Tímarit Öryrkjabandalags Íslands - 01.09.2002, Blaðsíða 36

Félagslega líkanið um fötlun
af hagsmunum ráðandi hópa, það
er að segja ófatlaðra. Fötlun er því
skilgreind sem ákveðið form
undirokunar og/eða kúgunar og
hugtakið fötlun stendur fyrir
flókið kerfí félagslegra hindrana
samfélags sem aðgreinir þegna
sína og mismunar þeim. Ahersla
félagslega líkansins er því á gildi,
norm, viðmið, skipulag, arki-
tektúr, lög, stofnanir og viðhorf
samfélagsins. Lykilspumingin er
hvort samfélagið þjóni þörfum
allra þegna sinna jafnt, óháð
líkamlegu og/eða andlegu atgervi.
í þeim tilvikum sem samfélagið
gerir það ekki leiðir það til
fotlunar einstaklinga með skerta
getu.
Stofnanabundin mismunun
gegn fötluðu fólki sem birtist í
umhverfislegum og efnahags-
legum hindrunum hefur keðju-
verkandi áhrif á líf þeirra. Það að
hafa ekki tækifæri til menntunar
hefur áhrif á möguleika þeirra til
atvinnu sem síðan hefur áhrif á
fjárhagsstöðu og gerir fólki
þannig erfíðara fyrir að stofna til
fjölskyldu. Fötlun felur því í sér
mismunun, félagslega einangrun
og takmarkanir. Samkvæmt þessu
sjónarhorni ber að leita lausna í
samfélagslegum breytingum til að
bæta stöðu fatlaðs fólks en ekki
einungis í endurhæfingu þeirra.
Þrátt fyrir að félagslega líkanið
um fötlun hafi orðið til fyrir
tilverknað líkamlega fatlaðs fólks
einskorðast það ekki við
líkamlega fötlun. Markmið
líkansins er að spanna reynslu
allra þeirra sem fatlaðir eru hvort
heldur sem um líkamlega-,
greindar-, skyn-, eða geðfötlun er
að ræða. Aherslan er á að lýsa,
skýra og greina sameiginlega
reynslu fatlaðs fólks. Félagslega
líkanið um fötlun hefur verið
gagnrýnt fyrir að vanrækja
greindarskerta einstaklinga og
bent á að þroskaheft fólk sé eins
afskipt og nokkru sinni fyrr.
Astæður þess eru taldar vera þær
að þó svo að félagslega líkaninu
sé ætlað að byggja á sameigin-
legri reynslu allra þeirra sem eru
fatlaðir þá gengur það ekki upp
því að reynsla fólks er ólík eftir
eðli og alvarleika fötlunar.
Fötlunar sinnar vegna eiga
greindarskertir einstaklingar ekki
fulltrúa í hópi fatlaðra fræði-
manna sem eru flestir annað hvort
líkamlega- eða skynfatlaðir. Þau
fræðiskrif sem lýsa og greina
merkingu fötlunar endurspegla
því fyrst og fremst reynslu
þessara tveggja hópa en gera
reynslu þroskahefts fólks ekki
skil. Þess ber þó að geta að nýleg
hugmyndafræði um mannréttindi,
jöfnuð og samskipan (normali-
sation og integration) hefur haft
mun meiri áhrif á líf greindar-
skerts fólks en fólks með aðrar
fatlanir.
Líkt og öll önnur líkön er þetta
líkan umdeilt. Margir og þar á
meðal fatlaðir sjálfír hafa
gagnrýnt félagslega líkanið fýrir
að gera of lítið úr fötluninni sjálfri
og samspili hennar við utanað-
komandi þætti. Á Norðurlöndum
hefur þetta líkan ekki náð mikilli
fótfestu en þar er áherslan lögð á
tengslalíkan sem byggir á
samspili ólíkra þátta. Á NNDR
ráðstefnunni sem haldin verður
síðar í sumar gefst ráðstefnu-
gestum kjörið tækifæri til að
kynna sér þessi mál frekar.
Hanna Björg Sigurjónsdóttir
Hlerað í hornum
Tveir náungar, alls óvanir
hestum voru þó í útreiðartúr
og fóru svo af baki til að fá sér
hressingu og til að hestarnir
gætu það nú líka, þá tóku þeir
af þeim beizlin. Þegar þeir
ætluðu svo að setja beizlin
upp á ný vildu hestarnir ekki
opna munninn fyrir þá, þrátt
fyrir miklar fortölur, en þá segir
annar mannanna við hinn:
„Við skulum bara bíða eftir því
að þeir geispi”.
Nonni segir við Gunna jafn-
aldra sinn: „Mikið er erfitt að
vera barn. Fyrst er manni
kennt að tala og ganga, en
svo er manni sagt að sitja
bara og þegja”.
Farþegi nokkur stóð í heil-
miklu stappi og þrefi við
afgreiðslumanninn í flug-
stöðinni og afgreiðslumann-
inum leiddist mjög ósvífni og
frekja mannsins.
Farþeginn endaði á því að
spyrja valdsmannlega: „Veiztu
hver ég er?”
Þá kallaði afgreiðslumaðurinn
í kalltæki stöðvarinnar: „Vin-
samlegast takið eftir. Við borð
númer fimm er maður sem
ekki veit hver hann er. Ef ein-
hver getur borið kennsl á
manninn þá hafið samband”.
Farþeginn hvarf á braut hið
skjótasta.
Faðirinn var að segja syni
sínum frá því að það hefði
tekið hundrað ár að reisa einn
pýramída. Þá sagði sonurinn:
„Það hlýtur þá að hafa verið
verktakinn sem er að gera við
húsið okkar”.
36

www.obi.is