Morgunblaðið - 14.09.2020, Qupperneq 17

UMRÆÐAN 17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 14. SEPTEMBER 2020
Sjálfsagt eru flestir
búnir að gleyma því
þegar áhöfn rækju-
togarans Berglínar
GK 300 neitaði að
sætta sig við þriðj-
ungs verðlækkun á
rækju með því að
sigla til heimahafnar.
Öll aðkoma rækjuút-
gerða landsins, Sam-
taka fyrirtækja í sjávarútvegi og
oddamanns úrskurðarnefndar eru
vægt til orða tekið mjög ámæl-
isverð og til þess fallin að staðfesta
hversu handónýtt fyrirkomulag við
búum við þegar kemur að úrlausn
ágreiningsmála á þeim vettvangi.
Að lokinni yfirgripsmikilli yf-
irferð og öflun gagna finnst okkur
einboðið að birta opinberlega upp-
lýsingar úr gögnum sem aflað hef-
ur verið til að fá raunsanna mynd
af þróun mála á rækjumarkaði.
Samantekt úr skýrslu Sea Data
Center á útflutningi á pillaðri kald-
sjávarrækju frá Íslandi frá 1. jan-
úar 2019 til júlí 2020.
Félag skipstjórnarmanna fékk
Sea Data Center til að taka saman
skýrslu um þróun útflutnings á pill-
aðri rækju frá Íslandi (magn og
verð) fyrir ofangreint tímabil.
Ástæðan fyrir samantektinni var
óánægja með úrskurð oddamanns
og fulltrúa útgerðarinnar í máli Ú1/
2020. Í úrskurðinum var ekki tekið
tillit til raka fulltrúa sjómanna fyr-
ir mun minni verðlækkun, þar sem
meðal annars var bent á útflutn-
ingstölur frá Hagstofu Íslands. Í
úrskurði Ú1/2020 var staðfest yfir
30% verðlækkun (launalækkun) á
rækjuverði til sjómanna á vertíð-
inni sumarið 2020. Í upphafi rækju-
vertíðar vorið 2020 töldu útgerð-
armenn rækjuskipa að aðstæður í
greininni væru þannig að þeir yrðu
að lækka verð til sjómanna um og
yfir 30% frá árinu 2019 vegna þess
að verðhrun hefði orðið á rækju,
markaðir væru frosnir og enginn
útflutningur á rækju. Ástæðuna
sögðu þeir afleiðingar af Covid-
heimsfaraldrinum. Sjómenn höfðu
engan möguleika á því að vefengja
þetta og skrifuðu í einhverjum til-
fellum undir um og yfir 30% verð-
lækkun frá því 2019. Sjómenn voru
ósáttir við lækkunina og buðu upp
á þann möguleika að verð yrði leið-
rétt síðar þegar opnaðist fyrir út-
flutning og afurðaverð lægi fyrir.
Því var hafnað. Það skal tekið fram
að sjómenn hafa alla tíð gert sér
grein fyrir því að ef afurðaverð
lækkar, þá lækkar hlutur þeirra.
Það skal einnig tekið fram að sjó-
menn og fulltrúar þeirra í stéttar-
félögum voru efins um svo mikla
verðlækkun á afurðum, sem síðar
hefur komið í ljós að reyndist rétt.
Það skal tekið fram að málið
snýst í grunninn um tvær rækju-
verksmiðjur og fimm rækju-
veiðiskip. Þ.e.a.s. Meleyri á
Hvammstanga sem er í eigu Nes-
fisks sem á skipin Berglínu og Sól-
eyju Sigurjóns. Hjá Meleyri land-
aði í sumar einnig togarinn
Klakkur í eigu óskylds aðila. Hjá
rækjuverksmiðju Ramma landar
Múlaberg í eigu sama aðila og
Vestri í eigu óskylds aðila. Sjó-
mönnum og fulltrúum stéttafélag-
anna fannst skjóta skökku við að á
sama tíma og útgerðir töldu að
verð þyrfti að lækka um og yfir
30%, það væri engin sala og mark-
aðir frosnir, þá væru þeir að fá fal-
ast eftir meira hráefni til vinnslu.
