Morgunblaðið - Sunnudagur - 30.08.2020, Blaðsíða 14

Dóra og Tinna Gunnlaugsdóttir við tökur á
kvikmyndinni vinsælu Með allt á hreinu.
’Ég varð fljótt þekkt í bæjarlíf-inu enda að jafnaði með tutt-ugu poka og töskur á hjólinu.Þess utan var ég með símboða
sem pípti stanslaust á mig.
Myndin fræga sem Anton Corbijn tók af Grace Jones í Almannagjá á Þingvöllum.
Hönnun eftir Dóru undir merkjum fyrirtækis
hennar, Doris Day & Night.
Dóra og Ronnie Wood úr Rolling Stones í
hljóðveri hans í Lundúnum.
Eftir að Kvikmyndasjóður kom til sögunnar þá
reis annað vandamál – klíkurnar. Það fer nefni-
lega ekki alltaf eftir ágæti verkefnisins hverjir fá
styrk heldur hver þekkir hvern og hver smjaðr-
ar mest. Þeir sem berast mest á fá gjarnan
styrki meðan hinir sem vinna í hljóði fá ekki
neitt. Leikurinn gengur í raun og veru út á það
hver hrópar hæst. Smæðin háir okkur ennþá
hvað þetta varðar; heiðarlegum mönnum er
hafnað meðan kennitöluflakkararnir eru styrktir
aftur og aftur. Ég er sennilega ein af fáum sem
þora að segja þetta; reiðin kraumar í mörgum en
þeir þora ekki að opna munninn af ótta við að fá
aldrei aftur vinnu. Klíkurnar eru svo rótgrónar.“
Einmitt það.
Fallegt og gott uppeldi
Við vendum kvæði okkar í kross og ég spyr
næst um ræturnar. Hvaðan er Dóra Einars-
dóttir?
„Ég fékk mjög fallegt, gott og traust uppeldi í
Garðabænum, foreldrar mínir, Einar Bergmann
Arason og Iðunn Vigfúsdóttir, voru meðal frum-
byggja á Flötunum. Faðir minn var kaupmaður,
rak matvöruverslun á horninu á Þórsgötu og
Baldursgötu, og hafði líka brennandi áhuga á
skipulagsmálum. Við erum fjögur systkinin og
fjölskyldan hafði nóg til hnífs og skeiðar en samt
lögðu foreldrar mínir ríka áherslu á að við fengj-
um ekkert upp í hendurnar. Við urðum öll að
vinna með skólanum í versluninni. Við systkinin
vorum líka látin vinna á sumrin. Ég var eina
barnið sem vildi fara sérleiðir, var alltaf orku-
mikil og þegar mamma rak okkur Helgu systur
inn í herbergi að læra gegndi hún en ég fór út um
gluggann að leika mér úti í hrauninu.“
– Hvaðan kemur þessi áhugi á listum og
hvers vegna lagðir þú búningahönnun fyrir þig?
„Ég byrjaði snemma að mála herbergið mitt
og sauma. Fékk gluggatjaldaprufur gefins og
saumaði úr þeim fimmtíu púða. Ég var líka
dugleg að hanna herbergi vina minna, þannig
að hönnunaráhuginn kom snemma. Síðan vissi
ég fátt skemmtilegra en að rölta upp í safn
Einars Jónssonar sem var rétt hjá verslun
pabba á Skólavörðuholtinu. Þegar ég kom þar
inn fannst mér ég vera komin heim; litirnir á
veggjunum og allir þessir skúlptúrar. Ég elska
þennan stað enn þá og fer þangað mjög oft.“
Klippti alla sundbolina
Á sumrin var Dóra send í sveit, eins og tíðk-
aðist, með mjólkurbílnum. Farið var í Geysi og
keyptir á hana strigaskór og hún látin hafa
bréfpoka með nesti til að maula á leiðinni.
