Fréttablaðið - 07.12.2002, Qupperneq 22

22 7. desember 2002 LAUGARDAGUR
Samfylkingin man tímana tvenna.
Össur er fyrsti formaður hennar
og hefur séð flokkinn með helm-
ingi minna fylgi en þetta. Hvernig
líður formanni þá? „Honum líður
ekki vel,“ segir Össur „Hann verð-
ur stundum einmana.“ Hann bætir
við að hann hafi þá fundið hvernig
hópurinn í kringum hann fjarlægð-
ist út á jaðrana. „Hins vegar er ég
bjartsýnn að eðlisfari og hef áður
verið í flokkum sem hafa staðið í
sömu sporum. Ég segi stundum að
hafi ég einn eðliskost, þá er það
vestfirsk seigla.“
Össur segir að þessi tími hafi
verið Samfylkingunni erfiður.
Hann segir flokkinn þá með réttu
hafa verið gagnrýndan fyrir óljósa
stefnu. „Við fórum skipulega í það
verkefni að móta skýra stefnu í öll-
um málum. Það er sú vinna sem er
að skila sér í fylgi flokksins. Það
skilaði meðal annars afgerandi
stuðningi flokksmanna við að
sækja um fulla aðild að Evrópu-
sambandinu. Ég tel að það hafi
verið söguleg ákvörðun sem skipti
sköpum fyrir flokkinn og muni
líka gera það fyrir íslensk stjórn-
mál.“
Stúdentaróttækni
Össur er sem stjórnmálamaður
sprottinn úr umróti Víetnamstríðs-
ins og róttækni stúdenta. Fræg er
ræðan sem hann hélt á pöllum Al-
þingis sem formaður Stúdentaráðs.
Þá var Gunnar Thoroddsen forsæt-
isráðherra. „Ég er kominn af hel-
bláu íhaldi og faðir minn var alla
tíð mikill stuðningsmaður Gunnars
Thoroddsen. Hann hafði áhyggjur
af þessari framgöngu minni á þing-
pöllunum. Gunnar hughreysti hann
og sagði ræðuna hafa verið góða.
„Hann verður kominn yfir til okkar
eftir 10-15 ár,“ sagði Gunnar við
pabba. Það varð nú ekki.“
Össur segir pólitískan feril sinn
hafa verið tilviljun eina. „Hugur
minn stóð aldrei til þess að verða
stjórnmálamaður. Ég vildi verða
vísindamaður og stefndi á starfs-
feril innan Háskólans.“ Hann seg-
ist hafa komist til pólitískrar vit-
undar þegar hann var unglingur á
togara frá Raufarhöfn. „Áhöfnin
var mjög róttæk og þar var góður
vinur minn sem predikaði yfir okk-
ur Marxisma. Hann kom mér þó
ekki lengra á þeirri braut en að ég
varð Hannibalisti þetta sumar. Ég
var mjög hrifinn af Hannibal og
því klani.“ Seinna kenndi Össur á
Ísafirði. „Jón Baldvin var þá for-
seti bæjarstjórnar og ég hlustaði á
hann tala um klóakkerfi Ísafjarðar
af sama eldmóði og hann talaði síð-
ar um Evrópumálin.“
Stjórnmálin tilviljun
Ímynd Össurar sem stjórnmála-
manns hefur verið sú að hann sé
stemningsmaður og eigi það til að
vera fljótfær. Ímynd vísinda-
mannsins er hins vegar önnur.
Endalaus þolinmæði og seta yfir
afmörkuðum verkefnum. „Ég er
óþolinmóður og vil sjá hlutina
ganga hratt. Ég er líka náttúru-
fræðingur og það má ekki gleyma
þeirri hefð meðal íslenskra nátt-
úrufræðinga að vera fjölfræðingar.
