yfir
vilja til að vinna með mér og mig
langaði svo sannarlega að vinna með
henni. Hún
kenndi mér lista-
sögu í Listahá-
skólanum og
hafði mjög mikil
áhrif á mig sem
nemanda og síðar
sem höfundur,
enda er ég mikill
aðdáandi hennar
– hef lesið allar
bækur hennar og
séð fyrri sviðsverk,“ segir Ólafur
Egill Egilsson leikstjóri þegar hann
er inntur eftir því hvernig það kom
til að hann leikstýri Ör (eða Mað-
urinn er eina dýrið sem grætur) eftir
Auði Övu Ólafsdóttur sem frumsýnt
verður í Þjóðleikhúsinu í kvöld.
Aðspurður segir Ólafur ekki um
leikgerð á verðlaunaskáldsögunni að
ræða. „Það er eiginlega öfugt –
skáldsagan Ör spratt af uppkasti að
þessu leikriti. Leikritið byggist á
sama grunni, en lýtur eigin lög-
málum. Þetta er sami kjarni, sömu
persónu, sama grunnhugmynd og
sömu átök, en útfærslan er örlítið
öðruvísi.“ Bæði verk fjalla um Jónas
Ebeneser, fráskilinn karlmann á
miðjum aldri, sem fær að vita að upp-
komin dóttir hans, Vatnalilja, er í
raun barn annars manns. Vængbrot-
inn og í djúpri tilvistarkreppu reynir
Jónas að átta sig á hlutverki sínu í
þessum heimi og skilja konur, rétt
eins og Svanur, nágranni hans og
kórfélagi. Leikritið hverfist um sam-
skipti Jónasar við þrjár konur; Stellu
móður hans sem dvelur á dvalar-
heimili og er gagntekin af tölfræði
ýmiskonar, dótturina og líffræðing-
inn Vatnalilju og innflytjandann Maí
sem starfar á dvalarheimilinu og
tekst á við fortíð í stríðshrjáðu landi.
Eitt af því sem skilur leikritið og
bókina að er að Jónas ferðast ekki út
fyrir landsteinana í leit að svörum
heldur fer í annars konar ferðalag.
„Jónas leitar ekki langt yfir
skammt í verkinu. Hann kynnist
manneskju heima á skerinu sem
hjálpar honum að losa um hnútinn í
sálinni og kökkinn í hálsinum. Á móti
hjálpar hann henni. Persónulega
finnst mér inntakið í þessu ferðalagi
Jónasar afar fallegt, að leiðin til að
hjálpa sjálfum sér sé kannski helst
sú að hjálpa öðrum.“
Hvað gerir Auði að jafngóðu leik-
skáldi og raun ber vitni?
„Það sama og einkennir góð leik-
skáld yfir höfuð. Líkt og hjá Berg-
man, sem er eitt af stóru leikskáld-
unum í mínum huga, eru samskipti
persónanna einhvern veginn húð-
laus. Í verkum Auðar er mikið næmi
fyrir fínlegri blæbrigðum samskipta
okkar. Hvernig fólk segir eitt, hugs-
ar annað og meinar það þriðja. Leik-
hús er rannsóknarstöð í mennsku,
það að vera manneskja í öllu sínu.
Leikhús er ekki sálfræði, ekki félags-
fræði, ekki hagfræði heldur um þetta
allt saman sett eins og það birtist
okkur í hversdagsleika okkar – í
þessu daglega amstri; týndum lykl-
um, þögn í eldhúsi, augum sem leita.
Eins og Lennon sagði þá er lífið það
sem gerist meðan við erum upptekin
við annað – og leikhúsið fjallar um
þetta annað. Auði tekst svo vel að
draga fram hvað það getur verið
sársaukafullt og dásamlegt, erfitt og
léttleikandi að standa í öllu því
hversdaglega amstri að vera til – að
vera manneskja.“
Ekkert raunverulegt í leikhúsi
Leikverk Auðar eiga það sameig-
inlegt að dansa á mörkum hins raun-
verulega og óraunverulega. Hvernig
nálgast þú það sem leikstjóri?
