Dagblaðið Vísir - DV - 27.03.2020, Blaðsíða 23

PRESSAN 2327. mars 2020
Næstu daga veiktust eiginkona Warren,
Sarah Warren, önnur dóttir þeirra, tvær
þjónustustúlkur og garðyrkjumaðurinn af
sama afbrigði taugaveiki en mörg afbrigði
eru til af sjúkdómnum. Öll lifðu þetta af en
þar með er sögunni ekki lokið, langt frá því.
Taugaveiki er mjög hættulegur sjúk-
dómur sem smitast með bakteríu sem heit-
ir Salmonella ecterica serotýpa typhi að því
er segir á Vísindavef Háskóla Íslands. Al-
þjóðaheilbrigðismálastofnunin WHO telur
að um 20 milljónir manna smitist árlega af
taugaveiki og um 600.000 látast. Bakterían
berst oftast í gegnum munn, í gegnum
mengaðan mat eða drykk sem hefur ver-
ið meðhöndlaður af sýktum einstaklingi.
Taugaveiki getur einnig smitast með skólp-
menguðu vatni eða skelfiski segir á Vís-
indavefnum. Sjúkdómurinn er ekki algeng-
ur á Vesturlöndum en berst öðru hverju
þangað með fólki sem hefur verið á svæð-
um þar sem hann er landlægur en það er
í Asíu, Afríku og Mið- og Suður-Ameríku.
Sjúkdómurinn er bráðsmitandi og því mik-
ilvægt að rekja slóð hans og finna þann sem
kemur hverjum faraldri af stað.
Nýlunda að yfirstéttin smitaðist
Það vakti mikla athygli að hin vel efnum
búna Warren-fjölskylda hefði smitast af
taugaveiki á sumardvalarstað sínum í
Oyster Bay og fréttin breiddist hratt út.
Taugaveiki var vel þekkt í Bandaríkjunum á
þessum tíma en átti yfirleitt upptök sín þar
sem hreinlæti var ábótavant og kom því oft
upp í fátækrahverfum. Þetta sama ár kom
einmitt slíkur faraldur upp í Philadelphia
en þar smituðust tæplega 10.000 manns
af sjúkdómnum og um 60 létust. Tauga-
veiki var einnig algeng í borgarastríðinu frá
1861–1865 en þá létust um 80.000 manns
af hennar völdum. Það var því eiginlega
mjög órökrétt að Warren-fjölskyldan hefði
smitast á lúxussumardvalarstað sínum.
Húsið var tekið nákvæmrar skoðunar í leit
að uppruna smitsins en án árangurs. Eig-
andi hússins óttaðist mjög að yfirvöld létu
rífa það vegna meintrar smithættu að hann
réð George Soper, sem var menntaður í
hreinlætisverkfræði með sérstaka áherslu
á að hindra útbreiðslu smitsjúkdóma, til
að kafa ofan í málið. Þá tók málið óvænta
stefnu.
Soper rannsakaði húsið gaumgæfilega
og ræddi við Warren-fjölskylduna og þjón-
ustufólkið til að draga upp heildarmynd af
atburðarásinni. Hann komst að því að fjöl-
skyldan hafði þann 4. ágúst ráðið nýjan
kokk, Mary Mallon, til starfa. Hún hafði flutt
til Bandaríkjanna frá Cookstown á Norður-
Írlandi 1883. Fyrstu árin í Bandaríkjunum
bjó hún við slæmar aðstæður en fékk síð-
an vinnu hjá efnuðum fjölskyldum og hafði
síðan búið og starfað hjá þeim. Warren-fjöl-
skyldan var mjög ánægð með störf hennar
en sagði hana vera frekar inn í sig og ráðríka.
Þau höfðu einnig tekið eftir því að hún var
ekki þrifalegasti kokkurinn sem þau höfðu
haft í vinnu.
Soper beindi sjónum sínum snemma að
hinum vinsæla vanilluís sem uppsprettu
smitsins því salmonellubakterían lifir ekki
suðu eða steikingu af en getur vel lifað í ís.
Þetta og sú staðreynd að Mary Mallon lét sig
hverfa sporlaust þremur vikum eftir að smit
braust út varð til þess að viðvörunarbjöll-
ur hringdu hjá Soper og hann lagði mikla
áherslu á að finna hana.
Rannsókn hans leiddi í ljós að árin á
undan hafði hún starfað hjá mörgum fjöl-
skyldum þar sem taugaveiki hafði komið
upp. Þetta varð til þess að hann útvíkkaði
rannsóknina enn frekar og rannsakað jafn-
harðan öll taugaveikitilfelli sem upp komu.
Árið 1907 kom svo vendipunkturinn í rann-
sókninni. Efnuð fjölskylda, sem bjó við Park
Avenue í New York, hafði veikst alvarlega
af taugaveiki. Þegar Soper rannsakaði máli
komst hann að því að kokkurinn þeirra hét
Mary Mallon. Hann flýtti sér strax á staðinn
og hitti Mary Mallon. Hún var vægast sagt
fjandsamleg og ósamvinnuþýð og þvertók
fyrir að vera smituð af taugaveiki og gæti því
ekki hafa smitað annað fólk. Þegar Soper
kynnti niðurstöður rannsóknar sinnar fyrir
henni brjálaðist hún og tók upp beittan
gaffal og hrakti hann út úr eldhúsinu.
