Morgunblaðið - 28.01.2020, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. JANÚAR 2020
Á undanförnum árum
hefur æ oftar verið rætt
og skrifað um einmana-
leika og félagslega ein-
angrun meðal eldra
fólks. Margar þjóðir
hafa tekið málið föstum
tökum og sett sér mark-
mið. Jafnvel skipað ráð-
herra sem fer sérstak-
lega með málaflokkinn.
Drottning Danmerkur
fjallaði um málið í ára-
mótaávarpi sínu og lagði til að lands-
menn tækju höndum saman til að
sporna við vaxandi einmanaleika.
Danir eru komnir langt í að greina
vandann og leita lausna. Það að kort-
leggja vandann er eitt og þar eru
komnar fram sláandi tölur. Má þar
nefna að eftir 65 ára aldur eru yfir
fimmtíu þúsund einstaklingar sem
finnst þeir vera einmana daglega.
Samkvæmt rannsóknum er einmana-
leiki stórt vandamál hjá 350.000
manns. Aldraðir sem missa heyrn eða
tapa hluta sjónar eða eru hreyfiskertir
komast varla að heiman eða fara í fé-
lagsstarf til vina og eða vandamanna.
Margir tala helst ekki um einmana-
leikann og er því erfiðara að hjálpa
þeim. Eldri karlar eru stór áhættu-
hópur, sérstaklega við makamissi. En
hvað er verið að vinna að til lausna?
Þegar litið er á tölfræðina hjá „Ældre
Sagen“ sem eru samtök eldri borgara
í Danmörku, þá kemur ýmislegt í ljós.
Hér koma nokkrar staðreyndir. Við
borðum saman er verkefni og hefur
náð til 25.000 manns til að borða sam-
an. Kallast verkefnið: „Danmark
spiser sammen“ sem er hluti af fjölda-
hreyfingu gegn einmanaleika auk
símavina, ferðafélaga, aldraðir hjálpa
öldruðum og heimsóknarvina. Áfram
með tölfræðina. 5.000 heimsóknar-
vinir nota 34.000 stundir til að líta inn
til eldra fólks í hverjum mánuði. 1.300
sjálfboðaliðar hringja í aldraða sem
búa einir. 800 manns sitja hjá deyj-
andi fólki. Margar félagsdeildir hafa
unnið að því að tengja saman börn og
aldraða og er reynslan mjög jákvæð.
Unnið hefur verið að fjölgun sjálf-
boðaliða. Hvað getum
við lært af þessu?
Við hjá Lands-
sambandi eldri borgara,
LEB, höfum verið að
herja á stjórnvöld að
koma með framlag til
okkar svo hægt sé að
bretta upp ermar með
félögum okkar og fleir-
um sem að slíku koma
og rannsaka og gera til-
raunir með nýjar leiðir
til að vinna gegn ein-
manaleika og félagslegri
einangrun.
Það vantar líka meira um heilsu-
farslegu áhrifin, en meðal annars er
rætt um kvíða, svefntruflanir, lélega
næringu og minnkandi hreyfigetu.
Tíðari ferðir til læknis eða jafnvel inn-
lagnir á sjúkrahús í kvíðakasti.
Margir læknar eru ráðþrota gagnvart
þessum vágesti og finna vanmátt sinn.
Félagsfærni minnkar og sumt okkar
eldra fólks er lúið og finnst erfitt að
leita til nágranna eftir félagsskap.
Danir leggja til kaffi saman! Skotar
eru líka að huga að sínu eldra fólki og
þar er mikið verið að kynna símavini
og fleiri úrræði. Enn fleiri eru ein-
mana eða í félagslegri einagrun þar.
Sameiginlegt átak með stjórnvöldum
er í gangi og er í því lögð mikil áhersla
á að finna leiðir til að rjúfa þetta ferli í
Skotlandi.
Samstarf við Rauða krossinn hér á
landi er hafið en þar á bæ eru nokkur
verkefni sem eru alveg frábær. Má
þar nefna Heimsóknarvini sem eru
sjálfboðaliðar sem heimsækja fólk á
heimilum þess, stofnanir, sambýli og
dvalar- og hjúkrunarheimili. Ólík
verkefni eftir þörfum þess sem heim-
sóttur er. Símavinir eru annað verk-
efni sem hófst 2016, þ.e. sjálfboðaliðar
hringja í þá sem þess óska. Vinaspjall
í um hálftíma í senn tvisvar í viku á
tíma sem báðum hentar. Með símavini
er hægt að draga úr vanda vegna fjar-
lægðar. Samvera og stuðningur er svo
verkefni þar sem eru hundavinir, sér-
þjálfaðir hundar með eiganda sínum
fara í ótal heimsóknir og er þetta
verkefni vaxandi. Heimsóknarvinir
Rauða krossins heimsækja á annað
þúsund manns í hverri viku.