Haldið var til Ólafsvíkur, þar sem amma henn-
ar og afi, Friðdóra Friðriksdóttir, kölluð Dóra,
og Ari Bergmann Einarsson tóku á móti henni.
„Eitt sumarið, ætli ég hafi ekki verið átta ára,
var ég nýbúin að sjá mynd frá Hollywood í
Gamla bío áður en ég kom vestur, þar sem allar
konurnar voru í bikiní. Það þekktist ekki hér
heima, bara sundbolir. Ég tók mig því til og
klippti sundboli allra vinkvenna minna í pláss-
inu í sundur; þessa líka fínu boli sem pantaðir
höfðu verið frá Reykjavík og afhentir með við-
höfn í versluninni Láru í Ólafsvík. Þetta var
mín fyrsta hönnun. Teygjan var saumuð a la
sláturkeppasaumur sem var það eina sem ég
kunni. Það kom auðvitað lykkjufall í þetta allt
saman og amma fékk allar mæðurnar í plássinu
yfir sig, bálvondar. Við amma sváfum saman í
rúmi til tólf ára aldurs og ég man að hún lét mig
sitja óvenju lengi á ísköldum koppnum þetta
kvöld áður en ég fór að sofa. Hún var svo reið.“
Hún hlær.
Næsta hönnun voru pils sem Dóra gerði úr
burknum sem Auður frænka hennar lét stelp-
urnar tína í gjótum í hrauninu á Búðum. „Við
stelpurnar vorum allar myndaðar í burknapils-
unum. Ég gat verið uppátækjasöm.“
Dóra á bara góðar minningar frá Ólafsvík.
„Amma var mikill dugnaðarforkur. Þau voru
með skepnur og við heyjuðum saman. Afi smíð-
aði meira að segja litla hrífu fyrir mig svo ég gæti
verið með. Þarna undi ég hag mínum vel enda er
ég í grunninn alltaf venjuleg sveitastelpa.“
Kynntist Elvis í Ólafsvík
Líf og fjör var í Ólafsvík og allt hverfðist um sjó-
inn. „Frændur mínir, Friðrik og Garðar Eyland,
Fiddi og Gæi, voru miklir sægarpar; mokveiddu
og voru heitustu piparsveinar landsins á þessum
tíma. Allar konur á eftir þeim. Þeir óku á amer-
ískum köggum á sveitaböllin og við Jóhanna
frænka mín vorum ráðnar til að bursta támjóu
bítlaskóna þeirra áður en lagt var í’ann. Ég fékk
að sjálfsögðu borgað, fimm krónur í bréfseðli,
sem dugði fyrir bíóferð. Ekki nóg með það, þeir
áttu líka plötuspilara, sem var alls ekki sjálfgefið
á þessum tíma, og við fengum að spila plöturnar
þeirra. Þarna kynntist ég Elvis og hef spilað
hann síðan. Eins Motown og fleiri góða.“
Menningin var raunar alltumlykjandi. Dóra
segir ömmu sína og nöfnu til dæmis hafa hald-
ið mikið upp á Hallgrím Pétursson, Pass-
íusálmarnir voru lesnir og allur aukapeningur
hafi verið sendur suður í Hallgrímskirkjusjóð.
„Amma vildi sjá þá kirkju verða til og pabbi
hélt þessu áfram eins lengi og ég man eftir.
