Bændablaðið - 03.12.2020, Síða 50

Bændablaðið | Fimmtudagur 3. desember 202050
Þróunaraðstoð hefur margs
konar birtingarform og algengt
er að þeir sem þurfa á aðstoð að
halda fái matargjafir, tæki og tól
eða annað slíkt sem hefur verið
keypt fyrir fjármagn sem hefur
tekist að safna. Slík þróunaraðstoð
á klárlega rétt á sér í ákveðnum
tilfellum en stundum hentar
annars konar aðstoð betur.
Undanfarna áratugi hafa verið
ótal þróunarverkefni í gangi í Afríku
og hefur árangurinn ekki alltaf verið
góður. Ágætt dæmi má nefna frá
Túnis þar sem bændum í norðurhluta
landsins voru færð tæki og tól til
akuryrkju fyrir nokkrum áratugum
en verkefnið var fjármagnað af
frönskum aðilum. Bændurnir voru
auðvitað þakklátir fyrir gjafirnar en
það láðist að kenna þeim almennilega
að nota tækin og viðhalda þeim og
í dag má sjá þessar græjur víða
um sveitirnar í Túnis, standandi
óhreyfðar vegna vankunnáttu og
viðhaldsleysis. Þetta eina verkefni,
sem er líklega bara eitt af mörgum,
sýnir að þróunarverkefnum þarf að
fylgja eftir og vinna upp með annars
konar hætti og líklega myndi ekki
nokkrum detta í hug að gera svona
í dag eins og gert var í Túnis hér á
árum áður.
Ráðgjöf skilvirkasta
þróunaraðstoðin
Ein skilvirkasta leiðin til að veita
þróunaraðstoð er að veita ráðgjöf
og kenna verklag til að nýta þær
aðstæður sem eru til staðar á þeim
stað þar sem verið er að veita
þróunaraðstoðina. Þetta er sú leið
sem langoftast er farin í dag þegar
verið er að þróa mjólkurframleiðslu í
þróunarlöndunum og nýverið birtist
einmitt um þetta einkar áhugaverð
grein, í fagtímaritinu Journal of
Dairy Science, um það hvernig staða
kúabænda í Senegal hefur gjörbreyst
í kjölfar þróunarverkefnis þar í landi.
Stóraukin eftirspurn
eftir próteinríkri fæðu úr
dýraríkinu í Afríku
Senegal er í Vestur-Afríku og eitt af
54 löndum þessarar heimsálfu sem
er hvorki meira né minna en 294 falt
stærri en Ísland enda næststærsta
heimsálfa í heimi! Senegal er land
sem er flokkað sem lág- og með-
altekjuland og er eitt margra landa
í Afríku sem eru flokkuð þannig,
en með batnandi efnahag í þessum
löndum er því spáð að eftirspurn
eftir landbúnaðarvörum og þá sér-
staklega kjöti og mjólk muni aukast
verulega á komandi áratugum. Í dag
er eftirspurninni eftir bæði kjöt- og
mjólkurvörum í þessum löndum
að mestu sinnt af hálfgerðum ör-
búum og smáframleiðendum innan
landanna og svo með innflutningi.
Segja má að flest löndin sem búa við
þessar aðstæður, þ.e. að sjá fram á
stóraukna eftirspurn eftir prótein-
ríkri fæðu úr dýraríkinu, stefni að
því að auka verulega framleiðsluna
heima fyrir svo löndin verði síður
háð innflutningi.
Í Senegal er lögð áhersla á að
gera landið óháð innflutningi
Stjórnvöld í Senegal eru gott dæmi
um þetta. Þar hefur verið lögð
Á FAGLEGUM NÓTUM
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Krýsi er skrýtið orð en
það hefur náð að festa
sig nokkuð vel í sessi í
málinu. Það er myndað
af latnesku heiti einnar
ættkvíslar körfublóma,
Chrysanthemum, sem
er dregið af forngríska
heitinu chrysos (gull)
og anthemon sem þýðir
blóm. Gullblóm. Eldra
íslenskt heiti yfir tegund-
ina er tryggðablóm eða
krýsantema, jafnvel
prestafífill.
Við þekkjum margar
tegundir skyldar krýsa úr
görðum okkar og náttúru en varla
kemst nokkur þeirra nærri hinum
ræktaða krýsa að blómfegurð.
Latneskt heiti tegundarinnar hefur
lengst af verið Chrysanthemum
morifolium.
Eldforn ræktunarjurt
Krýsi er tegund sem á sér
ævalanga ræktunarsögu. Hún
hefur verið ræktuð til skrauts
að minnsta kosti síðan á tíma
Konfúsíusar í Kína og trúlega
mun lengur. Japanir eru frægir
fyrir kynbætur sínar og aðdáun
á krýsa enda hafa þeir ræktað
hann í þúsund ár og þeir hafa
gert hann að sínu þjóðarblómi.
Þar er krýsi bæði ræktaður sem
garðplanta og afskorið blóm.
Í Evrópu hefur tegundin verið
þekkt í ræktun a.m.k. frá 17. öld.
Snemma á 19. öld fóru evrópskir
blómaáhugamenn að kynbæta
krýsa, með ágætum árangri. Nú
er krýsi í 6. sæti yfir vinsælustu
afskornu blómin í heiminum.