Þess utan var orðrómur um að verð
til Klakks og Vestra væri hærra en
til skipanna í eigu útgerðanna/
verskmiðjanna.
Til að gera langa sögu stutta þá
sætti áhöfn Berglínar GK 300 sig
ekki við þetta, neitaði að skrifa
undir samning, hætti veiðum og
sigldi skipinu í heimahöfn 17. júní
2020. Málinu var vísað til úrskurð-
arnefndar 1. júlí 2020, úrskurð-
arnefnd komst ekki að niðurstöðu,
þannig að oddamaður varð að úr-
skurða í málinu. Oddamaður átti að
úrskurða í síðasta lagi 25. júlí, en
úrskurður féll ekki fyrr en 18.
ágúst sem er fordæmalaust. Úr-
skurður oddamanns byggðist á
þeim verðsamningum sem höfðu
verið gerðir undir afarkostum út-
gerða skipanna, fallist var á dæma-
laus rök útgerðanna, um og yfir
30% verðlækkun og ekkert tillit
tekið til talna frá Hagstofu Íslands
sem byggjast á útflutningsgögnum
rækjuverksmiðjanna. Í útflutnings-
tölum Hagstofu Íslands kemur
fram að það var flutt út rækja,
samtals 1.230 tonn á þremur mán-
uðum í maí, júní og júlí, og útflutn-
ingsverð hafði ekki lækkað í ís-
lenskum krónum, heldur hækkað.
Til að fá staðfestingu á ofangreindu
fengum við Sea Data Center til að
skoða útflutningstölur (magn og
verð) frá Íslandi og öðrum löndum
á pillaðri rækju á Bretlandsmarkað
sem er helsti markaðurinn.
Úr samantekt Sea Data Center:
Útflutningur á pillaðri kaldsjáv-
arrækju frá Íslandi til Bretlands
var á árinu 2019 á bilinu 312 til 737
tonn á mánuði með þeirri und-
antekningu að í október 2019 voru
flutt út 1.692 tonn. Á árinu 2020
hefur útflutningur verið á bilinu
236 til 786 tonn á mánuði, í júlí síð-
astliðnum voru flutt út rúm 390
tonn. Meðalútflutningur ársins
2019 var 540 tonn á mánuði, með-
alútflutningur janúar til júlí 2020
er 483 tonn, sem sýnir að Bret-
landsmarkaður er fjarri því að vera
frosinn.
Meðalútflutningsverð á rækju frá
Íslandi var lægra en meðalverð frá
samanburðarlöndum flesta mánuði
frá janúar 2019 til janúar 2020. En
frá febrúar 2020 hefur meðalverð
frá Íslandi verið hærra og var 5%
yfir meðalverði í júní 2020.
Þegar litið er til innflutnings-
verðs frá Bretlandi, þar sem tölur
frá Rússlandi eru einnig með, þá er
verðmunur enn jákvæðari, en þar
er Ísland 13% yfir meðallagi í júní
2020.
Varðandi verðþróun á Bretlands-
markað, þá var meðal útflutnings-
verð ársins 2019 7,68 pund/kg,
samanborið við 7,05 pund janúar til
júlí 2020. Verð í júlí var 6,78 pund/
kg.
Meðalverð ársins 2019 í íslensk-
um krónum var 1.202 kr./kg Sam-
anborið við 1.204 kr./kg tímabilið
janúar til júlí 2020. Meðalverðið
var 1.189 kr./kg í júlí sl. Þetta sýnir
svart á hvítu að rúmlega 30% lækk-
un á verði til sjómanna á vertíðinni
2020 var óraunhæf og er óútskýrð
af hálfu fyrirtækjanna.
