Hvöt - 01.02.1951, Page 14

12
H V O T
Jón Bö&varsson:
STipmynflir nr m stiirnufræðinnar
i.
Frá örófi alda hafa menn virt fyrir
sér stjörnurnar, tekið eftir hreyfing-
um þeirra og dreymt um að finna
sannleikann um uppruna þeirra og
eðli. Margir trúarbragðahöfundar líta
á þær sem guðlegar verur, og skáld
allra alda hafa dáðst að þessum tindr-
andi smáneistum og vegsamað himna-
blysin í kvæðum sínum.
Hugmyndir einstaklinga og þjóða
fyrr á öldum um stjörnumar bera á
margan hátt vitni um menningu og
liugsunarhátt síns tíma.
Þess vegna er fróðlegt að kynna sér,
hvar og hvenær núverandi þekking
manna á alheiminum varð til og hverj-
ir hafa leitt í ljós þær staðreyndir,
sem stjörnufræði vorra daga livílir á.
Ég mun nú reyna að segja sögu
þeirrar fræðigreinar í stórum dráttum
og gera síðan stutta grein fyrir hug-
myndum núlifandi vísindamanna um
alheiminn.
II.
Menningarþjóðir fornaldarinnar
lögðu mikla rækt við stjömufræðina.
Fræðimenn þeirra uppgötvuðu margt,
sem enn er í fullu gildi, þótt tæki
þeirra væru mjög ófullkomin á mæli-
kvarða nútímans. Allir vita, að skipt-
ing ársins í sólarhringa, mínútur og
sekúndur var að mestu grundvölluð í
fornöld, og gerðu það Kínverjar, Baby-
loníumenn og Egyptar. Þurfti til þess
mikla þekkingu á gangi himinhnatta.
Ennfremur gátu Kínverjar reiknað út
sólmyrkva 2300 ámm f. Kr., þótt ekki
þekktu þeir eðli þeirra.
En mælingar á gangi himinhnatta
vom minni þáttur í stjömurannsókn-
um þeirra tíma, en hin svonefnda
stjörnuspáfræði eða stjörnuspeki, sem
fjallar um áhrif stjarna á mannleg
örlög. Stjörnuspekingar töldu sig geta
sagt fyrir um lífsferil manna, eftir
afstöðu stjarnanna á fæðingarstund
þeirra. Töldu þeir líf manna fyrir-
fram ákveðið í öllum megindráttum.
Slík örlagatrú á sér djúpar rætur í
mannlegu eðli og hefur ávallt verið
mjög úfbreidd, einkum í Austurlönd-
um. Og í Austurlöndum var vagga
stjörnuspekinnar, og þaðan barst hún
til Vesturlanda. Varð hún brátt mjög
vinsæl, og á 14. og 15. öld vom stjömu-
spekingar mikils virtir og taldir fræði-
menn. Og enn í dag nýtur stjörnu-
spekin mikillar hylli almennings, þótt
vísindamenn séu henni fráhverfir.
En um stjörnuspekina ætla ég ekki
að ræða, heldur um hina vísindalegu
stjörnufræði, og mun nú ræða nokk-
uð um þá þjóð, sem lengst komst í