Bændablaðið - 03.12.2020, Síða 36

Bændablaðið | Fimmtudagur 3. desember 202036
LÍF&STARF
Málþingið Lífræn ræktun, umhverfi og lýðheilsa:
Dæmisögur um kindina og aðlögunar-
ferlið að lífrænni vottun
Í síðasta Bændablaði var greint
frá málþinginu Lífræn ræktun,
umhverfi og lýðheilsa, sem Fagráð
í lífrænum búskap stóð fyrir og
haldið var 12. nóvember. Tvö síð-
ustu erindi málþingsins komust
ekki að þá og því kemur hér umfjöll-
un um þau. Sveinn Margeirsson,
doktor í iðnaðarverkfræði og sveit-
arstjóri í Skútustaðahreppi, fjallaði
um lífræna vottun í samhengi við
íslenska sauðfjárrækt og Sunna
Hrafnsdóttir, garðyrkjubóndi með
lífræna vottun á Ósi í Hörgársveit,
veitti innsýn inn í feril lífrænnar
aðlögunar.
Yfirskrift erindis Sveins var
„Framleiðsla og þjónusta í fram­
tíðarlandinu Íslandi sem byggir á
lífrænni vottun: Dæmisagan um
kindina“. Upplegg hans var því að
nota íslensku sauðkindina sem dæmi
fyrir allan landbúnað á Íslandi og
möguleika lífrænt vottaðra matvæla.
Hann sagði að sú umræða, sem geng­
ur út á að flokka allt lambakjöt sem
„eins vöru“ hafi skemmt fyrir, bæði
lífrænt vottaðri og „hefðbundinni“
framleiðslu. Ígrunda þyrfti vel alla
ímyndarvinnu og markaðssetningu
lambakjötsafurða. Gagnsæi fram­
leiðsluaðferða, hin félagslegu áhrif
og upplifun væru meðal atriða í allri
matvælaframleiðslu að verða æ mik­
ilvægari fyrir neytendur.
Taka þarf til í regluverki
heimaslátrunar og sölu
Hann lagði áherslu á að það þyrfti
að breyta þeirri staðreynd að bændur
og frumframleiðendur matvæla væru
með minnsta hluta framlegðar í virð­
iskeðjunni. Mikilvæg leið út úr þeirri
stöðu sé að bændur geti markaðssett
sínar vörur sjálfir og haft sem flesta
þræði í hendi sér varðandi söluferl­
ana. Taka þurfi verulega til í reglu­
verkinu í kringum heimaslátrun og
sölu, ef ekki eigi einfaldlega að leggja
sauðfjárræktina af. Sömuleiðis gæti
lífræn vottun fyrir íslenskt lambakjöt
verið leið til sóknar.
Svo nefndi Sveinn nokkur atriði
sem þyrfti til, svo hægt væri að stefna
að lífrænni vottun fyrir íslenska sauð­
fjárrækt. Hann sagði að ekki væri
ásættanlegt hvernig gæði á lamba­
kjötsafurðum hefðu þróast, því þyrfti
að snúa við og nefndi sérstaklega
meyrnina.
Lambakjöt er ekki allt eins
Gleyma þyrfti þeirri goðsögn að
allt lambakjöt væri eins, aðgreining
á markaði væri grundvallaratriði í
nútíma markaðsfræði. Þá þyrfti að
virða þarfir og kröfur markaðar­
ins; til dæmis varðandi möguleika
á viðskiptum í gegnum netið og
í snjalltækjum en einnig kaup á
staðbundnum vörum og uppruna­
merktum með rekjanleika.
Sveinn sagði að með lífrænt vott­
uðum sauðfjárbúskap væri stuðlað
að fæðuöryggi til framtíðar og hann
teldi raunar að skilgreina ætti á
hverju ári tiltekið lágmarks fram­
leiðslumagn sauðfjárafurða sem við
vildum framleiða án allra innfluttra
aðfanga. Í því tilliti þyrftum við að
huga að því að nýta vel okkar auð­
lindir og ekki síst lífrænan úrgang.