„Það er ekkert raunverulegt í leik-
húsi. Ég held að við gerum okkur
ekki alltaf grein fyrir því hvað raun-
veruleikinn er fullkomlega óraun-
verulegur. Þetta er eins og hljóð-
mynd í bíó. Raunverulega hljóðið af
rigningu er miklu óraunverulegra en
hljóðið í sellófani að þenja sig út und-
ir míkrófón. Enda er það ekki svo að
listin hermi eftir lífinu, heldur gerir
hún lífið sýnilegt. Með því að magna
upp andstæður og orða hluti á óeðli-
legan hátt geta hlutir jafnvel orðið
„eðlilegri“ – átt greiðari aðgang að
sálarlífi okkar og skynjun en ef við
tækjum beint upp samtal einhvers
og lékjum það hrátt.
Það er gríðarlega falleg ljóðræna í
texta Auðar sem hefur verið
skemmtileg áskorun. Ég hef leitast
við að jarðtengja hana, gera skynj-
anlega og merkingarbæra fyrir
áhorfendur. Í leikhúsi hef ég yfirleitt
engan sérstakan áhuga á fallegum
orðum í sjálfum sér. Ég hef meiri
áhuga á fallegum aðstæðum, fal-
legum átökum eða fólki að tapa sér á
fallegan hátt. Auður tvinnar þetta
allt saman, fegurð orðanna og sam-
hengi þeirra.“
Heiminum snúið á hvolf
Hvað getur þú sagt mér um sjón-
ræna útfærslu Sigríðar Sunnu Reyn-
isdóttur?
„Þegar fólk spyr hvaða merkingu
hlutir hafa spyr ég alltaf á móti
hvaða merkingu viðkomandi finnist
það hafa. Leikhús er yfirleitt jafn-
skemmtilegt og áhorfandinn sjálfur,“
segir Ólafur og bendir á að sjá megi
snúningsdyr leikmyndarinnar sem
skilvindur heilans þar sem Jónas
„gengur í hringi meðan hann er að
reyna, eins og karlmönnum er tamt,
að leysa málin sjálfur án þess að leita
sér hjálpar. Rata án þess að spyrja
til vegar. Ég er mjög ánægður með
samstarfið við Siggu Sunnu, hún er
mikil listakona. Snúningsveggirnir
hennar eru kannski líka skilrúmin á
milli fólks og hjól gæfunnar sem er
fallvalt. Við höldum að við séum á
lygnum sjó en þá er fótunum kippt
undan okkur. Þá komum við að því
sem kannski heillaði mig persónu-
lega mest við verkið.
Því miður eða sem betur fer lend-
um við öll einhvern tímann í áföllum
og upplifum sársauka sem skilur eft-
ir sig ör. Ég segi því miður eða sem
betur fer því það fer allt eftir því
hvernig við tökumst á við það,“ segir
Ólafur og bendir á að öll eigum við
það sameiginlegt í krísum að ímynd-
unaraflið tapast um stund. „En það
má ekki gerast. Þegar hallar undan
fæti verður maður að geta ímyndað
sér að hlutirnir verði einhvern tím-
ann betri og sólin skíni á ný. Í ímynd-
unaraflinu felst von.
Í Ör skrifar Auður um karlmenn í
krísu, sem er í vissum skilningi sér-
karllæg enda geta karlmenn einir
efast um faðerni barna sinna. Mér
finnst Auður skrifa mjög fallega,
blíðlega og af miklum skilningi um
þetta efni og karla yfirhöfuð. Þó að
verkið fjalli um þessa afmörkuðu
persónulegu krísu þessa manns
fjallar það öðrum þræði líka um karl-
mennsku á krossgötum. Í dag þurf-
um við svolítið að endurhugsa karl-
mennskuna en þá er líka um að gera
að halda í það sem er fallegt og gott.