Í framhaldi af þessu vill svo
„óheppilega“ til að óprúttnir aðilar
stálu tveimur tonnum af rækju úr
frystigámi rækjuverksmiðju Mel-
eyrar á Hvammstanga. Haft var
eftir verkefnisstjóra rækjuvinnsl-
unnar í fjölmiðlum að verðmæti
þýfisins hefði verið á bilinu 5 til 6
milljónir króna sem þýðir þá að
verð hafi verið á bilinu 2.500 til
3.000 kr./kg. Þetta ætti að vera um-
hugsunarefni fyrir þá er málið
varðar.
Niðurstaða.
Þegar skoðaður er samanlagður
útflutningur á rækju frá Íslandi,
Kanada, Danmörku (Grænlandi) og
Noregi til Bretlands sést að bæði
hefur verð í pundum lækkað og út-
flutt magn hefur minnkað.
Hinsvegar ef skoðaður er út-
flutningur á rækju frá Íslandi ein-
göngu sést að magn hefur minnk-
að, en útflutningur er samt sem
áður töluverður, eða 236 tonn í
maí, 347 tonn í júní og 390 tonn í
júlí, það eru einmitt mánuðirnir
sem sagt var að markaðir væru
frosnir og enginn útflutningur í
gangi. Meðalverð pr/kg árið 2019
var 7,38 pund. Meðalverð pr/kg
janúar til júlí 2020 er 7,12 pund.
Meðalverð pr/kg árið 2019 í ISK er
1.155 kr. Meðalverð pr/kg janúar
til júlí 2020 er 1.217 kr.
Með öðrum orðum, meðalverð
pr/kg hefur lækkað um 3,5% í
pundum, en hækkað um 5,4% í ís-
lenskum krónum vegna veikingar
krónunnar. Á þetta höfum við
fulltrúar sjómanna bent í úrskurð-
arnefnd án þess að nokkurt tillit
væri tekið til þess.
Það er ljóst að það verklag að
hver áhöfn semji sérstaklega um
fiskverð/rækjuverð við útgerð-
armann án aðkomu stéttarfélags
gengur ekki upp. Í komandi kjara-
samningsviðræðum verður að finna
annað fyrirkomulag á verðmyndun.
Affarasælast væri að verð mynd-
aðist á frjálsum markaði, fremur
en í viðskiptum á milli skyldra að-
ila þar sem veiðar og vinnsla eru á
sömu hendi. Lágmarksverð í bein-
um viðskiptum á milli skyldra aðila
á þorski, ýsu, ufsa og karfa er í
dag ákvarðað sem hlutfall af mark-
aðsverði á innlendum fiskmörk-
uðum með tengingu við afurðaverð,
það fyrirkomulag hefur gengið
ásættanlega þótt það sé ekki full-
komið. Fyrir viðskipti á milli
skyldra aðila með annan sjávarafla
þarf að finna ásættanlega leið sem
traust ríkir um á verðmyndun til
sjómanna.
Að lokum vörpum við fram þeirri
spurningu hvort úrskurður Ú1/
2020 frá því í ágúst sl. sé endanleg
niðurstaða málsins. Að okkar mati
væri eðlilegt og sanngjarnt að út-
gerðir leiðréttu uppgjör áhafna til
samræmis við raunverulegt af-
urðaverð.
Eftir Árna
Bjarnason og
Árna Sverrisson
» Það er ljóst að það
verklag að hver
áhöfn semji sérstaklega
um fiskverð/rækjuverð
við útgerðarmann án að-
komu stéttarfélags
gengur ekki upp.
Árni Bjarnason
Árni Bjarnason er formaður Félags
skipstjórnarmanna og Árni Sverr-
isson er framkvæmdastjóri Félags
skipstjórnarmanna.
