Bændablaðið - 03.12.2020, Blaðsíða 28

Bændablaðið | Fimmtudagur 3. desember 202028
LÍF&STARF
GróLind, spennandi verkefni um heildaryfirlit um stöðu gróðurs- og jarðvegsauðlinda:
Bændur og aðrir eiga að geta vaktað sín eigin lönd
í framtíðinni með hjálp snjallforrits í snjallsíma
– segir Bryndís Marteinsdóttir, sérfræðingur hjá Landgræðslunni
GróLind byggir á samkomulagi
milli atvinnuvega- og nýsköpun-
arráðuneytisins, Bændasamtaka
Íslands, Landgræðslunnar og
Lands samtaka sauðfjárbænda.
Verkefnið er fjármagnað til 10 ára í
gegnum núverandi búvörusamning
og Landgræðslan hefur yfirumsjón
með framkvæmd þess. Í verkefninu
eru gróður- og jarðvegsauðlind-
ir landsins vaktaðar með það að
markmiði að meta ástand þeirra
og breytingar þar á.
Verkefnið er unnið í samvinnu
við vísindasamfélagið, landnotend­
ur og aðra hagsmunaaðila. Lögð er
áhersla á að verkefnið verði byggt
á traustum vísindalegum grunni og
muni nýtast landnotendum við að
ná markmiðum um sjálfbæra land­
nýtingu. Bændablaðið ræddi við
Bryndísi Marteinsdóttur um þetta
verkefni, en hún er sérfræðingur hjá
Landgræðslunni og verkefnisstjóri
GróLindar.
„Ég er fædd og uppalin í Mosfells­
bæ. Eftir menntaskóla fór ég í líffræði
við Háskóla Íslands, staðráðin í að
verða erfðafræðingur, eins og svo
margir aðrir, enda Íslensk erfðagrein­
ing nýstofnuð á þessum tíma.“
Heillaðist mjög fljótlega af
leyndardómum plantna
„Ég heillaðist mjög fljótlega af
leyndardómum plantna og hlutverki
þeirra í vistkerfum og ákvað að sér­
hæfa mig í því frekar. Mín fyrsta vinna
tengd náminu var að rannsaka land­
nám birkis á Skeiðarársandi sumarið
2004, og þó að allir hafi tekið eftir
þeim gífurlega skógi sem er að vaxa
upp á Skeiðarársandi núna var svar
fólks við því þegar ég sagði þeim hvað
ég var að gera oftast „ha – ertu ekki
að ruglast eitthvað? Skeiðarársandur
er bara auðn“. Í dag stoppar sama fólk
mig á förnum vegi til að tala við mig
um skóginn á Skeiðarársandi. Svona
getur náttúran verið öflug.
Ég fór svo út til Svíþjóðar í dokt­
orsnám og fjallaði verkefnið mitt
um hvaða þættir stjórna því hvernig
plöntur raðast saman í plöntusamfé­
lög. Eftir að ég kom heim fékk ég
nýdoktorastyrk við Háskóla Íslands
og starfaði þar í þrjú ár, m.a. við
rannsóknir á Skeiðarársandi og við
að rannsaka þau áhrif sem beit sauð­
fjár hefur á íslensk vistkerfi. Ég byrj­
aði svo að vinna hjá Landgræðslunni
2017, þegar ég tók við starfi sem ver­
kefnisstjóri GróLindar.“
Verkefnið GróLind
á sér langa sögu
– Hvernig kom hugmyndin að verk-
efninu og var nauðsynlegt að koma
því á að þínu mati?
„Þetta verkefni á langa sögu,
ýmsir hafa í gegnum tíðina bent á
það að við þurfum svona vöktun,
bæði vísindasamfélagið og land­
notendur, en það var ekki fyrr en
2017, þegar ákveðið var, að áeggj­
an Landssamtaka sauðfjárbænda,
að leggja hluta af því fé sem fer í
búvörusamningana í verkefni sem
síðar fékk nafnið GróLind.