Endurskoða þarf eftirlitskerfið
Að síðustu talaði Sveinn um þörfina
fyrir endurskoðun á eftirlitskerfinu
hvað varðar sauðfjárslátrun, það
gæti haft gríðarlega mikil áhrif á
bændur í lífrænt vottuðum sauð­
fjárbúskap og jafnvel meiri en hjá
bændum í hefðbundnum búskap.
Neytendur væru með skýra mynd af
lífrænt vottuðum vörum og því betra
að ná til þeirra með lífrænt vottaðar
sauðfjárafurðir. Því mætti sjá fyrir
sér að framleiðsla á slíkum afurðum
myndi stóraukast með fullnýtingu
afurða, betri þjónustu og sölu beint
frá býli, væri eftirlitið ekki eins stíft
og það er í dag.
Fengu lífræna vottun á síðasta ári
Sunna kom inn á málþingið með
sjónarhorn garðyrkjubónda sem
lokið hefur lífrænni aðlögun.
Hún stýrir garðyrkjunni á Ósi í
Hörgársveit ásamt manni sínum,
Andra Sigurjónssyni, og móður,
Nönnu Stefánsdóttur, og fengu þau
land sitt vottað lífrænt á síðasta ári.
Jörðin var keypt haustið 2016 og
hafa þau mest látið að sér kveða í rækt­
un lífrænt vottaðra gulróta. Sunna
útskrifaðist úr Garðyrkjuskólanum
vorið 2018 af lífrænni braut skólans,
en Nanna, móðir hennar, er skrúð­
garðyrkjumeistari og hefur unnið við
garðyrkju í meira en 30 ár.
Sunna sagði að á tveggja ára
aðlögunartímanum hafi ráð­
gjöf í lífrænni ræktun skort hjá
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðar ins
(RML), en þau hefðu mjög þurft á
henni að halda fyrst í stað. Hún sé
undrandi á því að hún sé ekki enn
í boði og henni finnst að það vanti
ráðunaut þar í lífrænni ræktun.
Uppbygging og fjárfesting
Frá 2016 hafi verið byggð upp að­
staða á Ósi til að framleiða vörur,
bæði vinnslurými í gömlum bragga
sem var á jörðinni og svo sé verið
að innrétta eldhús þar líka. Þá reistu
þau sér 100 fermetra gróðurhús sem
þjónar uppeldishlutverki fyrir græn­
metið.
Hún segir að fjárfestingarkostn­
aður sé mikill í byrjun – og eigi eftir
að vera það næstu árin – en þau hafi
fengið lífrænan aðlögunarstuðn­
ing sem hafi breytt miklu í upp­
byggingarferlinu, sem hefur líka
falist í kaupum á tækjakosti.
Í lífrænt vottaðri garðyrkju fer
mikill tími í að uppræta illgresi með
höndunum, enda eru hvers kyns eit­
urefni bönnuð. Sunna segir að það
sé kominn til sögunnar alls kyns
tæknibúnaður til slíkra verka sem
þau séu að skoða kaup á. Þá fer líka
mikill tími og fjármagn í að byggja
upp frjósemi jarðvegsins og segir
hún að þau hafi lært heilmargt með
tilraunum og einnig af mistökum í
þeim málum – en líklega taki það
um tíu ár að læra alveg inn á jörðina
ræktunarmöguleikana á henni.
Auka þarf beinan
stuðning stjórnvalda
Sunna ræddi því næst gott framtak
hjá VOR (samtökum framleiðenda
í lífrænt vottaðri framleiðslu) sem
boðið hefur nýliðum upp á að fá
heimsóknir frá reynslumiklum
framleiðendum til ráðgjafar. Þau
hafi notið góðs af því síðasta sumar
þegar Svanhvít Konráðsdóttir frá
Hæðarenda kom til þeirra ásamt
Helga Jóhannessyni, garðyrkjuráðu­
nauti hjá RML.
Gulræturnar á Ósi hafa selst vel í
verslununum á Norðurlandi frá því
í haust. Tíu tonna gulrótauppskera
var í ár. Þau hafa einnig verið að
prófa sig áfram með fleiri tegundir
í ræktun og þau finna fyrir miklum
áhuga á lífrænt vottuðum vörum. Því
sé mikilvægt að mega setja lífræna
vottunarmerkið frá Túni á umbúð­
irnar.