Ég held að sumir kynbræður mínir
upplifi í dag að allt við okkur sé glat-
að og vonlaust og það hræðir. Þegar
karlar verða hræddir eiga þeir svona
almennt talað til að verða reiðir. Í
verkinu hittum við fyrir tvo karl-
menn á miðjum aldri sem vilja ekki
verða reiðir. Þá langar til að skilja
konur og skilja sjálfa sig í samhengi
við konur sem er sennilega stóra
verkefni okkar strákanna núna. Jón-
as upplifir að á sér hafi verið brotið,
en á sama tíma er þetta brot heil-
mikil gjöf. Heimi hans hefur verið
snúið á hvolf, en það er kannski það
besta sem komið gat fyrir hann.“
Draumur okkar beggja
Spurður um leikaraval sitt segir
Ólafur spennandi að vera með fjöl-
breyttan leikhóp, allt frá hinni „nýút-
skrifuðu og hæfileikaríku“ Hildi Völu
Baldursdóttur sem leikur Vatnalilju
yfir í reynslubolta á borð við Guð-
rúnu Snæfríði Gísladóttur sem leikur
Stellu og Pálma Gestsson sem bregð-
ur sér í ýmis hlutverk. „Það ætti
helst að titla Gunnu aðstoðarleik-
stjóra að verkinu. Hún hefur komið
að svo mörgum uppsetningum á nýj-
um íslenskum verkum að hún er al-
gjörlega ómetanleg í þessu ferli. Og
Pálmi sömuleiðis. Að hafa mann sem
er fullkomlega jafnvígur á kómík og
dramatík er líka ómetanlegt. Hans
persónur halda eiginlega utan um
sýninguna.
Baldur [Trausti Hreinsson] var
draumur okkar Auðar beggja sem
Jónas. Hann hefur heilmikla reynslu
og hefur verið mikið í millivigt-
arhlutverkum án þess að vera í
burðarhlutverkum. Það er einmitt
það sem gerir hann svo upplagðan í
hlutverk Jónasar, sem áttar sig eig-
inlega ekki á því að hann er í aðal-
hlutverki í eigin lífi. Baldur er gríð-
arlega næmur leikari sem gerir
fallega og vel allt það sem hann tekur
sér fyrir hendur. Við Birgitta [Birg-
isdóttir] höfum unnið saman áður og
verið vinir síðan við vorum í Leiklist-
arskólanum. Hlutverk Maí er mjög
vandmeðfarið, enda reynsluheimur
hennar allt annar en hinna persón-
anna. Mér finnst Birgitta fara svo vel
með sársauka, en það er vand-
meðfarið á sviði. Það má hvorki vera
of né van. Hún hefur náð einstaklega
fallega utan um þetta erfiða hlutverk
enda hefur hún gott næmi fyrir fín-
legum blæbrigðum.“
Þrátt fyrir á köflum þungt umfjöll-
unarefni er heilmikill húmor í texta
Auðar. Ert þú sem leikstjóri upptek-
inn af þessu jafnvægi?
„Það er alveg ástæða fyrir því að
leikhúsmerkið samanstendur af
tveimur grímum og ekki einni. Það
þrífst ekkert drama og engin átök
nema það sé kómík með. Alveg eins
og eitthvað sem er bara sætt er yf-
irleitt ekki gott. Best er þegar hlutir
eru sætir og saltir eða súrir og sætir
eða beiskir og sætir. Ég held að and-
stæðurnar séu algjörlega nauðsyn-
legar. Þeim mun meiri sem sársauk-
inn er þeim mun meiri þarf
húmorinn að vera. Ekki endilega til
að vega upp á móti heldur til að
skerpa á sársaukanum. Lífið er grát-
broslegt og sorglega hlægilegt. Svo
nennir enginn að fara í leikhús til að
upplifa endalausan sársauka, sorg og
hörmungar – ekki bara. Þó að við
höfum öll gott af því að fara í leik-
húsið til að hreinsa sálina.“
Ljósmynd/Grímur Bjarnason
Ör Birgitta Birgisdóttir, Hildur Vala Baldursdóttir, Pálmi Gestsson, Baldur Tausti Hreinsson og Guðrún Snæfríður
Gísladóttir í hlutverkum sínum í Ör – (eða Maðurinn er eina dýrið sem grætur) eftir Auði Övu Ólafsdóttur.
„Í ímyndunaraflinu felst von“
 Þjóðleikhúsið frumsýnir Ör eftir Auði Övu Ólafsdóttur  Verk um tilvistarkrísu karlmanns á
miðjum aldri  „Það þrífst ekkert drama og engin átök nema það sé kómík með,“ segir leikstjórinn
Ólafur Egill
Egilsson
Sími 585 8300 | www.postdreifing.is
VANTAR ÞIG
AUKAPENING?
Óskum eftir starfsfólki í
dreifingu, skoðaðu málið á
www.postdreifing.is