Dagblaðið Vísir - DV - 07.08.2020, Blaðsíða 22

TÍMAVÉLIN
P ylsur með tómat og sinnepi voru fyrsti skyndibiti Reykvík-
inga og annarra ferðalanga
sem hafa á undanfarinni öld
stigið dans fram á rauðanótt
í miðbænum.
Pylsuvagnar hófu starfsemi
sína á snemma á síðustu öld
og nutu fljótt mikilla vin-
sælda, einkum á næturnar.
Skoðanir á ágæti vagnanna
voru þó skiptar og þótti
mörgum mikið um óþrifnað-
inn og ónæðið sem fylgdi
pylsusölu á næturnar. Vagn-
arnir löðuðu að sér rottur og
maríneraða Reykvíkinga sem
notuðu götur og byggingar
borgarinnar sem almennings-
salerni, öðrum íbúum til tak-
markaðrar gleði.
Stríð í Reykjavík
Það fór svo að á árum seinni
heimsstyrjaldarinnar var eitt
helsta deilumál Reykjavíkur-
borgar tilvist pylsuvagna í
miðborginni og rötuðu heitar
deilur þeirra vegna ítrekað
inn á borð borgaryfirvalda,
sem áttu í stökustu vandræð-
um með að leysa úr þeim. Átti
að banna vagnana alfarið?
Átti að banna þeim að selja
á næturnar og hvar á götum
borgarinnar átti salan að fara
fram?
Pylsuvagnar nutu mikilla
vinsælda í borginni á þriðja
áratug síðustu aldar og hafði
borgin framan af lítil af-
skipti af starfsemi þeirra. Þó
fór að rigna inn gagnrýni, þá
einkum vegna staðsetningar
vagnanna, hreinlætis í um-
hverfi þeirra og ónæðis frá
viðskiptavinum. Salan fór að
mestu fram á nóttunni þegar
knæpur borgarinnar skelltu í
lás og Reykvíkinga hungraði
í smá skyndibita áður en þeir
legðust til svefns.
Pylsuvagnar til ama
Fyrst reyndi borgin að lægja
öldurnar með því að tak-
marka opnunartíma vagn-
anna. Árið 1939 gerði borgin
vögnunum skylt að hætta sölu
fyrir miðnætti, en sú ákvörð-
un var óvinsæl, enda mikið
tap á viðskiptum hjá pylsu-
sölum. Þá var gripið á það ráð
að heimila sölu til tvö á nótt-
unni, og lögreglunni bent á að
það væri hennar verkefni að
gæta að þrifnaði við vagnana
og halda þar uppi lögum og
reglu. Þessu mótmælti lög-
reglan og vildi taka alfarið
fyrir starfsemi pylsuvagna,
enda væri ljóst að pylsusala
á næturnar laðaði að sér
slæpingja og fyllibyttur, sem
væru öllum til ama.
Næst greip borgin á það
ráð að færa vagnana, sem
til þessa höfðu haldið sig við
tröppur Útvegsbankans. Árið
1940, rétt á undan frétt með
fyrirsögninni „Hitler í Berl-
ín“, birtist á síðum Morgun-
blaðsins frétt um að Reykja-
víkurborg hefði ákveðið að
pylsuvagnarnir þyrftu að
yfirgefa Útvegsbankann og
flytja sig yfir í Kolasund.
Ekki dugði það þó til. Út-
vegsbankinn var áfram
ósáttur við staðsetninguna og
pylsusalarnir sjálfir voru lítt
hrifnir og kvörtuðu sáran til
borgaryfirvalda.
Gott að fá sér pylsu
Í Alþýðublaðinu í desember
árið 1942 var rituð ítarleg út-
tekt á deilum innan borgar-
stjórnar vegna pylsuvagn-
anna.
Einn borgarfulltrúi greindi
þar frá því að hann hefði
sjálfur rannsakað aðstæður
við pylsuvagnana:
„Ég get vitnað um það,
að þarna í kringum pylsu-
vagnana er hin argvítugasta
svínastía, já, beinlínis and-
styggileg svínastía. Þarna
koma hálffullir og alfullir
menn út úr knæpum og
skúmaskotum, snapandi sér
þá fæðu, sem þarna er að
hafa. Þetta er ófögur sjón. Ég
vil láta banna pylsuvagnana.“
Komst annar borgarfull-
trúi við þetta í mikið upp-
nám og barði í borð og sagði
pylsuvagnana nauðsynlega
þjónustu í borginni: „Það er
gott að geta fengið sér pylsu
eða svoleiðis þegar menn
eru að vinna fram á nótt að
blaðaskrifum eða öðru þess
háttar. […] Ég er með pylsu-
vögnunum.“
Borgarstjóri kvaðst þá
standa með pylsuvögnum:
„Hvað geta menn betur gert,
þegar þeir eru orðnir fullir,
en að fara og fá sér pylsu
áður en þeir fara heim?“
Málamiðlun
Bankastjórn Útvegsbankans
ritaði borgarstjórn bréf í maí
1943 þar sem þess var kraf-
ist að pylsuvögnunum yrði
gert að víkja úr Kolasundi.
Slíkur væri óþrifnaðurinn
og ónæðið að starfsmenn
bankans ættu erfitt með að
ganga til vinnu og íbúar í
nágrenninu gætu ekki sofið
um nætur. Í kjölfarið greip
borgarstjórn til þess ráðs að
banna pylsuvagna með öllu í
Reykjavík.
Ákvörðun borgarstjórnar
varð þó ekki langlíf, því í
ágúst sama ár var bannið
fellt úr gildi og ákveðið, að
tillögu talsmanna pylsuvagn-
anna, að finna pylsusölunum
nýjan samastað á horni Póst-
hússtrætis og Tryggvagötu.
Þegar þarna var komið
virtist loks farsæl lausn hafa
fundist í málefnum pylsu-
vagnanna í Reykjavík, þó
svo málið hafi skotið upp
kollinum við og við í kjöl-
farið. En í dag vita flestir að
í miðbæ Reykjavíkur er enn
í dag hægt að kaupa sér heita
pylsu á næturnar, áður en
haldið er heim í háttinn eftir
heiðarlega áfengisdrykkju á
börum borgarinnar. n
„Samkvæmt lýsingu
bankastjórnarinnar verður
ekki á séð að hverju er
mestur ósóminn skepnum
eða mannskepnum –
flugum, rottum eða
mannbjálfum – víst er um
það, að allir þessir aðilar
gera öll sín stykki við dyr
bankans og á gangstéttina
að þeim,“ svo sagði í grein
sem birtist í Þjóðviljanum
árið 1943. Úti í heimi
tókust á herfylkingar í
heimsstyrjöldinni síðari,
en í Reykjavík átti sér stað
annars konar stríð. Stríð
gegn pylsuvögnum.
Pylsupartí í heimsstyrjöld
Hver hefur
ekki fengið
sér pylsu
á Bæjarins
beztu?
MYND/HANNA
Þrátt fyrir vinsældir olli pylsusala nokkrum usla í Reykjavík á árum áður. MYND/TÍMARIT.IS
Flestir Íslendingar hafa skipt við pylsuvagna í Miðbænum og njóta pylsur mikilla
vinsælda bæði meðal innfæddra og ferðamanna. En það var þó ekki alltaf svo.
Erla Dóra
Magnúsdóttir
erladora@dv.is
22 FÓKUS 7. ÁGÚST 2020 DV