Morgunblaðið - Sunnudagur - 30.08.2020, Blaðsíða 6

VETTVANGUR
6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30.8. 2020
Hér í eina tíð voru einkunnir gefnarmeð orðum. Ágætt var best. Betraen gott sem okkur krökkunum þótti
alltaf frekar undarlegt í ljósi þess að ágætt
þótti ekkert sérstakt. Bara svona ágætt. Svo
kom sæmilegt, ábótavant og óviðunandi. Ef ég
man þetta rétt.
Þetta tíðkast ekki lengur. Nú gefum við ein-
kunnir í tölum frá einum og upp í tíu. Það er
auðskiljanlegt og að sjálfsögðu töluvert ná-
kvæmara. Það er meira að segja hægt að gefa
í brotum og auðséð að sá sem fær 9,2 er með
hærri einkunn en sá sem fær 8,8 þótt þeir endi
mögulega báðir með 9.
En sennilega er helsta ástæðan fyrir þess-
ari breytingu að orð gengisfalla og tapa merk-
ingu eða þau breytast á þann hátt að nýjar
kynslóðir skilja ekki merkinguna á sama hátt
og þær fyrri. Samanber dæmið um gott og
ágætt.
Það er meira að segja orðið þannig að fólk
er beðið um að útskýra sársauka með tölum.
Hversu slæmur verkurinn er á skalanum 1-10
og flestar kannanir sem við gerum notast við
tölur á einhvern hátt til að setja hluti í sam-
hengi.
Þetta á náttúrlega líka við um daglegt mál.
Góður verður frábær eða meiriháttar eða
geggjaður eða eitthvað þaðan af merkilegra.
Það er til dæmis merkilegt að hlusta á gamlar
íþróttalýsingar þar sem lýsingarorðin voru
kannski ekki alveg jafn afgerandi og þær eru
nú. Það er sennilega vegna þess að með tím-
anum hefur þótt þörf fyrir að bæta í lýsing-
arnar til að tryggja að öll tilþrif og hughrif
komist til skila.
Mér varð hugsað til þessa þegar kona lýsti
ónæði af fótboltavelli sem „ólýsanlegri mar-
tröð“. Nú ætla ég ekki að efast um að þetta
hafi verið frekar pirrandi, í það minnsta seint
um kvöld. En ég á pínu erfitt með að trúa því
að þetta hafi verið ólýsanleg martröð.
Þetta hefur verið rammað inn á ensku með
perception is reality, eða að skynjun sé raun-
veruleiki þess sem lýsir. Konan lýsir upplifun
sinni og það er einmitt það merkilega við orð.
Þau lýsa því hvernig okkur líður og hvaða til-
finningar við berum til ákveðins ástands eða
hluta. Það er ekki mitt að segja hvernig henni
leið og heldur ekki mitt að gera lítið úr við-
brögðum hennar. En það er misjafnt hve
sterkt við tökum til orða.
Mér finnst til dæmis merkilegt að nánast
aldrei er rætt um kjaramál án þess að einhver
fái „blauta tusku í andlitið“. Ég á stundum erf-
itt með að trúa því.
Þess vegna fannst mér líka skemmtilegt að
lesa viðbrögð framkvæmdastjóra rækju-
vinnslu sem varð fyrir barðinu á þjófum sem
stálu hvorki
meira né minna
en tveimur tonn-
um af frosinni
rækju. Hann
sagði að þetta
væri „svolítið
leiðinlegt“. Og
eiginlega voru
viðbrögð
lögreglumanns ekki síðri sem sagði að þetta
hefði „sennilega verið vel skipulagt“. Ég held
að flestir geti fallist á það. Þetta voru jú tvö
tonn.
Mögulega væri skýrara ef fólk lýsti upplifun
sinni með tölum. Konan við fótboltavöllinn
gæti sagt að þetta væri 10 óþolandi og fram-
kvæmdastjóri rækjuvinnslunnar myndi senni-
lega segja að þetta væri alveg 7 leiðinlegt.
En auðvitað er það fáránleg hugmynd. Það
er til nóg af orðum til að tjá líðan okkar, skoð-
anir og upplifun. Alveg sama hvernig orð tapa
merkingu, gengisfalla og gleymast. En senni-
lega er betra að halda okkur bara við tölur
þegar kemur að því að gefa einkunnir í námi.
Frekar en að börnin okkar komi heim með
truflað í ensku, sturlað í dönsku og farðu úr
bænum í stærðfræði.
’En sennilega er helsta ástæð-an fyrir þessari breytingu aðorð gengisfalla og tapa merkingueða þau breytast á þann hátt að
nýjar kynslóðir skilja ekki merk-
inguna á sama hátt og þær fyrri.
Á meðan ég man
Logi Bergmann
logi@mbl.is
Ólýsanleg martröð eða
svolítið leiðinlegt
Fyrir fáeinum dögum átti égfróðlegt samtal við einn helstaforystumann lögreglumanna,
fyrrum samstarfsmann frá þeim
tíma sem ég gegndi formennsku í
BSRB.