Nær hundrað ár
í ræktun á Íslandi
Íslenskir garðyrkjubændur hafa
ræktað tegundina í gróðurhúsum
sínum í næstum því hundrað
ár og alltaf heldur hún vin-
sældum sínum. Fjöldi afbrigða
eru í ræktun, algengust eru svo
kölluð „Spray“-afbrigði sem
geta myndað fjöldamargar blóm-
greinar á sama blómstöngli og
litaúrvalið er mikið. Einnig eru
vinsæl „Standard“ afbrigði sem
eru látin mynda eitt stórt blóm
á hverri grein. Önnur yrki sem
gaman er að nota í blómvendi
eru með óvenjulega blómlögun,
til dæmis kúlulaga eða hafa löng,
þráðlaga smáblóm í körfunni.
Krýsi er skammdegisplanta
Algengt var að garðyrkjubændur
ræktuðu krýsa í gróðurhúsum
sínum frá því snemma vors og
fram eftir hausti. Með vaxtarlýs-
ingu er vel hægt að rækta krýsa
allt árið. Tegundin kýs við nátt-
úrulegar aðstæður að blómstra
þegar dag tekur að stytta. Til að
ná fram blómmyndun á réttum
tíma þarf þess vegna að stýra vexti
plantnanna með daglengdar-
stjórnun. Græðlingar eru settir
þétt saman í beð og þeim haldið
í örum vexti við góð birtuskil-
yrði þar til plönturnar hafa náð
hæfilegum þroska. Þá tekur við
tímabil í ræktuninni þar sem
plönturnar eru myrkvaðar hluta
úr sólarhring. Séð er til þess að
birtutíminn verði ekki lengri
en 10-11 klukkustundir á sólar-
hring, til að koma blómmyndun
af stað. Myrkvunartíminn getur
verið um 2 mánuðir. Myrkvun er
ýmist framkvæmd á þann hátt að
ljósþéttur dúkur er dreginn yfir
beðin kvölds og morgna eða þá
að notaður er sjálfvirkur búnaður
til að myrkva heil gróðurhús eða
ræktunareiningar.
Myrkvun er vel þekkt til að
kalla fram blómmyndun skamm-
degisplantna. Til dæmis eru
jólastjörnur meðhöndlaðar á svip-
aðan hátt til að stýra því hvenær
þær fá sinn fallega lit. Það sama
á við um nóvember- eða jólakakt-
us, hann þarf að fá stuttan dag til
að blómin njóti sín sem best. Að
loknu myrkvunartímabilinu er
ekki langt í að plönturnar taki að
blómstra.
Fjölgað með græðlingum
Græðlingar eru notaðir til að
fjölga krýsa. Þeir eru ræktaðir hjá
garðyrkjubændum af sérstökum
móðurplöntum sem þarf að með-
höndla á allt annan hátt en þær
greinar sem eiga að mynda blóm.
Því er algengara að ræktendur,
bæði hér á landi og í Evrópu notist
við græðlinga sem framleiddir eru
nær miðbaug, td. í Afríkulöndum
og fluttir hingað með flugi. Ella
myndi ræktunin verða óþarflega
tafsöm og þannig má halda rækt-
unarkostnaði og útsöluverði niðri.
Íslensk framleiðsla allt árið
Framleiðendur geta með
daglengdarstjórnun og annarri
ræktunartækni stýrt framleiðslunni
mjög nákvæmlega svo bjóða megi
ferskan og fallegan afskorinn
krýsa allt árið. Eftir skurð og með
réttri meðhöndlun í heimahúsum
er hægt að njóta þeirra í 2-3 vikur.
Langstæstur hluti krýsa á markaði
hér á landi er ræktaður í íslenskum
gróðurhúsum.
Ingólfur Guðnason
námsbrautarstjóri
garðyrkjuframleiðslu
Garðyrkjuskóla LbhÍ
Reykjum, Ölfusi.
GARÐYRKJUSKÓLI LBHÍ REYKJUM
Krýsi – tryggðablóm
Japanir eru frægir fyrir kynbætur sínar og aðdáun á krýsa enda hafa þeir
ræktað hana í þúsund ár og þeir hafa gert hann að sínu þjóðarblómi.
Myndir / Guðríður Helgadóttir
Íslenskir garðyrkjubændur hafa ræktað
krýsa í gróðurhúsum í næstum því hundrað
ár og alltaf heldur hann vinsældum sínum.
Fagleg ráðgjöf og nýtt erfðaefni hefur
gjörbreytt kúabúskapnum í Senegal
Zebu kýr mjólkuð í Senegal. Þar hafa stjórnvöld lagt áherslu á það undanfarna áratugi að efla þarlendan landbúnað
til að gera landið óháð innflutningi og hefur hér sérstaklega í því sambandi verið horft til mjólkurframleiðslunnar.
Mynd / afrika-milk.org
Kýr af afrískum uppruna mjólka oftast afar lítið og oft ekki nema í kringum
10 kíló á dag. Sem kunnugt er mjólka t.d. kýr af Holstein kúakyninu um og
yfir 30 kíló á dag og allt upp í rúmlega 50 kíló á dag.
Senegal, sem er 196.712 km2, sýnist ekki vera stór hluti af Afríku. Landið er
samt nærri tvöfalt stærra en Ísland og munar þar 93 þúsund ferkílómetrum
og íbúarnir 15,8 milljónir.