Hugur og hönd - 2020, Side 28

28  HUGUR OG HÖND 2020
Á öldum áður kunnu flestar
íslenskar konur að vefa í spjöldum
og nefnir til dæmis séra Þorkell
Bjarnason í grein sinni „Fyrir 40
árum“ í Tímariti Bókmennta-
félagsins frá árinu 1892 að konur
og stúlkur hafi um helgar setið
við að vefa styttubönd, axlabönd
og sessubönd. Þegar svo ódýrir
verksmiðjuunnir skrautborðar
fóru að berast til landsins lagðist
þessi iðja af svo að um aldamótin
1900 voru fáir eftir sem kunnu
vinnubrögðin við spjöldin. Með
réttu má segja að það hafi verið
Sigríður Halldórsdóttir vefnaðar-
kennari við Heimilis iðnaðar-
skólann sem eigi heiðurinn af því
að kunnáttan hafi ekki algjörlega
glatast. Sigríður kynnti sér
aðferðina og æfði sig svo vel að
hún gat skrifað leiðbeiningar sem
birtust í Hug og hönd (1968, 1970,
1985).
Þó að kunnáttan hafi ekki alveg
glatast eru samt ekki margir sem
stunda spjaldvefnað hér á landi.
Það er aðallega fólk sem hefur
endurlífgun sögunnar sem
áhugamál. Spjaldofin bönd eru
sérstaklega vinsæl hjá
víkingafélögum en slík bönd voru
órjúfanlegur hluti af fatnaði
miðaldamanna. Þegar menn í
„söguleik“ sínum vilja klæða sig í
stíl við viðkomandi tímabil eru öll
smáatriði mikilvæg. Munstrin á
böndunum eiga að vera
„viðurkennd“, þ.e. hafa sannanlega
verið í notkun á þeirri öld sem
klæðnaðurinn á að líkjast.
Vitneskjan um réttu munstrin er
sótt í fornleifarannsóknir, en
margir fornleifafræðingar eru
einnig lærðir handverksmenn og
hafa því góðar forsendur til að
skoða textílleifar og greina bæði
vefnaða raðferðina og munstrin.
Til að greina upphaflegu litina í
mjög gömlum textílleifum þarf þó
flóknari efnafræðilegar
rann sóknir.
Einföld áhöld
Að vefa í spjöldum er tiltölulega
auðvelt. Ekki þarf dýran og
fyrirferðarmikinn vefstól heldur
nægir að eiga nokkur lítil spjöld
og garn. Langalgengast er að hafa
ferhyrnd spjöld með gati í hverju
horni og eru uppistöðuþræðirnir
dregnir gegnum þau. En einnig
eru til þríhyrnd og sexhyrnd
spjöld með götum í öllum hornum.
Halldóra Bjarnadóttir sem
helgaði líf sitt því að efla íslenskan
heimilisiðnað skrifaði í bók sína
um íslenskan vefnað stuttan
kafla um spjaldvefnað. Lýsir hún
því sem hún mundi eftir honum
frá æsku sinni en Halldóra
fæddist árið 1873 að Ási í
Vatnsdal. Halldóra skrifar:
„Spjöldin eru ferhyrnd,
næfurþunn, úr harðri viðar-
tegund, 10-12 cm á hvern veg. Göt
voru gerð 2,5 cm frá hornum
spjaldanna. Voru þau brennd á,
svo þau skærust síður af
þræðinum. [...] Uppistaðan var
tvinnaður togþráður, af hinni
allra vönduðustu gerð og með
hinum beztu og fegurstu litum.“
(bls. 96). Breidd bandsins fór eftir
því hversu mörg spjöld voru notuð
og hversu gróft bandið var en
Halldóra nefnir að venjulega voru
50 spjöld í umferð og að breidd
bandsins hafi vanalegast verið
2-2,5 cm. Í Þjóðminjasafni Íslands
eru þó bönd sem ofin hafa verið á
mun færri spjöldum, frá 16 upp í
42.
Nú á dögum er hægt að kaupa
margar gerðir spjalda sem
handverksmenn bjóða til sölu en
áður fyrr var allt gert heima.
Spjöldin gátu verið úr tré, beini
eða horni. Einnig hefur leður
verið notað en þá hefur það verið
sérstaklega hert til að koma í veg
Spjaldvefnaður
fyrr og nú
Spjaldvefnaður er skemmtileg tómstundaiðja bæði fyrir byrjendur og lengra komna.
Ljósmynd: Marjatta Ísberg.