Við viljum prófa fleiri nýjar leiðir og
sjáum t.d. að tölvufærni skiptir miklu
máli. Þess vegna var sótt um styrk til
að vinna kennsluefni fyrir Ipad og
spjaldtölvur sem nú eru tilbúið og
komið til félaga eldri borgara um allt
land. Með því að virkja þessa leið er
sannað að samskipti á netinu hafa já-
kvæð áhrif á einmanaleika. Spjalla við
vini á netinu; fylgjast með börnum og
barnabörnum gefur mjög mikið. Eitt
skemmtilegt dæmi er eldri kona sem
setti inn á Facebook í miðri viku að á
laugardaginn byði hún í vöfflukaffi.
Það var eins og við manninn mælt;
börn og barnabörn komu í vöfflur og
kaffi. Það þekkist líka að fólk spjalli
saman þegar það borðar eins og áð-
urnefnt verkefni, „Borðum saman“,
felur í sér enda er einmanalegt að
borða alltaf einn. Þá er betra að borða
saman á netinu og segja og sýna hvert
öðru hvað er á disknum. Svona má
lengi finna góða samskiptamöguleika.
Það er líka gaman finnst mörgum að
hlusta á tónlist frá eldri tíma eða lesa
blöð og fletta upp öllu mögulegu.
Lærum alla ævi er markmið ESB fyr-
ir eldra fólk. Allt þetta dregur úr ein-
manaleika og eykur lífsgæði til muna.
Ef bætt er við góðri gönguferð í 30
mínútur er komin veruleg bót á líðan,
ekki síst ef gengið er með öðrum. Það
er því ánægjulegt að geta sagt frá því
að bæði heilbrigðisráherra og félags-
málaráðherra hafa brugðist jákvætt
við umleitunum okkar og þess vegna
ætlum við að bretta upp ermar með
góðu fólki og ráðast gegn einmana-
leika eldra fólks. Það er mikilvægt.
Er einmanaleiki varhuga-
verður heilsu fólks?
Eftir Þórunni
Sveinbjörnsdóttur » Á undanförnum
árum hefur æ oftar
verið rætt og skrifað
um einmanaleika og
félagslega einangrun.
Brettum nú upp ermar
og vinnum gegn
einmanaleika.
Þórunn
Sveinbjörnsdóttir
Höfundur er formaður
Landssambands eldri borgara.
Margir velta fyrir
sér þýðingu miðhá-
lendisþjóðgarðs þessa
dagana í tengslum við
frumvarp umhverfis-
ráðherra sem byggist
á afrakstri vinnuhóps
sem unnið hefur með
málið um langa stund
og skilað af sér. Mig
langar að leggja orð í
belg og segja hvaða
þýðingu það hefur fyrir Sveitar-
félagið Hornafjörð að 56% sveitar-
félagsins eru innan þjóðgarðsmarka
Vatnajökulsþjóðgarðs.
Í fyrsta lagi þá hef ég engan
Hornfirðing hitt ennþá, sem myndi
svara því í dag, 11 árum eftir stofn-
un Vatnajökulsþjóðgarðs, að best
væri að hætta við að hafa þjóðgarð.
Snúa til baka og leggja hann niður.
Þeir eru hins vegar margir sem
benda á mikilvægi þess að efla
Vatnajökulsþjóðgarð enn frekar og
renna styrkari stoðum undir starf-
semi hans.
Í öðru lagi starfa rúmlega 40
manns fyrir Vatnajökulsþjóðgarð á
suðursvæði hans. Langflestir þeirra
eru háskólagengnir einstaklingar,
sem sinna landvörslu, fræðslu og
stýringu ferðamanna um þjóðgarð-
inn og náttúruperlur hans. Þannig
stendur þjóðgarðurinn undir um-
svifamikilli atvinnustarfsemi í
heimabyggð eða nærsamfélagi sínu
sem er mikilvægur liður í jákvæðri
byggðarþróun. Unga fólkið af
svæðinu sækir aftur heim að námi
loknu í þau störf sem meðal annars
þjóðgarðurinn býður.
Í þriðja lagi hefur Vatnajökuls-
þjóðgarður rennt stoðum undir
hefðbundna landnýtingu sem er
heimil rétthöfum landsins og þeim
sem leyfi sækja. T.d. er hreindýra-
veiði og fuglaveiði leyfð innan þjóð-
garðsins, sem og sauðfjárbeit, sé
hún hófleg og hefðbundin. Í gegn-
um stjórnunar- og verndaráætlun
fyrir þjóðgarðinn fara svæðisráð
hvers svæðis með afskipti og
stjórnun um hvernig að þessari
nýtingu er staðið. Svæðisráðin
móta einnig skipulagsáætlanir inn-
an þjóðgarðsins. Svæðisráðin eru
fjölskipuð af heimafólki að mjög
miklum meirihluta. Sem dæmi
skipa sex aðalmenn og sex vara-
menn Svæðisráð suðursvæðis. Af
þeim eru tíu sem búa í Austur-
Skaftafellssýslu eða Sveitarfélaginu
Hornafirði.