Seinna söfnuðum við systkinin fyrir pípum í
orgelið til minningar um ömmu.“
Æskuheimili móður hennar, Gimli á Hellis-
sandi, var enn meira menningarheimili. „Tónlist
var í hávegum höfð og Jóhanna Vigfúsdóttir
móðursystir mín var um áratuga skeið organisti
í Ingjaldshólskirkju. Það var forfaðir minn, Jens
Sigurðsson (1852-1933) úr Rifi, sem byggði
hana; dró aðföng á sleðum að vetri til upp á hól-
inn frá Rifi og Hellissandi. Kirkjan er skráð í
sögur evrópskrar byggingarlistar sem sú fyrsta
sem byggð er með þeirri tækni. Afi minn, Vigfús
Vigfússon, var húsasmíðameistari og byggði ófá
húsin á svæðinu. Amma mín, Kristín Jónsdóttir,
var mikil saumakona og sérsaumaði allt á heim-
ilinu. Þar var líka að finna handmálaða blóma-
potta, basthúsgöng, appelsínugult postulíns te-
sett frá Asíu og Guð má vita hvað. Manni þótti
þetta sjálfsagt þá en í seinni tíð velti ég oft fyrir
mér hvaðan öll þessi menning kom í þessu litla
sjávarplássi úti á landi en þangað lá til dæmis
varla nokkur vegur. Það voru mikil forréttindi
að kynnast þessu blómlega menningarlífi í æsku
og maður býr að þessu alla tíð.“
Fékk útrás í kvikmyndum
Eftir að hún kom heim frá námi í Berlín réð
Sveinn Einarsson Dóru til starfa sem bún-
ingahönnuð í Þjóðleikhúsinu. Henni líkaði
starfið en segir allt hafa verið í helst til föstum
skorðum fyrir unga og metnaðarfulla konu.
„Ég þurfti mikið að spyrja og fá leyfi enda voru
margir að passa plássið sitt og inniskóna.“
Dóra fékk meiri útrás á sumrin þegar hún
vann við kvikmyndir. „Ég fékk strax mörg til-
boð og mun meira frelsi til að gera það sem ég
vildi en í leikhúsinu,“ segir Dóra en meðal
mynda sem hún hannaði búninga fyrir er hin
goðsagnakennda mynd Stuðmanna, Með allt á
hreinu. „Það var rosalega skemmtilegt verk-
efni en ég vann mikið með Stuðmönnum á
þessum árum. Kynntist þeim gegnum Tinnu
Gunnlaugsdóttur sem ég hafði unnið með í
Þjóðleikhúsinu. Þetta voru langir vinnudagar
og Stuðmenn byrjuðu að kalla mig Doris Day
& Night af þeim sökum. Það festist við mig og
varð síðar nafnið á fyrirtækinu mínu.“
Hún hlær.
– Margir af þessum Stuðmannabúningum
eru goðsagnakenndir, ekki satt?
„Jú, láttu mig þekkja það. Hvar sem ég er
stödd í heiminum þá bregst það ekki að ég fæ
símtal á vorin. „Heyrðu, þetta er Jón á Grund-
arfirði hérna. Við erum að steggja hann Palla
og getum við fengið lánaða hjá þér fiskabún-
ingana?“ Það halda allir að ég geymi alla mína
búninga en það geri ég ekki. En mér þykir allt-
af jafn vænt um þessi símtöl.“
Aðrir ekki síður frægir búningar eftir Dóru
eru þeir sem Icy-tríóið klæddist í Björgvin
þegar Ísland steig fyrst á svið í Júróvisjón-
keppninni.
Hún sýslaði sitthvað í poppinu á þessum tíma;
hannaði til dæmis umslagið á Egóplötunni
Breyttir tímar og leikstýrði myndbandinu við
Stórir strákar fá raflost. „Steinar Berg réð mig í
það. Einnig má nefna Björn Björnsson leik-
myndahönnuð, Jón Þór Hannesson og fleiri. Það
var vissulega kúltúrsjokk að koma heim; stand-
ardinn var þó þegar orðinn hár hjá Sagafilm. Þá
er ég að tala um fagmennskuna, græjur, stúdíó
og annað. Allt eins og best verður á kosið.“
Með 20 poka á hjóli
Árið 1981 var Dóra ráðin til starfa hjá Íslensku
óperunni sem þá var nýstofnuð. Hún segir það
hafa verið mjög skemmtilegt verkefni enda þurfti
að byggja allt upp frá grunni; hvorki var til nál né
VIÐTAL
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30.8. 2020