Sitthvað bar á góma. Ósamið væri
við lögreglumenn og liði hver mán-
uðurinn á fætur öðrum án kjara-
samnings. Enn einu sinni stæðu lög-
reglumenn í þjarki við ríkisvald sem
neitaði að virða eigin skuldbind-
ingar um launaþróun stéttarinnar.
Þá vék tali að óskemmtilegum frétt-
um sem nú berast ítrekað vestan frá
Bandaríkjunum af ofbeldi lögreglu
gagnvart fólki svörtu á hörund.
Viðmælandi minn kvað þetta
ástand vera grafalvarlegt enda aug-
ljóst að þarna væri til orðinn illur
vítahringur ofbeldis og óvildar – og
síðan ótta. Hann
væri á báða bóga.
Annars vegar ótt-
aðist margt svart
fólk ofbeldisfulla
lögreglu og að
sama skapi ótt-
aðist lögregla of-
beldi í sinn garð
og þá væntanlega
sumpart sam-
kvæmt hinu
gamalkveðna, sök bítur sekan.
Víðs vegar um Bandaríkin vikjust
lögreglumenn undan því að gegna
næturvöktum í „erfiðum hverfum“,
tilkynntu sig veika. Þeir sem mættu
væru svo aftur með puttann á
gikknum.
Að sjálfsögðu væri ekki hægt að
alhæfa um gervöll Bandaríkin að
þessu leyti. Í sumum ríkjum þar
vestra, borgum og bæjum, væri
friður og spekt þótt ósætti og jafn-
vel bein átök væru að færast í
aukana.
Sjálfum þótti mér það segja
meira en orð fá lýst þegar þær
fréttir fóru að berast frá Minneapol-
is, þar sem kveikjan að fjöldamót-
mælum varð til við morðið á George
Floyd, og í kjölfarið frá fleiri borg-
um, að svar almennings væri að
krefjast niðurskurðar á fjár-
framlögum til lögreglunnar, jafnvel
að hún yrði lögð niður!
Meira getur vantraust varla orðið
– og uppgjöf, leyfi ég mér að bæta
við.
Leiðarahöfundur í íslensku lands-
málablaði greip þetta á lofti og
skrifaði eftirfarandi í blað sitt í júní
síðastliðnum í tengslum við deilumál
sem þá var uppi hér á landi: „Þegar
að er gáð eiga hugmyndir banda-
rískra mótmælenda sem arka um
götur stórborga og kyrja „Defund
the Police“, ekkert síður erindi hér
hjá okkur.“
Þótt þetta hafi verið skrifað í hita
baráttu og verði að skoðast í því
samhengi þá var þetta engu að síður
fært í letur og það eitt ætti að verða
tilefni til umhugsunar.
Illa mönnuð og fjárvana lögregla
er hrædd lögregla. Og hrædd lög-
regla leitar skjóls í valdi, vill helst
vopn og beitir þeim þegar í nauðir
rekur. Þetta sanna nú dæmin vestur
í Ameríku.
Á BSRB-árum mínum hlustaði ég
mikið á hina vísu menn sem alltaf
var að finna hjá Landssambandi
lögreglumanna. Frá þeim komu
varnaðarorð gegn vopnaburði og frá
þeim kom hvatningin um að byggja
upp lögreglulið til stuðnings sam-
félaginu; hinum
almenna manni
til varnar gegn
hvers kyns of-
beldi. Þeir vildu
með öðrum orð-
um samfélags-
væna lögreglu
sem skipuð
væri afbragðs-
fólki.
Í kjölfar efna-
hagshrunsins fyrir rúmum tíu árum
voru fjárveitingar til löggæslunnar í
landinu skornar ótæpilega niður.
Það var hugsað sem tímabundin
ráðstöfun en varði of lengi. Að
þessu stóð ég sem þáverandi dóms-
málaráðherra ásamt þeirri rík-
isstjórn sem þá sat. Mitt framlag
var síðan að sundurgreina nið-
urskurðinn og birta um hann ná-
kvæmar upplýsingar með það fyrir
augum að þetta yrði lagfært þegar
borð yrði fyrir báru. Um þetta sam-
mæltust stjórn og stjórnarandstaða
á Alþingi.
Við þetta hefur ekki verið staðið.
Lögreglan á það skilið að hennar
hlutur verði að fullu bættur og að
samið verði við lögreglumenn á for-
sendum sem voru fastmælum
bundnar þegar lögreglan illu heilli
afsalaði sér verkfallsrétti sínum fyrr
á árum.
Þetta er brýnt lögreglumál sem
varðar okkur öll.
Lögreglumál af þessari stærðar-
gráðu þolir ekki bið og ber að leysa.
Morgunblaðið/Eggert
Lögreglumál
Úr ólíkum
áttum
Ögmundur Jónasson
ogmundur@ogmundur.is
’Í kjölfar efnahags-hrunsins fyrir rúmumtíu árum voru fjárveit-ingar til löggæslunnar í
landinu skornar ótæpi-
lega niður. Það var hugs-
að sem tímabundin ráð-
stöfun en varði of lengi.