Dagblaðið Vísir - DV - 25.09.2020, Blaðsíða 16

16 EYJAN 25. SEPTEMBER 2020 DV
FRIÐURINN ER ÚTI
Samstaða fulltrúa launþega og atvinnurekenda hefur verið lykillinn
að góðri ávöxtun íslenskra lífeyrissjóða. Nú er samstaðan brostin.
Á dögunum var tillaga um að Lífeyrissjóður verzlunarmanna skráði
sig fyrir 2,5 milljarða króna
hlut í útboði Icelandair felld
á jöfnum atkvæðum á fundi
stjórnar sjóðsins. Fjórir full-
trúar atvinnurekenda studdu
tillögu um þátttöku í útboð-
inu, fjórir fulltrúar VR voru
á móti. Algjört vantraust ríkir
milli þessara tveggja fylkinga
innan sjóðsins.
Niðurstaðan hefur vakið upp
spurningar um áhrif skugg-
astjórnenda í lífeyrissjóðum
en Ragnar Þór Ingólfs son, for-
maður VR, gaf út yfirlýsingu
17. júlí síðastliðinn í nafni
stjórnar félagsins þar sem Líf-
eyrissjóðurinn var hvattur til
að sniðganga útboð Icelandair.
Sundurlyndi
Fyrrverandi formanni stjórn-
ar sjóðsins og fulltrúa iðn-
rekenda, Guðrúnu Hafsteins-
dóttur, var nóg boðið í viðtali
í Fréttablaðinu í síðustu viku.
Hún sagði það koma sér á
óvart að það hefðu verið
„fulltrúar atvinnurekenda
í sjóðnum sem töluðu fyrir
mikilvægi þess að verja störf
félagsmanna en ekki fulltrúar
launþegahreyfingarinnar“.
Icelandair sé ekki í „eigu
kapítalista, sem til hafi staðið
að bjarga, heldur sé félagið í
meirihlutaeigu lífeyrissjóða,
sem er þá óbeint eignarhald
almennings. Lífeyrissjóður
verzlunarmanna hefur verið
stór hluthafi í Icelandair í
meira en 40 ár og við fulltrúar
atvinnurekenda í stjórninni
töldum eðlilegt að sjóðurinn
myndi styðja áfram við fé-
lagið í gegnum þessa erfiðu
tíma,“ sagði Guðrún meðal
annars.
Sú staða sem upp er komin
í stjórn Lífeyrissjóðs verzlun-
armanna er án fordæma í 65
ára sögu sjóðsins. Til skamms
tíma hafa fulltrúar launþega
og vinnuveitenda verið sem
einn maður og sárasjaldan
komið til atkvæðagreiðslna á
fundum. Færa má ítarleg rök
fyrir því að þetta góða sam-
starf sé lykillinn að ríkulegri
ávöxtun sjóðsins undanfarna
áratugi.
Órofa samstaða
fram til þessa
Þegar skylduaðild að lífeyris-
sjóðum var innleidd árið 1969
bjuggu verslunarmenn að því
að hafa safnað í lífeyrissjóð
frá árinu 1955 en flestir aðrir
sjóðir launþega á almennum
vinnumarkaði voru veikburða
fyrstu árin.
Framan af voru fulltrúar
atvinnurekenda í meirihluta
stjórnar sjóðsins og formaður-
inn úr þeirra hópi. Árið 1977
varð sú breyting að atvinnu-
rekendur studdu þáverandi
formann VR, Guðmund H.
Garðarsson, til formennsku í
stjórninni. Síðan þá hafa full-
trúar launþega og vinnuveit-
enda skipst á að fara með for-
mennsku.
Fundnir nýir
fjárfestingarkostir
Þegar hillti undir opnun fjár-
magnsmarkaða árið 1991
réði stjórnin Guðmund H.
til að sinna erlendum fjár-
festingum. Hann kynnti sér
starfsemi stofnanafjárfesta
austan hafs og vestan og kom
Lífeyrissjóðnum í tengsl við
öflug fjárfestingarfyrirtæki
erlendis. Guðmundur hafði
líka haft forgöngu um það all-
nokkru fyrr að lífeyrissjóðir
fengju að fjárfesta í hlutabréf-
um. Lengi framan af var mik-
ill meirihluti eigna sjóðanna
bundinn í ríkisskuldabréfum
en með framangreindum ráð-
stöfunum tókst að lækka það
hlutfall og taka upp betri
eignadreifingu. Hlutabréfin
hafa komið sem viðbót og
skilað miklu hærri ávöxtun
en aðrar fjárfestingar og í
reynd hafa þau haft óhemju
mikla þýðingu fyrir ávöxtun
lífeyrissjóðanna.
Þess vegna vekur athygli að
það eru helst fjárfestingar líf-
eyrissjóðanna í hlutabréfum
sem verða tilefni deilna og
því er ítrekað haldið fram í
opinberri umræðu að það sé
beinlínis óábyrgt af sjóðunum
að kaupa hlutabréf. Í þessu
sambandi má geta þess að á
árunum 1980–2015, eða á 35
ára tímabili, nam meðaltals
raunávöxtun Lífeyrissjóðs
verzlunarmanna í íslenskum
hlutabréfum 10,7 prósentum
sem er mun hærri ávöxtun en
af öðrum fjárfestingum.