Það er kannski líka þessi þörf fyrir
fjölbreytni sem dró mig að blaða-
mennsku.“
Össur varð ritstjóri þriggja
blaða, Þjóðviljans, Alþýðublaðsins
og DV. „Ég byrjaði sem sumarmað-
ur á Þjóðviljanum 1978. Það vildi
svo þannig til að ég lenti þar aftur
sem ritstjóri þegar ég kom heim úr
doktorsnámi frá Bretlandi. Ég var
gerður að ritstjóra í hópi jafningja.
Það var mjög lærdómsríkt. Sú
reynsla nýtist mér vel sem formað-
ur Samfylkingarinnar þar sem ég
hef sömu tilfinningu fyrir því að
vera í forystu meðal jafningja
minna.“
Össur sat sem ritstjóri Þjóðvilj-
ans undir handarjaðri Ólafs Ragn-
ars Grímssonar. Þetta voru ólgu-
tímar innan flokksins. Hinn frjáls-
lyndari armur Alþýðubandalagsins
átti undir högg að sækja. Hópurinn
stofnaði félagið Birtingu innan
flokksins. Össur gafst að lokum
upp á deilum innan flokksins og
gekk úr honum í Alþýðuflokkinn.
„Við vorum nokkur sem fórum. Það
voru ekki samantekin ráð. Við
gerðum þetta upp við okkur hvert
og eitt. Ólafur Ragnar ætlaði ekki
að trúa mér þegar ég tilkynnti
ákvörðun mína.“
Össur segist á þessum tíma ekk-
ert hafa verið að hugsa um það að
verða stjórnmálamaður. Að lokn-
um ritstjórastörfum á Þjóðviljan-
um var hann lektor við Háskóla Ís-
lands. „Vegna sérþekkingar minn-
ar á fiskeldi var mér svo boðið
starf hjá Reykvískri endurtrygg-
ingu sem tryggði fiskeldisfyrir-
tæki. Ég stóðst ekki boð um þreföld
lektorslaun.“ Össur dróst á ný inn í
pólitíkina. „Ég var hvattur til að
taka þátt í prófkjöri Alþýðuflokks-
ins í Reykjavík og náði þar þriðja
sæti.“
Reynsluheimur feðra
Þegar Eiður Guðnason varð
sendiherra losnaði stóll umhverf-
isráðherra. „Jón Baldvin horfði
yfir hópinn og sagðist hafa séð
mann sem væri með próf í starf
umhverfisráðherra.“ Það fer ekki
á milli mála að Össur horfir með
mikilli hlýju til tímans í umhverf-
isráðuneytinu. „Þetta var mjög
góður tími. Þar spilaði margt sam-
an. Þrátt fyrir að undir lok stjórn-
arsamstarfsins hafi verið erfitt á
milli oddvita stjórnarflokkanna
leið mér vel í ríkisstjórninni. Ég
átti gott samstarf við alla samráð-
herra mína. Ég þekkti vel til mál-
efna ráðuneytisins. Ég réði því vel
við verkefnið. Þar við bættist að
við hjónin ættleiddum dóttur okk-
ar, Birtu, og ég hafði tíma til að
sinna því nýja hlutverki.“
Össur segir að föðurhlutverkið
hafi breytt sér. „Ég tók alltaf mark
á umræðu Kvennalistans um
reynsluheiminn. Í föðurhlutverk-
inu kynntist ég tvímælalaust
reynsluheimi sem breytti mér.
Birta gerði mig að töluvert betri
manni.“ Hann viðurkennir að þrátt
fyrir gott samband sitt við aðra
meðlimi ríkisstjórnarinnar hafi
andrúmsloftið innan hennar verið
orðið þrúgandi undir það síðasta.