Árni Sverrisson
Algjör trúnaðarbrestur
Opinn ársfundur
Samorku var haldinn
í Norðurljósasal í
Hörpu þann 8. sept-
ember 2020 og fjallaði
um orkuskipti. Hon-
um var streymt á net-
inu og er aðgengileg-
ur á vef Samorku. Á
fundinum var fjallað
um fyrstu, önnur,
þriðju og fjórðu orku-
skiptin hér á landi. Þau fyrstu
tvenn eru að baki og eru það ann-
ars vegar rafvæðing og hins vegar
hitaveituvæðing landsins. Þriðju
orkuskiptin eru í samgöngum sem
eru þegar hafin. Fjórðu orkuskipt-
in eru síðan á hafi úti, þ.e. í fiski-
skipa- og farskipaflota lands-
manna.
Þetta var frábær fundur og
mjög fróðlegur og skora ég á sem
flesta að kynna sér efni hans á
vefnum www.samorka.is. Þar
vannst ekki tími til að gera fyrstu
orkuskiptunum, þ.e. rafvæðingu
landsins, nægileg skil og því ætla
ég hér að segja frá bók sem gefin
var út hjá Verkfræðingafélagi Ís-
lands (VFÍ) 2004 eða í tilefni þess
að liðin voru 100 ár frá upphafi
rafvæðingarinnar hér á landi.
Bókin nefnist „Afl í segulæðum,
saga rafmagns á Íslandi í 100 ár“
og höfundur hennar er Sveinn
Þórðarson sagnfræðingur. Ásamt
mér komu að rit-
nefndinni Agnar Ol-
sen, LV, og Gísli
Sveinsson, OR.
Í stuttu máli segir í
bókinni að lítil vatns-
aflsvirkjun í Hamars-
kotslæk í Hafnarfirði
hafi hafið raf-
orkuframleiðslu undir
lok árs 1904 og hafi
verið fyrsti vísirinn að
rafmagnsveitu á Ís-
landi. Í framhaldinu
voru margir lækir í
þéttbýli sem og strjálbýli virkj-
aðir. Fyrsta riðstraumsvirkjunin
var reist við Fjarðará í Seyðisfirði
árið 1913. Elliðaárstöðin kom síð-
an 1921 og Ljósafossvirkjun í Sog-
inu 1937 o.s.frv.
Rafvæðing dreifbýlisins hófst
síðan af fullum krafti eftir seinni
heimsstyrjöldina þegar RARIK
var stofnað 1946 og hóf starfsemi í
ársbyrjun 1947. Í hönd fór mikil
uppbygging á dreifikerfum í þétt-
býli sem og strjálbýli úti á lands-
byggðinni. Einnig stofnlínum til
þess að tengja dreifikerfin saman
og þau við virkjanir sem fyrir
voru. Um 1980 var svo komið að
nær allir landsmenn voru tengdir
við raforkukerfi landsins. Í dag er
háspennt dreifikerfi hjá RARIK
liðlega 9.000 km að lengd eða sem
samsvarar vegalengdinni frá
Reykjavík til Shanghai í Kína. Til
gamans má geta þess að í dag er
búið að leggja rúmlega 6.000 km
af þessu kerfi í jörðu með lagn-
ingu jarðstrengja. Ég hef sagt að
verkefnið sé því komið alla leið til
austurhluta Kazakhstan og „að-
eins“ eftir síðasti spölurinn yfir
hásléttur og ræktarlönd til
Shanghai.
Í bókinni segir síðan frá því að
bygging svonefndra byggðalína
hafi staðið yfir á árunum 1972 til
1984 og línurnar hafi verið um
1.060 km að lengd þegar upp var
staðið. Síðan segir höfundurinn að
smiðshöggið á rafvæðingu lands-
ins hafi verið rekið með lúkningu
á uppbyggingu byggðalína 1984.
Með öðrum orðum stóð rafvæðing
landsins yfir í heil 80 ár.
