Dagblaðið Vísir - DV - 07.02.2020, Blaðsíða 29

SAKAMÁL 297. febrúar 2020
HINSTA ORRUSTA OG AFTAKA AÐMÍRÁLSINS
n John Byng gekk í sjóherinn þrettán ára n Hann átti glæstan feril n Fljótt skipast veður í lofti n Ein sjóorrusta innsiglaði örlög hans n Áhöld um réttmæti úrskurðar herdómstólsins
snúa til Gíbraltar. John Byng hafði sem sagt
ekki gert „sitt allra besta“ í að takast á við
óvininn og þannig gerst brotlegur við áður-
nefnda viðbót herlaga þess tíma.
Beðið um mildun
Fátt var í stöðunni hjá herdómstólnum
annað en dæma John Byng til dauða og
gerði hann það, en einróma var þó mælst
til þess að lávarðarnir í flotamálaráðu-
neytinu færu þess á leit við Georg II Eng-
landskonung að hann nýtti forréttindi sín
og mildaði dóminn.
Það kom í hlut aðmíráls að nafni John
Forbes í flotamálaráðuneytinu að undir-
rita dauðadóminn, en hann neitaði að gera
það; sagði dóminn ólöglegan og útskýrði
mál sitt í löngu máli.
Flotamálaráðherrann, Richard Gren-
ville-Temple, fékk áheyrn hjá konungin-
um, en bón hans um miskunn til handa
John Byng var hafnað í frekar reiðilegum
tón.
Byng fær stuðning
Þaðan í frá, þrátt fyrir að hver maðurinn
af öðrum reyndi að tala máli Byng, tóku
stjórnmálin við – þrátt fyrir að ljóst væri að
flotamálaráðuneytið bæri að minnsta kosti
hluta ábyrgðar á óförunum við Minorca.
Það kvisaðist að flotamálaráðuneytið
hefði reynt að firra sig sök með því að kasta
John Byng fyrir úlfana og stuðningur við
hann jókst hvort tveggja innan sjóhersins
og landsmanna almennt, sem höfðu þó
áður sýnt annan lit, og Englandskonungur
beitti ekki forréttindum sínum.
Vasaklúturinn látinn falla
Frá því að dómur var kveðinn upp hafði
John Byng verið í haldi um borð í HMS
Monarch (Monarque, skip sem tekið var
herfangi af Frökkum) á Solent-sundi. Þann
14. mars, 1757, var John Byng færður upp
á afturþilfar og tekinn af lífi að allri áhöfn
skipsins, og áhöfnum annarra nærliggj-
andi skipa, viðstaddri.
John Byng aðmíráll kraup með hnén á
púða og gaf til kynna að hann væri reiðu-
búinn með því að láta vasaklút sinn falla.
Aftökusveitin var úr röðum konunglegra
sjóliða.
François-Marie Arouet, franskur heim-
spekingur með meiru og betur þekktur
sem Voltaire, hæddist að aftökunni og til-
urð hennar í bók sinni, Candide. Í bókinni
er söguhetjan, Candide, látin verða vitni
að aftöku sjóliðsforingja í Portsmouth og
er sagt við hann: „Í þessu landi er gott að
drepa aðmírál endrum og sinnum, til að
vekja hugrekki hjá öðrum.“
Skiptar skoðanir
Árið 2007 fóru niðjar Johns Byng þess á leit
við bresku ríkisstjórnina að honum yrði
veitt sakaruppgjöf. Beiðninni var hafnað
þrátt fyrir að flestir sem þekkja til máls-
ins séu þeirrar skoðunar að dauðadómur-
inn hafi verið óverðskuldaður, enda hef-
ur aftakan verið sögð „versti réttarfarslegi
glæpurinn í sögu þjóðarinnar.“
Þeir eru til sem telja að hvort tveggja
dauðadómurinn og aftakan hefði haft áhrif
á seinni tíma foringja í sjóhernum. Þeirra
á meðal er sagnfræðingur að nafni N.A.M.
Rodger sem segir að örlög Johns Byng
hefðu skapað „menningu herskárrar stað-
festu sem skildi á milli breskra foringja og
útlendra kollega, og sem síðar meir veitti
þeim sívaxandi sálfræðilega yfirburði.“
Ekki verður lagt mat á það hér og nú. n
Cape Passaro­
orrustan 1718
Fyrsta orrustan
sem John Byng
tók þátt í.
Byng mætir
örlögum sínum
Skiptar skoðanir
eru um réttmæti
dauðadóms yfir
aðmírálnum.
„Að Byng
hefði mistek-
ist að frelsa virkið
á Minorca fór fyrir
brjóstið á kollegum
hans heima fyrir, og
reyndar almennings
einnig.