„Samfylkingin var stofnuð til að
leiðrétta söguleg mistök klofnings
vinstrimanna,“ segir Össur. Hann
telur það hafa verið mistök að
stofna ekki strax stjórnmálaflokk
eftir kosningarnar og kjósa for-
ingja. „Ég var svo kallaður til þess
verkefnis að vera formaður
flokksins þegar Samfylkingin var
loks stofnuð ári eftir kosningarn-
ar.“ Össur segir tímasetninguna
hafa vafist fyrir sér. „Við hjónin
höfðum tekið meðvitaða ákvörðun
um að ættleiða annað barn.“ Össur
segist hafa notið þess að geta varið
tíma með eldri dótturinni. Ingveld-
ur Esperansa, yngri dóttir þeirra,
hefur ekki fengið jafn mikið af
tíma föður síns. „Formennskunni
fylgir mikill erill.“
Eftir prófkjör Samfylkingarinn-
ar hefur komið fram gagnrýni á
litla endurnýjun og að hægri armur
flokksins hafi orðið undir. Hall-
grímur Helgason rithöfundur og
Þröstur Helgason blaðamaður hafa
verið meðal þeirra sem talað hafa
um landlausan hóp frjálslyndra
jafnaðarmanna sem geti ekki kosið
neinn flokk. „Þetta er kaffihúsa-
speki. Besta röksemdin gegn henni
er auðvitað síðasta skoðanakönnun.
Samkvæmt henni verða 7 nýir þing-
menn í liðinu. Það eru langtum
fleiri en nokkur annar flokkur get-
ur státað af.“ Össur segir að þing-
flokkur Samfylkingarinnar hafi
fengið frábæra traustsyfirlýsingu í
prófkjöri flokksins. „Hann fékk aft-
ur afgerandi traustsyfirlýsingu í
nýjustu skoðanakönnuninni. Það
bendir ekki til þess að það sé stór
hópur jafnaðarmanna sem telur sig
landlausan. Ég tek hins vegar fullt
mark á umræðunni. Menn hafa tal-
að um að Samfylkingin hafi færst
til vinstri. Gott og vel. Hvað eru
menn að tala um? Er það hægri eða
vinstri pólitík að grundvalla mark-
mið flokksins á haftalausu atvinnu-
lífi byggðu á samkeppni og mark-
aðsfrelsi, öflugu velferðarkerfi og
fjárfestingu í menntun? Er það
hægri eða vinstri stefna að vilja að-
ild að Evrópusambandinu? Er það
hægri eða vinstri að vilja auðlinda-
gjald þar sem gæðum sem færð
voru ákveðnum einstaklingum og
fyrirtækjum er skilað til baka með
skipulegum hætti? Er það hægri
eða vinstri að efla lýðræðið með því
að vilja þjóðaratkvæðagreiðslur og
gera landið að einu kjördæmi? Mitt
svar er að þessar hugmyndir falla
undir nútímalega og frjálslynda
jafnaðarstefnu. Þær eru kjarninn í
stefnu Samfylkingarinnar.“
300 þúsund á dag
Össur segir að markmiðin um
öflugt atvinnulíf og öflugt vel-
ferðarkerfi séu samtvinnuð því
hvorugt geti án hins verið. „Það er
hægt að færa rök að því að örygg-
isnet velferðarkerfisins örvi
kröftuga einstaklinga til að taka
áhættu í atvinnulífinu. Það stuðlar
að því að frumkvöðlar með nýj-
ungar koma fram. Þannig stuðlar
velferðarkerfið að nýrri verð-
mætasköpun.“ Össur segir því að
atvinnulífið og velferðarkerfið
séu hliðar á sama peningi. „Ég
þekki vel þarfir atvinnulífsins og
hef ríkan skilning á því að hér
þarf að vera umhverfi sem er hag-
fellt atvinnulífinu. Ég hef sjálfur
reynslu af að reka fyrirtæki, þar á
meðal öflugt, lítið fjármálafyrir-
tæki.“
Össur vísar því líka á bug að
Samfylkingin horfi einungis á kjör
þeirra sem verst eru settir.
