Læknablaðið - okt 2018, Qupperneq 25

LÆKNAblaðið 2018/104 453
þúsundi íbúa Akureyrar, líkt eins og hér nú, og það ár 63 af hverju
þúsundi í Hvanneyrarprestakalli.
Ekki er þetta betra en nú. En það er blóðtaka fyrir hina íslensku
þjóð, þetta. Það er ekki ofsagt, að inflúensu-sóttirnar á liðinni öld,
hafa gert íslensku þjóðinni mestan skaða af öllum sóttum, sem
gengið hafa yfir landið, bæði beinlínis og óbeinlínis, og staðið mest
af öllum sóttum í vegi fyrir fólksfjölganinni.
Hjaltalín segir í skýrslu sinni til heilbrigðisráðsins 1866, að
hann sé sannfærður um, að inflúensa-sóttirnar á 50 ára tímabil-
inu 1816-66 hafi drepið alt að 10 þús. manns á öllu landinu, og Jón
Finsen telur þetta mjög nærri sanni í bók sinni um sjúkdóma á Ís-
landi. Ætla það sé þá ofsagt, að inflúensa-sóttirnar hafi orðið 15-20
þúsund manns að bana á allri 19. öldinni?
En þá ætti sú spurning að rísa upp hjá okkur læknunum, sem
nú lifum, í byrjun 20. aldarinnar: Er ekki hægt að gera neitt til þess
að varna því að inflúenza-sóttirnar útlendu geri Íslandi annað eins
tjón eftirleiðis eins og þær gerðu á 19. öld?
Svarið hjá mér verður:
Það er auðvelt og það verður að gerast.
Saga íslensku inflúensa-sóttanna sýnir, að það er hægt að verj-
ast sóttunum með samgöngubanni, ,,ef allir læknar og almenning-
ur eru samtaka og allir hlýða einni skipun‘‘, svo að eg endurtaki
orð Guðm. próf. Hannessonar.
Það eru einkanlega alheimsóttirnar, sem eru skæðastar og þeim
þarf að verjast. Þegar fréttist um faraldur af slíkum sóttum í út-
löndum, verður að sóttkvía hvert skip, sem kemur frá útlöndum,
vissan tíma, meðan sóttin er í útlöndum. Sótt með svo stuttum
eyðingartíma ætti að vera hægt að verjast. Það kostar mikið, en
mannslífin kosta líka mikið fyrir þetta land, auk alls hins beina
og óbeina kostnaðar, sem af sóttum leiðir. – Og ófriðarárin hafa
sýnt oss, að við þolum sitt af hverju. Skipin, sem við höfum sent til
Ameríku eftir matvörum, hafa orðið að liggja í amerískum höfnum
aðgerðalaus langan tíma, og ekki höfum við soltið í hel fyrir það
og ber ekki á öðru, en að vér höfum getað borið kostnað, er af því
leiðir. Og hvers vegna skyldum vér þá ekki geta þolað sóttkvíun
skipa stuttar stundir, til þess að verjast drepsóttum eitt ár eða svo?
En skilyrðið er, að stjórn heilbrigðismálanna sé vakandi, og að
almenningur láti sér skiljast, að hér er um velferðarmál þjóðarinn-
ar að ræða.