Á fundi Samorku kom m.a.
fram að árlegur sparnaður sem
uppbygging hitaveitna hefur haft í
för með er liðlega 90 milljarðar
ISK á árinu 2020 og alls frá upp-
hafi um 3.100 milljarðar ISK sé
miðað við að annars væri notað
innflutt jarðefnaeldsneyti til upp-
hitunar. Hér er ekki um neitt
smávegis innlegg að ræða inn í
þjóðarbúið. Hver ávinningurinn af
rafvæðingu landsins er, er sjálf-
sagt ekki minni en segir í formála
bókar Sveins Þórðarsonar: „Hag-
nýting raforkunnar hefur umbylt
samfélaginu á einni öld og raf-
magnið verið aflvaki efnahags-
legra og þjóðfélagslegra framfara
í landinu. Nú er svo komið að raf-
orkukerfið er á sinn hátt lífæð
samfélagsins þar sem raforkan er
undirstaða daglegs lífs og raf-
orkuiðnaðurinn og kerfi hans hluti
af hátækniiðnaði nútíma sam-
félags.“
Ég hafði ekki síst gaman af að
hlýða á síðustu erindin á fundinum
sem voru annars vegar frá Norð-
manninum Olav Mosvold Larsen,
sem fjallaði um framtíð orkuskipta
í flugi, og hins vegar Dananum
Morten Stryg sem sagði frá
hvernig græn orka verði grænt
eldsneyti. Þegar ég sá þá vera að
fjalla um svonefndar Fuel cells
(efnarafall) rifjaðist það upp fyrir
mér að fyrir um það bil 35 árum
síðan lét ég starfsmann minn hjá
RARIK athuga möguleika þess að
nota þessa tækni sem varaafl í
stað dísilvéla. Það var ekki tíma-
bært þá en þessari tækni hefur
farið mikið fram síðan og er
örugglega mun hagkvæmari í dag.
Orkuskipti í brennidepli – Rafvæðing
landsins fyrstu orkuskiptin
Eftir Steinar
Friðgeirsson » Ársfundur Samorku
var haldinn 8. sept-
ember og fjallaði um
orkuskipti. Bók var
gefin út hjá VFÍ 2004:
„Afl í segulæðum, saga
rafmagns á Íslandi
í 100 ár“.
Steinar Friðgeirsson
Höfundur er fv. framkvæmdastjóri
tækni- og þróunarsviðs RARIK og fv.
formaður VFÍ 2003-2007.
steinar@red.is
Með landafundunum komst skriður á
könnun landa og þjóða og hélt áfram
þar til síðustu skikar hnattarins okk-
ar höfðu verið sigraðir. Nöfn land-
könnuða urðu ódauðleg hvort sem
þeir komu lifandi heim eða ekki. Síð-
an komu aðrar kannanir, sem margir
höfðu litla trú á í fyrstu, skoðana-
kannanir. Þær hafa samt reynst
nokkuð vel og eru trúverðugri en efa-
semdarmenn héldu. Þó eru þær dálít-
ið skrýtnar, sérstaklega í túlkun eftir
á. Konseptið býður upp á þetta með
því að bæta við aukaspurningum um
aldur, kyn, skólagöngu og búsetu.
Þannig er spurt t.d. um stjórnar-
skrá. Ef túlkandi er ekki ánægður
með útkomuna getur hann sagt að
góðu fréttirnar séu þær að þeir sem
hafi makkað rétt séu ungt fólk,
menntað með þokkalegar tekjur og
búi á höfuðborgarsvæðinu.
Þannig standi allt til bóta og rétt-
lætið muni sigra þótt afturhaldið sé
enn með múður. Það vakti þó athygli
á dögunum þegar pöntuð könnun um
borgarlínu var birt, að þar var ekki
orð um flokkapólitík. Tilviljun eða
hvað?
Sunnlendingur
Kannanir
Aðgát Skoðanakannanir eru ekki
alltaf allar þar sem þær eru séðar.
Velvakandi
Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12.