Fram til ársins 2017 höfðu gróð­
ur­ og jarðvegsauðlindir landsins
ekki verið vaktaðar á heildstæðan
hátt og sú vöktun sem var í gangi
var aðallega á svæðum sem verða
fyrir áhrifum frá stóriðju og raf­
orkuframleiðslu. Það hafði þó farið
fram mat og flokkun á ástandi lands
m.a. í rofkortlagningunni frá 1997
og í Nytjalandinu. Það er í raun mjög
furðulegt að á Íslandi, þar sem stór
hluti landsins er nýttur til beitar, og
þar sem við eigum við vandamál að
stríða vegna landhnignunar, að það
hafi ekki verið fyrir löngu farið í að
vakta þessar auðlindir heildstætt.
Flest lönd í kringum okkur hafa
verið að vakta sín lönd í tugi ára,
t.d. hafa beitarlönd í Ameríku verið
vöktuð í hátt í 90 ár og í Ástralíu í
hátt í 50 ár. En í dag erum við loks
að byrja og það er mín trú og von
að með GróLind séum við að leggja
grunninn að vöktun þessara auðlinda
um ókomna tíð,“ segir Bryndís.
Í reglulegum samskiptum
við forsvarsfólk Landssamtaka
sauðfjárbænda og Bændasamtaka
Íslands
– Þið eruð í miklu samstarfi við
bændur, út á hvað gengur það sam-
starf?
„Já, verkefnið safnar gögnum sem
meta ástand auðlindanna og stuðla að
sjálfbærri landnýtingu. Við verðum
því að tryggja að gögnin sem við söfn­
um og aðferðafræðin okkar uppfylli
ekki eingöngu strangar fræðilegar
kröfur heldur séu einnig þannig að
þær nýtist bændum. Þannig að í þró­
unarferlinu höfum við verið með fundi
víða um land þar sem við kynnum
verkefnið fyrir bændum og öðrum og
fáum athugasemdir og hugmyndir frá
þeim sem við notum svo til að þróa
verkefnið áfram. Við erum einnig í
reglulegum samskiptum við forsvars­
fólk Landssamtaka sauðfjárbænda og
Bændasamtaka Íslands, sem eru aðilar
að verkefninu, sem og þverfaglega
faghópinn sem stendur á bak við
verkefnið. Við viljum nefnilega með
GróLind skapa upplýsingar sem nýtast
og þá er mikilvægt að vinna með þeim
sem eiga að nýta gögnin ásamt því
að tryggja að gögnin standist kröfur
vísindasamfélagsins.“
– Snjallsímar tengjast verkefninu,
hvernig þá?
„Það er rétt, við erum að þróa
aðferðafræði til að bændur og aðrir
geti metið ástand og vaktað sín eigin
lönd með hjálp snjallforrits í snjall­
síma. Þannig verða bændur þátttak­
endur í vöktuninni, gögnin nýtast
ekki aðeins bændum til að fylgjast
með breytingum í sínu eigin landi
heldur verða þau einnig notuð sem
hluti af gagnasafni GróLindar til að
meta ástand lands heildrænt. Við
kortlögðum svo beitarsvæði lands­
ins í samstarfi við bændur á hverjum
Bryndís Marteinsdóttir að störfum, en allar mælingar eru skráðar beint inn
í spjaldtölvu og færast svo sjálfkrafa inn í gagnagrunn Landgræðslunnar.
Með þessu sparast mikill tími enda óþarfi að færa skráningar af blöðum
inn í tölvu eftir á. Sömuleiðis eru spjaldtölvurnar vatnsheldar og rifna ekki
þegar þær blotna. Mynd / Áskell Þórisson
Til að komast að staðsetningu vöktunarreita þarf oft að ganga 1-2 km, þá er gott að vera með góða bakpoka undir allan búnað. Mynd / Bryndís Marteinsdóttir
Kornastærð jarðvegs á vöktunarsvæðinu er metin eftir stöðluðum aðferðum.
Mynd / Áskell Þórisson