L Æ K N A B L A Ð I Ð 1 9 1 9
„Geir ólst upp með einstæðri móður sinni, Kristínu Hansdóttur
(1878-1971). Haustið 1918 bjuggu þau Geir og móðir hans í
Pósthússtræti 6 að hann minnir. Þegar kom fram í nóvember og
spánska veikin var í hámarki, lagðist móðir hans í veikina og var
þungt haldin. Þótt Geir væri ekki nema á þriðja ári, er honum í
lifandi minni hve móður hans leið illa og að hún missti mestallt
hárið í veikinni. Læknir þeirra mæðgina var Matthías Einarsson
(1879-1948). Geir man að Matthías kæmi heim til þeirra og léti
flytja hann á barnaheimili sem komið hafði verið upp í Miðbæjar-
barnaskólanum. Farið var með hann í stofu á annarri hæð hússins
og var hann settur þar í rúm. Voru þar fyrir í rúmum mörg börn
á hans reki, en eldri börn voru höfð annars staðar. Geir segir
að mikill grátur og angist hafi fyrst verið í stofunni, en smám
saman róaðist hópurinn og börnin fóru að leika sér. Þeim var
færður matur í stofuna. Hann segist ekki hafa veikst og telur að
hið sama hafi gilt um hin börnin. Geir man eftir að séra Jóhann
Þorkelsson (1851-1944), dómkirkjuprestur, kæmi í heimsókn í
stofuna og Matthías Einarsson hefði litið til hans. Hann seg-
ist ætíð hafa litið upp til Matthíasar og viljað verða læknir
með hann að fyrirmynd, þótt það ætti raunar fyrir honum að
liggja að verða tannlæknir. Dvölinni í Miðbæjarbarnaskól-
anum lauk svo þegar móðir hans var orðin heil heilsu á ný.“
Myndin er af sjálfboðalið-
um sem standa fyrir fram-
an gamla Kennaraskólann
við Laufásveg og eru til
reiðu í Spænsku veikinni.
Ljósmyndari óþekktur
en myndin er varðveitt á
Þjóðsafni og birt hér með
leyfi safnsins.
Úr frásögn Þorkels Jóhannessonar: Minning um spánsku veikina.
Stutt viðtal við Geir R. Tómasson tannlækni. Læknablaðið 2011; 97: 260.
U M r Æ Ð U r O g F r É t t i r
s P Á N s K A V e i K i N
260 LÆKNAblaðið 2011/97
Árið 2008 freistaðist ég til þess að birta í Lækna-
blaðinu (94: 768-74) grein sem nefndist: Þankabrot
um spánsku veikna 1918-1919. Kveikjan að
þessum skrifum var BA-ritgerð í sagnfræði við
Háskóla Íslands. Ég taldi höfund ritgerðarinnar
meðal annars til ágætis, að vitnað væri til viðtala
við fólk sem mundi veikina, en væri nú gengið til
feðra sinna. Mér kom þá alls ekki í hug að ég væri
í vinfengi við mann sem myndi spánsku veikina,
þótt segja mætti að í litlu væri. Þessi maður er Geir
R. Tómasson, tannlæknir, sem þrátt fyrir háan
aldur (hann er fæddur á Jónsmessu sumarið 1916)
er enn nær í fullu fjöri. Ég vil ekki láta hjá líða að
festa þessa minningu Geirs á blað sem eins konar
bragarbót við fyrri skrif. Geir ólst upp með einstæðri móður sinni,
Kristínu Hansdóttur (1878-1971). Haustið 1918
bjuggu þau Geir og móðir hans í Pósthússtræti
6 að hann minnir. Þegar kom fram í nóvember
og spánska veikin var í hámarki, lagðist móðir
hans í veikina og var þungt haldin. Þótt Geir
væri ekki nema á þriðja ári, er honum í lifandi
minni hve móður hans leið illa og að hún missti
mestallt hárið í veikinni. Læknir þeirra mæðgina
var Matthías Einarsson (1879-1948). Geir man
að Matthías kæmi heim til þeirra og léti flytja
hann á barnaheimili sem komið hafði verið upp
í Miðbæjarbarnaskólanum. Farið var með hann
í stofu á annarri hæð hússins og var hann settur
þar í rúm. Voru þar fyrir í rúmum mörg börn á
hans reki, en eldri börn voru höfð annars staðar.
Geir segir að mikill grátur og angist hafi fyrst
verið í stofunni, en smám saman róaðist hópurinn
og börnin fóru að leika sér. Þeim var færður
matur í stofuna. Hann segist ekki hafa veikst og
telur að hið sama hafi gilt um hin börnin. Geir
man eftir að séra Jóhann Þorkelsson (1851-1944),
dómkirkjuprestur, kæmi í heimsókn í stofuna og
Matthías Einarsson hefði litið til hans. Hann segist
ætíð hafa litið upp til Matthíasar og viljað verða
læknir með hann að fyrirmynd, þótt það ætti
raunar fyrir honum að liggja að verða tannlæknir.