Sunna telur að stefna stjórnvalda
gagnvart lífrænt vottuðum búskap
þurfi að breytast til að fólk sjái sér
fært að byrja, því mjög erfitt sé að
koma sér af stað. Auka þurfi beinan
stuðning. /smh
Sveinn Margeirsson, doktor í iðnaðarverkfræði og sveitarstjóri.
Myndir / skjáskot frá málþinginu
Sunna Hrafnsdóttir, garðyrkjubóndi með lífræna vottun á Ósi í Hörgársveit.
Rannsókn á forustufé og hjarðhegðun í návígi við rándýr
Í nýrri grein í Applied Animal
Behaviour Science fjalla Emm
Brunberga, Emma Eyþórsdóttir,
Ólafur R. Dýrmundsson og Lise
Grøvad um forustukindur og áhrif
þess á hegðun hjarða sauðfjár kom-
ist það í návígi við rándýr. Um er
að ræða ritrýnda vísindagrein sem
kom út í október 2020.
Fram til þessa hafa erfðarann­
sóknir og erfðaval í sauðfjárrækt
nánast eingöngu beinst að því að auka
framleiðslu en litið framhjá atferli og
hegðun eins og viðbrögðum fjárins
við rándýrum.
Forustukindur hafi
áhrif á hegðun hópa
Í greininni kemur fram að íslenskt
forustufé hafi verið valið vegna sér­
stakra hegðunareinkenna eins og að
leiða fjárhópa heim af afrétti þegar
hætta stafar af. Eiginleikar eins og
þessi geta reynst vel á svæðum þar
sem mikið er um rándýr og í rann­
sókninni var kannað hvort viðbrögð
og hegðunarmunstur fjárhópa með og
án forustufjár væri misjafnt við rask
vegna rándýra.
Rannsóknin fór þannig fram að
atferli lítilla hópa sauðfjár með og
án forustukinda var skoðað á meðan
maður, hundur og dróni fór um til­
raunasvæðið. Athugunin sýndi að
hópar forustukinda eyddu meiri tíma
við beit en hópar án forustusauðar og
voru auk þess fljótari að jafna sig og
taka upp eðlilega hegðun eftir rask
af völdum hunda eða manna. Auk
þess sem hópur fjár með forustukind
staðsetti sig nær flóttaleiðum en hópar
án forustukinda og það fellur vel að
kenningunni um að forustufé leiði
hjörðina heim þegar hætta steðjar að.
Aftur á móti var fé þar sem
forustukind var í hópnum meira
á ferðinni miðað við hópa án for­
ustukinda þegar dróni var látinn
fljúga yfir tilraunareitina.
Ástæða þess kann að vera sú
að báðir hóparnir þekktu til manna
og hunda en ekki dróna og af þeim
sökum jafnað sig fyrr eftir rask hunda
eða manna en forustukindur verið
meira á varðbergi gagnvart drónan­
um.
Að rannsókninni lokinni virðist
líklegt að vera forustukindar í hópn­
um hafi áhrif á hegðun hópsins og
breyti henni.
Flytja átti forustufé til Noregs
Ólafur R. Dýrmundsson, einn af
aðstandendum rannsóknarinnar,
sagði í samtali við Bændablaðið að
til hafi staðið að flytja forustukindur
til Noregs og kanna hvort þær gætu
dregið úr vanhöldum í fjárhópum
af völdum rándýra vegna þess hve
forystukindur sýna mikla árvekni.
„Vísbendingar um slíka verndun
voru komnar fram í íslensku fé í
Kanada um aldamótin. Því miður
var okkur í þessu norsk­íslenska
verkefni ekki leyft að flytja for­
ystufé til Noregs og því var sett
upp vel skipulögð tilraun á Hesti
í Borgarfirði.“ – Hann segir að
niðurstöðurnar staðfesti suma þá
arfbundnu atferliseiginleika sem
einkenni íslenskt forystufé, sem er
einstakt á heimsvísu. /VH
Atferliseiginleikar íslensks forystufjár eru einstakir á heimsvísu.