„Áherslan hjá okkur helgast auð-
vitað af því að sótt hefur verið að
kjörum öryrkja, aldraðra og þeirra
sem lægst hafa launin í tíð þessar-
ar ríkisstjórnar. Skattar hafa verið
lækkaðir á fyrirtæki á sama tíma
og persónuafsláttur hefur ekki
fylgt launaþróun. Það þýðir að þeir
sem lifa á örorkubótum greiða
skatta af sínum litlu tekjum. Á
sama tíma greiðir lítill hópur rík-
ustu einstaklinganna 10% skatt af
oft á tíðum gríðarlegum fjár-
magnstekjum. Við höfum fjölmörg
dæmi af einstaklingum sem eru
með allt að 300 þúsund krónur á
dag í fjármagnstekjur. Í sumum
tilvikum eru þessar tekjur afrakst-
ur kvótagróðans.“
Margir telja að kosningarnar í
vor muni ekki marka nein tíma-
mót. Ríkisstjórnarflokkarnir muni
halda áfram að starfa saman. Öss-
ur er ekki sammála þessu. „Ég
held að fólk sé að verða mjög
þreytt á þessari ríkisstjórn.“ Hann
segir hins vegar ekki rétt af sér að
ræða hvers konar ríkisstjórn verði
mynduð eftir kosningar. „Ég ræð
því ekki. Kjósendur ráða því. Við
höfum hins vegar sagt að við erum
tilbúin að leiða ríkisstjórn. Okkur
finnst eðlilegt að stærsti flokkur-
inn í samsteypustjórnum sitji í for-
sætisráðuneytinu.“
Evrópumálin eru komin á dag-
skrá íslenskra stjórnmála. Eftir
póstkosningu er aðildarumsókn á
dagskrá Samfylkingarinnar. „Ég
sé fyrir mér í framtíðinni að við
eigum eftir að fara þarna inn. Það
er ábyrgðarlaust af Sjálfstæðis-
flokknum að hafna aðild fortaks-
laust og ekki í þágu þjóðarhags-
muna. Næstu kosningar munu snú-
ast um lífskjör. Evrópuumræðan
er órjúfanlegur þáttur af lífskjara-
umræðunni. Menn hljóta að spyrja
sig þeirra spurninga hvort Íslend-
ingar eigi að borga hærra verð fyr-
ir matvörur en nágrannalöndin.
Hvort íslensk fyrirtæki eigi að búa
Össur Skarphéðinsson er ánægður þessa dagana.
Samfylkingin mældist með 32% fylgi í skoðanakönn-
un Gallup. Það er 5% yfir kjörfylgi í kosningum.
Flokkurinn hefur ekki mælst hærri á kjörtímabilinu.
Össur Skarphéðinsson segir Evrópumálin órjúfanleg frá umræðunni um lífskjör þjóðarinnar. Kosningarnar í
vor muni snúast um lífskjör. Samkvæmt skoðanakönnunum styðja fleiri Samfylkinguna nú en studdu hana í síð-
ustu kosningum. Össur er bjartsýnn, enda séð það svartara. Hann telur flokkinn tilbúinn til að leiða ríkisstjórn.
Við gerðum þetta
upp við okkur hvert
og eitt. Ólafur Ragnar ætlaði
ekki að trúa mér þegar ég
tilkynnti ákvörðun mína.
,,
Næstu kosningar
munu snúast um lífs-
kjör. Evrópuumræðan er
órjúfanlegur þáttur af lífs-
kjaraumræðunni. Menn hljó-
ta að spyrja sig þeirra spurn-
inga hvort Íslendingar eigi
að borga hærra verð fyrir
matvörur en nágrannalöndin
og hvort íslensk fyrirtæki
eigi að búa við verri rekstr-
arskilyrði vegna hærri vaxta.
,, FRÉTTABLAÐIÐ/RÓBERT
Bjartsýnn en
stundum einmana