Viðbrögð hennar komu Soper mjög á
óvart en hann vissi sem var að taugaveiki
getur í sumum tilfellum valdið andlegum
truflunum. Þar sem Mary Mallon neitað
allri samvinnu við hann tilkynnti hann mál-
ið til heilbrigðisyfirvalda í New York. Lög-
reglan var látin sækja hana og hún var sett
í einangrun í litlu húsi á vegum Riverside-
-sjúkrahússins. Húsið var á North Brother
Island við New York en þar voru sjúklingar,
með smitsjúkdóma á borð við berkla og
taugaveiki, vistaðir. Rannsóknir leiddu í ljós
að Mary Mallon var smituð af taugaveiki.
Smitið var í gallblöðru hennar og vildu
læknar fjarlægja hana en því hafnaði Mary.
Rannsóknir leiddu í ljós að hún hafði
smitað rúmlega 50 manns af taugaveiki og
að minnst fimm af þeim höfðu látist. Hún
notaði oft fölsk nöfn og ekki var hægt að
kortleggja allar ferðir hennar og dvalarstaði
í gegnum árin og því má teljast líklegt að
hún hafi smitað miklu fleiri.
Það var ansi sérstakt við Mary Mallon að
hún þjáðist ekki sjálf af taugaveiki, var bara
smitberi. Talið er að ástæðan sé að þegar
hún var barn í Cookstown hafi hún fengið
mjög væga taugaveiki og hafi eftir það bor-
ið bakteríuna í sér og dreift henni án þess að
verða sjálf fyrir áhrifum hennar. Þetta var í
fyrsta sinn í sögunni sem tókst að finna heil-
brigðan smitbera og var Mary Mallon ein
fyrsta manneskjan sem kennsl voru borin á
sem upphafsaðila (sjúkling núll) í tengslum
við stóran faraldur.
„Taugaveiki-Mary“
Fjölmiðlar nefndu hana „Typhoid Mary“
(Taugaveiki-Mary) í umfjöllun um hana, en
málið allt vakti mikla athygli fjölmiðla. Hún
var mjög ósátt við að vera sett í einangrun
og sendi fjölda kvörtunarbréfa til yfirvalda
og lýsti skoðunum sínum afdráttarlaust í
viðtölum við fjölmiðla. Árið 1909 stefndi
hún yfirvöldum og krafðist þess að verða
látin laus. Hæstiréttur New York hafnaði
þessari kröfu hennar. Árið 1910 féllust yfir-
völd á að láta hana lausa úr einangrun gegn
því að hún lofaði að hún myndi aldrei aftur
starfa sem kokkur.
Aftur dró til tíðinda í kringum Mary
árið 1915 þegar taugaveiki braust út á
fæðingarheimilinu Sloane á Manhattan.
Þar smituðust 25 starfsmenn og einn lést.
Kokkurinn á heimilinu var Mary Mallon.
Hún var handtekin og aftur sett í einangr-
un á North Brother Island. Þar eyddi hún
næstu 23 árum einmana í einangrun því
hún þvertók fyrir að láta fjarlægja gallblöðr-
una. Hún lést þar 69 ára að aldri af völdum
lungnabólgu.
„Sjúklingar núll“ nútímans
Eins og fram kom í inngangi greinarinnar
hafa kínverskir vísindamenn þrengt
hringinn um þá sem þeir telja koma til
greina sem „sjúkling núll“ varðandi út-
breiðslu COVID-19. Það er mikilvægt að
finna þennan fyrsta smitbera til að auka
líkurnar á að finna upptök sjúkdómsins.
Kenningar hafa verið uppi um að hann hafi
borist í menn úr dýrum og mikilvægt er talið
að geta staðfest það.
En víkjum sögunni aftur að Gaëtan
Dugas. Hann var fæddur og uppalinn í
Quebec í Kanada. Hann starfaði sem flug-
liði hjá Air Canada, var samkynhneigður og
mjög virkur í samfélagi samkynhneigðra.
Talið er að hann hafi smitast af HIV í lok
áttunda áratugarins en hann lést þann 30.
mars 1984 af völdum AIDS. Það sama ár
gaf blaðamaðurinn Randy Shilts út bók um
hann þar sem hann sagði að Dugas hefði
verið fyrsta fórnarlamb AIDS í Bandaríkj-
unum. Hann dró upp mjög neikvæða mynd
af honum og sakaði hann meðal annars
um að hafa smitað mörg hundruð karla
af AIDS. Shilts staðhæfði að Dugas hefði
stundað kynlíf með rúmlega 2.500 karl-
mönnum. Þessi neikvæða mynd af Shilts
loddi við hann allt þar til 2016 þegar fram
kom í vísindaskýrslu að hann gæti ekki hafa
verið „sjúklingur núll“ og að AIDS hafi ver-
ið útbreitt meðal samkynhneigðra karla í
Los Angeles og San Francisco frá upphafi
áttunda áratugarins. Randy Shilts, sem lést
sjálfur af völdum AIDS 1994, baðst síðar af-
sökunar á þeirri neikvæðu mynd sem hann
hafði dregið upp af Dugas.
Á síðari tímum er ein yngsta mann-
eskjan, sem var skilgreind sem „sjúklingur
núll“, tveggja ára drengur, Emile Ouamouno
að nafni. Upptök versta ebólufaraldurs
sögunnar eru rakin til hans. Faraldurinn
braust út 2013 í bænum Meliandou í Gíneu.
Þegar hann fjaraði út þremur árum síð-
ar höfðu 29.000 manns smitast og rúm-
lega 11.000 látist. Talið er að Ouamouno
hafi komist í snertingu við þessa hættulegu
veiru þegar hann lék sér á svæði þar sem
margar leðurblökur voru en þær eru þekkt-
ir smitberar.
Byggt á umfjöllun US National Library of
Medicine, National Institues of Health, New
York Times, CNN og fleiri miðla. n
Sakaður um ljótan
leik Gaëtan Dugas.
Sorgarsaga Emile ásamt foreldrum sínum.