Fréttablaðið - 04.07.2020, Blaðsíða 60

ÞETTA ER SATT SEM VIT-
UND ÍSLENSKU ÞJÓÐAR-
INNAR UM SJÁLFA SIG Í
700 ÁR, HVORT SEM ÞETTA
ER HELGISÖGN EÐA SAGN-
FRÆÐI.
Það má segja að hug-myndin að þessu öllu saman sem by r jaði m e ð L a n d n á m s -setrinu hafi kviknað þegar við vorum farar-
stjórar í hestaferðum á fjöllum í
mörg ár. Þetta voru vikuferðir og
við dvöldum á hverju kvöldi með
fólkinu í einhverjum fjallakofum
og sögðum sögur. Fólk var rosalega
þakklátt að heyra svona sterkar
sögur úr umhverfinu,“ segir Kjartan
Ragnarsson, um tilurð Landnáms-
seturs og síðar Vínlandsseturs sem
verður opnað í Búðardal klukkan 15
á morgun.
Þau Kjartan og Sigríður Margrét
Guðmundsdóttir, eiginkona hans,
segjast hafa lært að meta Íslend-
ingasögurnar í þessum ferðum.
Þannig hafi þau sagt frá Hrafnkels
sögu Freysgoða þegar farið var frá
Fljótsdal og inn í Kárahnjúka. Egils
saga hafi verið sögð þegar farið var
um Borgarbyggð, Laxdæla í Döl-
unum og Grettis saga fyrir norðan.
„En við byrjuðum alltaf á að segja
söguna af landnámi Íslands,“ segir
Sigríður. Það hafi verið nauðsynleg-
ur grunnur til að erlendu gestirnir
skildu Íslendingasögurnar. Þess
vegna sé bæði sýning um landnám-
ið og Egils sögu í Landnámssetrinu
í Borgarnesi sem var opnað 2006.
„Þegar við vorum að fara að opna
í Borgarnesi hugsuðum við hvort
það væri ekki snilld að það yrði
gerð sýning fyrir hverja einustu
sögu. Nýta alla þessa menningu
í kringum þjóðveldið sem er eitt-
hvað það glæsilegasta í okkar sjálfs-
vitund. Svona draumórar eru alltaf
nauðsynlegir fyrst,“ segir Kjartan.
Nokkrum árum síðar fundu þau
fyrir þörf á að taka hugmyndina
lengra. Þau skrifuðu öllum sveitar-
félögum á Vesturlandi og kynntu
þeim hugmyndir sínar. Eina svarið
sem barst kom frá Dalabyggð.
500 árum á undan Kólumbusi
„Þarna vorum við búin að grunn-
hanna sýningu um þjóðveldis-
tímann sem þau í Dalabyggð voru
áhugasöm um. Það var nýlega búið
að gera upp húsið Leifsbúð en það
hafði verið í einhverri biðstöðu. Þau
veltu því fyrir sér hvort þessi sýning
gæti passað þar inn,“ segir Kjartan.
Hann segir að sú saga gerist hins
vegar að langmestu leyti á Þing-
völlum. „Okkur fannst aftur á móti
stórkostlegt að segja söguna um
áframhaldandi landnám norrænna
manna þarna. Þegar Ísland var full-
numið fara þeir og nema Grænland
og í framhaldinu rekast þeir fyrir
tilviljun lengra vestur. Þetta eru
sögur af því að norrænir menn hafi
verið í Ameríku 500 árum á undan
Kólumbusi,“ segir Kjartan.
Við tók hönnunarferli sem stóð
yfir í á annað ár en ákveðið var að
nýta reynsluna frá Landnámssetr-
inu og hafa veitingahús jafnframt í
húsinu. Leikmyndasmiðurinn Axel
Hallkell Jóhannesson hannar allt
ytra útlit sýningarinnar eins og á
sýningunum í Borgarnesi.
„Síðan höfum við fengið menn
eins og Svavar Gestsson og Rögn-
vald Guðmundsson, sem er með
Ólafsdal, í lið með okkur. Þeir eru
báðir brottfluttir Dalamenn og hafa
myndað sterkt teymi sem hefur ýtt
þessu áfram og séð um fjármögn-
un,“ segir Sigríður.
Hjónin Bjarnheiður Jóhanns-
dóttir og Reynir Guðbrandsson
munu sjá um rekstur sýningarinnar
Draumórar alltaf nauðsynlegir
Langþráð opnun Vínlandsseturs í Búðardal verður á morgun. Hjónin Kjartan Ragnarsson og Sigríður Margrét
Guðmundsdóttir vilja segja söguna af landafundum norrænna manna í Ameríku og landnámi Grænlands.
Sigríður og Kjartan vona að tilkoma Vínlandsseturs muni hvetja fólk til koma og kynnast dásamlegu umhverfi Dalanna. FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGUR ARI
Leifur Eiríksson
kaupir skip
Bjarna Herjólfs-
sonar í túlkun
Aðalheiðar
Eysteinsdóttur.