Allt tal um að sveitarfélagið missi
skipulagsvaldið við að setja svæði
undir þjóðgarð er því hreint og
klárt bull. Miklu nær er að halda
því fram að skipulagið sé nær þeim
hagsmunaaðilum sem hafa með
þjóðgarðinn að gera. Og í frum-
varpi umhverfisráðherra hefur enn
verið bætt um betur, því fulltrúar
bænda eiga að eiga aðild að svæð-
isráðum, samkvæmt tillögu frum-
varpsins.
Sumir sveitarstjórnarmenn og
hagsmunaaðilar á Suðurlandi hafa
gagnrýnt áformin um þjóðgarð og
segja að ekki sé tíma-
bært að stækka Vatna-
jökulsþjóðgarð eða
stofna Miðhálendis-
þjóðgarð, sökum þess
að það eigi eftir að
klára vinnuna við nú-
verandi þjóðgarða.
Ekki hafi tekist að
fjármagna þá og mörg
álitamál séu ókláruð,
eins og stjórnunar- og
verndaráætlun og at-
vinnustefna. Það er að
sumu leyti rétt og góð ábending að
mikilvægt er að leysa þessi mál í
samtali við ríkið og með sem breið-
astri sátt. Umrædd stefnumótun er
á lokastigi og er unnin á þeim
grunni.
Hvað á fólk við með „að klára
vinnu við Vatnajökulsþjóðgarð“?
Hvenær verður það verkefni annað
en í stöðugri þróun og í samtali og
samráði milli allra þeirra hagsmuna
sem þar eru og verða? Ég held að
fólk verði að átta sig á því að verk-
efni eins og stjórnun nytja og nátt-
úruvernd í sameign sem þjóðlendur
og þjóðgarðar eru, er verkefni sem
klárast aldrei. En ramminn og leik-
reglurnar sem settar eru fram í
frumvarpinu um Miðhálendisþjóð-
garð eru á þann hátt að sveitar-
stjórnir og hagsmunaaðilar mega
mjög vel við una að mínu mati.
Sveitarfélagið Hornafjörður hef-
ur þá sérstöðu innan Vatnajökuls-
þjóðgarðs að vera eitt um að skipa í
Svæðisráð suðursvæðis eins og
staðan er núna. Önnur svæðisráð
eru skipuð fólki úr tveimur eða
fleiri sveitarfélögum. Samkvæmt
frumvarpsdrögunum munu Skaft-
árhreppur og Mýrdalshreppur
mynda suðursvæði nýs þjóðgarðs
með Sveitarfélaginu Hornafirði.
Það hugnast mér vel enda sé ég
mörg tækifæri í samstarfi við þessi
góðu nágrannasveitarfélög. Ég
vona að þessi samvinna geti orðið
upptaktur að enn frekari samvinnu
og jafnvel sameiningu þessara
sveitarfélaga.
Rökin fyrir jákvæðum áhrifum
þjóðgarðs í heimabyggð eru mun
fleiri en þessi helstu sem hér hafa
verið talin upp. Ég minni á að hug-
myndin og frumvarpið um Miðhá-
lendisþjóðgarð byggist á sömu hug-
myndafræði og
Vatnajökulsþjóðgarður. Grasrótin
ræður ferðinni og skipulagið er
einskonar neðan frá og upp
„bottom up“ skipulag, þar sem vilji
og aðkoma heimamanna úr grasrót-
inni ræður í veigamiklum atriðum.
Jákvæð áhrif
þjóðgarðs
Eftir Sæmund
Helgason
Sæmundur Helgason
»Hugmyndin og
frumvarpið um
Miðhálendisþjóðgarð
byggist á sömu hug-
myndafræði og Vatna-
jökulsþjóðgarður.
Höfundur er sveitarstjórnarmaður í
Sveitarfélaginu Hornafirði.
saemundurh@hornafjordur.is
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir Morgunblaðslógóinu efst í hægra horni forsíðu
mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist felligluggi þar sem liðurinn „Senda inn
grein“ er valinn.
Í fyrsta skipti sem innsendikerfið er notað þarf notandinn að nýskrá sig inn
í kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar fylgja hverju þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem notanda í kerfið er nóg að slá inn kennitölu
notanda og lykilorð til að opna svæðið. Hægt er að senda greinar allan sólar-
hringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.