Dvölinni í Miðbæjarbarnaskólanum lauk svo
þegar móðir hans var orðin heil heilsu á ný.
Því má svo bæta hér við, að Geir hefur
ætíð verið mikill trúmaður og hefur lengi
starfað í safnaðarnefnd Dómkirkjunnar. Fyrsta
sunnudag í aðventu á síðastliðnu ári flutti Geir
aðventuhugvekju í kirkjunni. Hann lagði út
af þeim sígilda sannleika að hið eina sem við
höfum á höndum hverju sinni, er dagurinn í dag,
og mæltist svo: Horfðu því til dagsins í dag – því
það er lífið. Dagurinn í gær er þegar draumur og
morgundagurinn aðeins hugsýn. En verjirðu deginum
í dag vel, verður sérhver gærdagur draumur hamingju,
og sérhver morgundagur hugsýn vonar.
Orð Geirs eru leiðsögn til gæfu og gengis í starfi
hvers manns og þá ekki síður í starfi lækna en
annarra. Sjálfur er Geir nú nær 95 ára að aldri og
horfir hress og ótrauður til morgundagsins!
Minning um spánsku veikina
Geir Reynir Tómasson (f. 1916). Stúdentspróf frá Mennta-
skólanum í Reykjavík 1937. Lauk tannlæknaprófi í Köln 1941
og doktorsprófi á sama stað 1943. Starfaði í Svíþjóð 1943-
1946. Rak tannlæknastofu í Reykjavík 1947-1996.
(Ljósm. á heimili Geirs 3.3.2011; Þorkell Þorkelsson).
Þorkell jóhannesson
Dr.thorkell@simnet.is
Höfundur er læknir og fyrrum prófessor í lyfjafræði – og áhugamaður um sögu læknisfræðinnar.
Heimildir: 1. Alptekin K, et al. Efficacy and tolerability of switching to ziprasidone from olanzapine, risperidone or haloperidol:
an international, multicenter study. Int Clin Psychopharmacol. 2009;24(5):229-38. 2. Weiden PJ, et al. Effectiveness of switching to
ziprasidone for stable but symptomatic outpatients with schizophrenia. J Clin Psychiatry. 2003;64(5):580-8. 3. Kahn RS, et al.
Effectiveness of antipsychotic drugs in first-episode schizophrenia and schizophreniform disorder: an open randomised clinical trial.
Lancet. 2008;371:1085-97. 4. Grootens KP, et al. Ziprasidone vs olanzapine in recent-onset schizophrenia and schizoaffective disorder:
Results of an 8-week double-blind randomized controlled trial. Schizophr Bull. Advanced Access published June 19 2009.
PFI-11-02-14Áhrifarík stjórn á jákvæðum og
neikvæðum einkennum án þess að
hætta líkamlegri heilsu1-4
Hjálpaðu
honum
að ná fyrri
færni
Því sjálfstraust skiptir máli
Í meðferð geðklofa
Til sölu eða leigu húsnæði fyrir heilsutengda
starfsemi við Álfabakka 12 í Mjóddinni
Húsnæðið er 231 fm að stærð og er tilvalið fyrir heilsutengda starfsemi, meðferðarstofur, nuddara, sjúkraþjálfara eða læknastofur. Lyfta er
í húsinu og gott aðgengi. Nánari lýsing: Húsnæðið skiptist í 7 lokaðar vinnustofur sem eru á bilinu 7-20 fm, sal (sem áður var skurðstofa),
eldhús, innréttaða móttöku og tvö salerni (annað með sturtu). Dúkur á gólfi, lagnastokkar með veggjum og kerfisloft. Ekki vsk. húsnæði.
Húsnæðið er til sölu eða langtímaleigu.Upplýsingar veitir Sigurður Þór í síma 823 7079.
Stutt spjall
við Geir R.
Tómasson,
tannlækni