Byggt á breiddinni
Guðmundur H. Garðarsson
var formaður VR á árunum
1957–1980 og á þeim tíma varð
félagið stærsta stéttarfélag
landsins. Langflest launþega-
félög hér áður fyrr einskorð-
uðust við þröngan hóp stétta
og þá voru verkamannafélög
kynjaskipt. Guðmundur vildi
breyta þessu og hafa félag-
ið opið fyrir allt verslunar-
og skrifstofufólk, en þessar
stéttir fóru hratt stækkandi
á árunum eftir stríð með vax-
andi borgarsamfélagi. Hann
hafði meðal annars forgöngu
um það að starfsfólk á skrif-
stofum Flugfélags Íslands og
Loftleiða gengju í VR og fram
á þennan dag hafa starfsmenn
Icelandair verið stór hluti fé-
lagsmanna VR.
Í Lífeyrissjóði verzlunar-
manna var sömu stefnu fylgt:
að byggja upp breiðan sjóð
fólks í ýmsum starfsstéttum.
Í breiddinni og stærðinni
hefur falist mikill styrkur.
Það liggur í hlutarins eðli að
umsýslukostnaður vegur mun
minna hjá stórum sjóði heldur
en litlum enda hefur lífeyris-
sjóðum fækkað hratt undan-
farin ár og áratugi, þeir sam-
einast og þar með stækkað.
Þjóðfélagslegt
mikilvægi sjóðanna
Þegar skyldutrygging líf-
eyrissjóða var tekin upp
1969 voru landsmenn fastir
í viðjum ríkisforsjár á fjár-
festingarsviðinu. Lífeyris-
sjóðirnir áttu stóran þátt í að
brjótast út úr þeirri stöðu og
þeir byggðu upp einkabanka
sem sameinaðir voru í Ís-
landsbanka árið 1990.
Þýðing öflugra lífeyrissjóða
sem fjárfesta kom berlega í
ljós eftir fall bankakerfisins
2008. Þá hurfu einkafjárfest-
ar að mestu leyti af sviðinu og
sextán lífeyrissjóðir stofnuðu
í desember 2009 Framtaks-
sjóð Íslands, en síðar bættust
Landsbankinn og VÍS í hóp
eigenda. Markmið sjóðsins
var að leysa fyrirtæki sem
lent höfðu í vanda úr viðjum
banka, endurreisa þau og
skila um leið góðri ávöxtun
til fjárfesta. Lífeyrissjóður
verzlunarmanna fór með
tæplega fimmtungshlut í
sjóðnum.
Icelandair reyndist góður
fjárfestingarkostur
Framtakssjóðurinn kom
meðal annars að endurreisn
Icelandair Group, auk ann-
arra stórra félaga, svo sem
Advania, Vodafone, Iceland-
ic Group og fleiri. Sjóðurinn
fjárfesti alls fyrir 43 millj-
arða króna en eftir aðalfund
2018 hafði sjóðurinn greitt
eigendum sínum til baka 86,2
milljarða. Alls nám ávöxtun
sjóðsins 110 prósentum á
stuttum líftíma hans.
Lífeyrissjóður verzlunar-
manna fjárfesti einnig sjálfur
beint í Icelandair sumarið
2010. Keypti þá 12 prósenta
hlut á genginu 2,5. Gengi fé-
lagsins átti eftir að hækka
gríðarlega á næstu árum en
síðan taka dýfu frá árinu 2017.
Þrátt fyrir það hagnaðist Líf-
eyrissjóður verzlunarmanna
á fjárfestingu sinni; fékk allt
kaupverðið til baka í formi
arðgreiðslna – og gott betur.
Samstaða er lykilatriði
Lífeyrissjóðir landsmanna
þurfa á næstu árum að finna
nýja fjárfestingarkosti. Líf-
eyrisþegum mun fjölga hratt
á næstu árum og áratugum og
þörfin fyrir traustar ávöxt-
unarleiðir því fara vaxandi.
Meðal annars hefur sú hug-
mynd komið fram að þeir fái
að fjárfesta í vegakerfinu og
orkumannvirkjum og jafnvel
stofna sameiginlegan sjóð
um slíkar fjárfestingar, ekki
ósvipaðan Framtakssjóðnum.
Hér gæti líka verið leið til að
grynnka á skuldum ríkissjóðs
og draga almennt úr ríkisfor-
sjá – á sama tíma og lífeyris-
sjóðum landsmanna yrðu
skapaðir tryggir fjárfest-
ingarkostir sem gætu gefið
góðan arð til mjög langs tíma.
En forsenda alls þessa –
forsenda þess að sjóðfélögum
verði tryggður lífeyrir á eldri
árum – er að vel takist til við
stjórnun lífeyrissjóðanna – að
launþegar og vinnuveitendur
vinni saman að fjárfestingar-
stefnu. Takist það ekki er
fótunum kippt undan einni
mikil vægustu grunnstoð
okkar þjóðskipulags. n
Á ÞINGPÖLLUM
Björn Jón
Bragason
eyjan@eyjan.is
Fulltrúar VR í
stjórn Lífeyris-
sjóðs verzl-
unarmanna
felldu tillögu
þess efnis að
sjóðurinn tæki
þátt í hluta-
fjárútboði
Icelandair.
MYND/ERNIR