MYNDIR/KJARTAN
RAGNARSSON
Verk Helga Björnssonar sýnir Eirík rauða kanna Grænland.
en önnur hjón, þau Anna Sigríður
Grétarsdóttir og Pálmi Jóhannsson,
munu reka veitingahúsið.
Höfði sterkt til ferðamanna
Upphaf lega stóð til að opna Vín-
landssetur vorið 2019 en það tafðist
um ár vegna samninga um notkun
á húsinu. COVID kom svo í veg fyrir
opnun á sumardaginn fyrsta.
Kjartan segir að Dalirnir hafi
farið algjörlega varhluta af þeim
uppgangi sem verið hafi í ferðaþjón-
ustu frá því að gaus í Eyjafjallajökli
og þar til COVID skall á. „Fjölgun
ferðamanna hefur alltaf meira og
meira byggst á enskumælandi fólki.
Þessar sögur sem við erum að segja í
Vínlandssetrinu eru auðvitað mjög
spennandi fyrir þann hóp.“
„Þetta er svo mikið þeirra saga,“
bætir Sigríður við. „Ástæðan fyrir
því að við veljum þessa sögu um
Leif heppna, landnám Grænlands
og fund Ameríku er líka sú að við
teljum að hún höfði mjög sterkt til
útlendinga ekki síður en Íslendinga.
Það er auðvitað mikið markmið að
búa til stað sem fær ferðamenn til að
stoppa,“ segir Sigríður.
Á hönnunartíma sýningarinnar
sögðu Kjartan og Sigríður ensku-
mælandi hópum frá áætlununum
og viðbrögðin létu ekki á sér standa.
„Þau tókust alveg á loft og við erum
stundum skíthrædd um að við séum
að taka viðskipti frá sjálfum okkur,“
segir Kjartan og hlær.
Hann segir að Vínlandssetrið og
Landnámssetrið eigi að geta unnið
vel saman og verða miðar á sýning-
arnar seldir saman.
„Við vonum bara að Íslendingar
komi og kynnist líka Dölunum og
þessu dásamlega umhverfi. Það er
styttra í Búðardal frá Reykjavík en
í Jökulsárlón,“ segir Sigríður.
Ekki heilagur sannleikur
Sýningin í Vínlandssetri er þannig
uppbyggð að einn þriðji fjallar um
rannsóknarsögu landnáms Græn-
lands og tilraunir til landnáms
Ameríku. Svo eru Eiríks saga rauða
og Grænlendinga saga raktar hlið
við hlið og blandað saman.
„Þær eru auðvitað ekkert heil-
agur sannleikur þessar sögur. En
við segjum oft að við séum leikhús-
fólk sem búi til handrit. Hvort þetta
söguprógramm er satt eða ekki er
annað mál,“ segir Sigríður.
„Þetta er satt sem vitund íslensku
þjóðarinnar um sjálfa sig í 700
ár, hvort sem þetta er helgisögn
eða sagnfræði. Ég held að þetta sé
blanda ef þessu tvennu af því þetta
lifir í munnlegri geymd í 250 ár,“
segir Kjartan.
Hann bendir á að fræðimenn
suður í Evrópu hafi lengi litið á
landnám norrænna manna í Amer-
íku sem einhverjar helgisögur eða
álfasögur þótt Íslendingar tryðu
þeim. „En þegar húsin fundust í
L'Anse aux Meadows á Nýfundna-
landi þá kom bara sönnun á því að
norrænir menn hefðu verið í kring-
um árið þúsund á þessum slóðum.“
Gera ekki upp á milli
Sjálf segjast þau ekki gera upp á
milli Eiríks sögu og Grænlendinga
sögu. „Það er svo mikið um Guðríði
Þorbjarnardóttur í þessum sögum
að maður leiðir að því líkur að þær
hafi kannski lifað hjá fjölskyldu
hennar. Það er svolítið magnað að
nánast sama sagan sé til í tveimur
bókum,“ segir Sigríður.
Kjartan segir sögurnar óvenju
góða heimild um munnlega geymd.
„Þetta er eina dæmið þar sem sama
sagan er til í tveimur útgáfum.
Engin af hinum Íslendingasögunum
er svona tvíuppskrifuð án vitundar
um hina. Hér áður fyrr var mikið
þrætt um það hvor væri eldri en
ungir fræðimenn í dag eru helst
á því að þær séu skrifaðar á mjög
svipuðum tíma.“
Tíu listamenn voru fengnir til að
vinna verk á sýninguna en meðal
þeirra er Helgi Þorgils Friðjónsson,
enn einn brottflutti Dalamaðurinn.
„Listamennirnir taka ákveðna
atburði úr sögunum og vinna úr
þeim með sínum aðferðum. Það að
leita til tíu ólíkra listamanna býr
til ákveðinn fjölbreytileika en svo
hangir þetta saman á því að þetta er
línuleg saga,“ segir Sigríður.
Sighvatur
Arnmundsson
sighvatur@frettabladid.is
4 . J Ú L Í 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R24 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð