Fréttablaðið - 20.12.2002, Blaðsíða 18

20. desember 2002 FÖSTUDAGUR
SVEITARFÉLÖG Sameiningar sveitarfé-
laga hafa ekki skilað þeim fjár-
hagslega hagnaði sem í sumum
tilfellum var stefnt að. Þetta kem-
ur fram í skýrslu Rannsóknar-
stofnunar Háskólans á Akureyri
um árangur af sjö sameiningum
sveitarfélaga.
Rannsóknin, sem unnin var af
Grétari Þór Eyþórssyni, forstöðu-
manni stofnunarinnar, og Hjalta
Jóhannessyni, sérfræðingi hjá
stofnuninni, fjallar um samein-
ingar sveitarfélaga á árunum
1994 til 1998. Sveitarfélögin sem
um ræðir eru Borgarfjarðarsveit,
Snæfellsbær, Dalabyggð, Vestur-
byggð, Skagafjörður, Fjarða-
byggð og Árborg.
Grétar Þór segir að ein af nið-
urstöðum skýrslunnar sé sú að ef
kosið yrði um sameiningu í dag
myndu íbúar á minni þéttbýlis-
stöðum greiða atkvæði gegn
henni. Íbúar stærri sveitarfélag-
anna séu hins vegar yfirleitt
ánægðir með niðurstöðu samein-
inganna. Hann segir menn ekki
hafa átt von á því að kostnaður við
stjórnsýslu myndi hækka. Rann-
sóknin sýni líka að ekki sé al-
mennt hægt að fullyrða að sam-
einingar verði til þess að hækka
kostnað við yfirstjórn, þó svo að
dæmi séu um það.
„Þessar sameiningar hafa
kannski ekki skilað þeim fjár-
hagslega hagnaði sem í sumum
tilfellum var stefnt að með hag-
ræðingu í stjórnsýslu. Það varð
ekki hagræðing í stjórnsýslu alls
staðar og oftar en ekki rann hinn
fjárhagslegi ávinningur í að bæta
þjónustuna í hinu nýja sveitarfé-
lagi. Sums staðar, eins og til dæm-
is í Fjarðabyggð, þurftu menn að
byggja upp dýrara stjórnkerfi en
þeir höfðu haft áður. Þar eru bæj-
arskrifstofur enn á Reyðarfirði,
Eskifirði og Neskaupstað.
Í Skagafirði gengu menn til
sameiningarinnar meðvitaðir um
að þeir myndu ekkert græða á
henni peningalega. Hins vegar í
þeim tilfellum þar sem menn
höfðu einhverja fjárhagslega hag-
ræðingu út úr sameiningu, fjölg-
aði ekki krónum í sjóði heldur
fóru þeir fjármunir í aðra hluti
eins og að bæta búsetuskilyrði.“
Þjónustustig í dreifbýli
hækkaði
Grétar Þór segir að nokkur
dæmi séu um að kostnaður hafi
hækkað sjálft sameiningarárið.
Þetta hafi yfirleitt verið vegna
samræmingar bókhalds og aðlög-
unar skrifstofuhalds og yfir-
stjórnar að nýrri stjórnsýslu.
Rannsóknin sýndi að kostnað-
urinn hafði tilhneigingu til að
jafnast síðan út og jafnvel lækka.
Ástæða þess að kostnaður við yf-
irstjórn Borgarfjarðarsveitar
lækkaði mjög eftir sameiningu
var að þar fékkst framlag frá
ráðuneytinu, þar sem ekkert
gömlu sveitarfélaganna hafði
sveitarstjóra áður. Framlagið er
þó aðeins til 4 ára.
Ein af niðurstöðum rannsókn-
arinnar er að ávinningur samein-
inganna hafi orðið til þess að þjón-
ustustig í dreifbýli hafi hækkað.
„Þessi nýju sveitarfélög hafa
fengið betri forsendur til að
takast á við byggðaþróunina á
landsbyggðinni,“ segir Grétar
Þór. „Sérstaklega með því að
styrkja og efla grunngerðina. Það
eru dæmi um þetta bæði í Snæ-
fellsbæ og Dalabyggð. Þar gátu
sveitarfélögin farið út í það að
styðja við atvinnulífið með grunn-
aðgerðum, til dæmis með því að
byggja hafnir eða bæta þær og
efla ferðaþjónustu.“
Heimavist fyrir sex ára börn
Grétar Þór segir rekstur
grunnskólans afskaplega þungan
bagga á sveitarfélögum. Í þeim
sveitarfélögum þar sem fámennt
dreifbýli hafi sameinast stærri
sveitarfélögum hafi komið upp
kröfur um hagræðingu í skóla-
málum.
„Eftir sumar þessara samein-
inga komu upp kröfur um að
leggja niður fámenna og af-
skekkta skóla. Þetta er kannski
það atriði sem hefur skapað hel-
stu deilurnar milli bæja og sveita
eftir sameiningar sveitarfélaga.
Þetta kom til dæmis upp í Dala-
byggð. Þar voru tveir skólar en
þeim var fækkað í einn eftir að
Laugaskóli var lagður niður og
olli þetta miklum deilum. Íbúum
vestast í sveitarfélaginu líkaði
ekki þessi ákvörðun og stofnuðu
nýjan skóla í samvinnu við annað
sveitarfélag.“
Í Vesturbyggð urðu einnig deil-
ur þegar Örlygshafnarskóli í
gamla Rauðasandshreppi var
lagður niður í vor. Þá varð smá
titringur í Skagafirði út af skóla-
málum sem náði aldrei mjög
langt.“
Skólamálin eru fólki mjög mik-
ið hjartans mál því þau eru svo
nátengd búsetunni, að sögn Grét-
ars Þórs.
„Ef fólk getur ekki haft börnin
sín í skóla þar sem það býr geta
forsendur búsetu þess brostið.
Það eru til dæmi um bændur sem
brugðu búi í Vesturbyggð eftir að
skólinn í Örlygshöfn var lagður
niður. Eftir það þurftu börnin að
sækja skóla til Patreksfjarðar og í
sumum tilfellum þýddi það
heimavist fyrir sex ára krakka.“
trausti@frettabladid.is
ÁRBORG
Öll gömlu svf. 1996
10.095
Öll gömlu svf. 1997
11.820
Árborg 1998
13.882
Árborg 1999
13.395
Árborg 2000
12.490
BORGARFJARÐARSVEIT
Öll gömlu svf.* 1996
14.914
Öll gömlu svf. 1997
17.562
Borgarfjarðarsveit 1998
17.698
Borgarfjarðarsveit 1999
14.475
Borgarfjarðarsveit 2000
11.497
*Nema Hálsahreppur
DALABYGGÐ
Öll gömlu svf. 1993
17.465
Dalabyggð 1994
19.801
Dalabyggð 1995
18.776
Dalabyggð 1997
18.885
Dalabyggð 1999
25.975
Dalabyggð 2000
28.361
FJARÐABYGGÐ
Öll gömlu svf. 1996
15.298
Öll gömlu svf. 1997
16.814
Fjarðabyggð 1998
18.805
Fjarðabyggð 1999
17.667
Fjarðabyggð 2000
16.751
SKAGAFJÖRÐUR
Öll gömlu svf. 1996
14.445
Öll gömlu svf. 1997
14.223
Skagafjörður 1998
15.024
Skagafjörður 1999
16.904
Skagafjörður 2000
15.637
SNÆFELLSBÆR
Öll gömlu svf. 1993
21.398
Snæfellsbær 1994
23.468
Snæfellsbær 1995
20.358
Snæfellsbær 1997
20.401
Snæfellsbær 1999
20.994
Snæfellsbær 2000
18.289
VESTURBYGGÐ
Öll gömlu svf. 1992
11.507
Öll gömlu svf. 1993
12.841
Vesturbyggð 1994
13.833
Vesturbyggð 1995
19.554
Vesturbyggð 1997
18.056
Vesturbyggð 1999
16.448
Vesturbyggð 2000
18.137
SAMANLAGÐUR KOSTNAÐUR
VEGNA YFIRSTJÓRNAR Á
VERÐLAGI ÁRSINS 2000
Kostnaður pr. íbúa
Kostnaður við stjórnsýslu
hækkaði við sameiningu
Íbúar á minni þéttbýlisstöðum myndu fella sameiningu í dag, segir forstöðumaður Rannsóknar-
stofnunar Háskólans á Akureyri. Sameiningar sveitarfélaga hafa valdið deilum um skólamál.
Dæmi eru um að bændur hafi brugðið búi eftir að skóli var lagður niður.
FRÉTTASKÝRING
PATREKSFJÖRÐUR
Í Vesturbyggð urðu deilur þegar Örlygshafnarskóli í gamla Rauðasandshreppi var lagður niður í vor. Eftir það þurftu sum börnin að sækja
skóla til Patreksfjarðar og í sumum tilfellum þýddi það heimavist fyrir sex ára krakka. Grétar Þór Eyþórsson, forstöðumaður Rannsóknar-
stofnunar Háskólans á Akureyri, segir dæmi um að bændur hafi brugðið búi eftir að skólinn var lagður niður.
NESKAUPSTAÐUR
Sums staðar eins og til dæmis í Fjarðarbyggð þurftu menn að byggja upp dýrara
stjórnkerfi en þeir höfðu haft áður. Þar eru bæjarskrifstofur enn á Reyðarfirði, Eskifirði og
Neskaupsstað.