Morgunblaðið - 08.10.2020, Qupperneq 30

30 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. OKTÓBER 2020
Í baráttu við COVID-19 býður
Donnamaska, grímur og andlits-
hlífar sem eru gæða vara frá DACH
og notuð um allan heim.
Vefverslun: www.donna.is
Erum nú á Facebook: donna ehf
Sími 555 3100 www.donna.is
Öryggið í fyrirrúmi fyrir lærða sem leika
Heildsöludreifing
Type II 3ja laga
medical andlitsgríma
FFP3 Respirator Comfort
andlitsgríma með ventli
FFP3 High-Risk andlitsgríma Andlitshlífmóðufrí
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Fjögurra ára vinnu á vegum Nátt-
úrufræðistofnunar Íslands við skrán-
ingu og kortlagningu refagrenja
lauk að mestu í lok síðasta árs. Skráð
hafa verið yfir 5.500 greni í öllum
hreppum á landinu, en það gæti sam-
svarað 80-90% af öllum grenjum, að
sögn Esterar Rutar Unnsteinsdóttur
spendýravistfræðings.
Hún segir að út frá veiðigögnum
frá 2000-2015 megi gróflega ætla að
1.500-1.700 greni hafi verið í ábúð
hvert ár, en í refastofninum eru nú
talin vera 7-8 þúsund dýr. Minnstur
var stofninn um 1.300 dýr um 1980.
Mörg grenin hafi verið í ábúð í fjölda
ára, jafnvel í aldir, og þar hafi búið
margar kynslóðir ref fram af ref.
Upplýsingar um greni hafa að
mestu fengist úr veiðiskýrslum Um-
hverfisstofnunar frá árunum 1989-
2015. Fyrir liggur að bera staðsetn-
ingar grenja undir staðkunnuga og
uppfæra kortið eftir því sem leiðrétt-
ingar berast. Ester Rut segir að
kortlagning refagrenja sé tímamóta-
verk og upplýsingarnar gagnist ekki
síst til að kanna útbreiðslu og ábúð-
arþéttleika í tengslum við stofn-
breytingar hjá refnum.
Þéttbýlast á Vestfjörðum
Ester Rut segir að Vestfirðir séu
langþéttbýlasta svæði refa á landinu,
líklega vegna lengdar strandarinnar
miðað við flatarmál lands.
„Ströndin sér refum fyrir fæðu all-
an ársins hring og fuglabjörgin veita
ríkulega yfir þann tíma þegar tímg-
un á sér stað og uppvöxtur afkvæma.
Greni eru um allt land, meðfram
ströndinni, upp til fjalla og fram til
heiða,“ segir Ester. Hún segir að á
grenjakortinu sem nú hefur verið
unnið sjáist að næg grenstæði séu
fyrir hendi og þau séu því ekki tak-
markandi þáttur.
Ljósmynd/David Gibbon
Björg í bú Refur á Hornströndum með langvíu í kjaftinum.
Yfir 5.500 greni
skráð um allt land
 Ref fram af ref á mörgum grenjum
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Burkninn tunguskollakambur er
meðal sjaldgæfustu plantna sem
finnast hér á landi. Hann hefur verið
á válista sem tegund í hættu, en gæti
á næsta ári lent á alþjóðlegum lista
yfir tegundir í útrýmingarhættu,
samkvæmt upplýsingum Pawels
Wasowicz, grasafræðings hjá Nátt-
úrufræðistofnun. Yrði tunguskolla-
kambur þá eina plöntutegundin á Ís-
landi á þessum lista.
Tunguskollakambur finnst aðeins
svo vitað sé á einum stað á Íslandi,
við Deildartunguhver í Borgarfirði.
Pawel segir að þar séu um það bil
200 plöntur, en útilokar þó ekki að
hann leynist annars staðar.
Árið 2015 fór Pawel í rann-
sóknaferð og heimsótti jarðhita-
svæði víða um land þar sem tungu-
skollakambur hafði áður verið
skráður. Í ljós kom að í öllum til-
vikum, nema við Deildartunguhver,
fannst aðeins venjulegur skolla-
kambur. Tunguskollakambur vex
einungis í nágrenni við jarðhita og er
náskyldur skollakambi. Pawel segir
líklegt að tunguskollakambur hafi
áður verið útbreiddari, en vegna
rasks á jarðhitasvæðum hafi burkn-
inn gefið eftir.
Tunguskollakambur gæti verið
meðal fárra einlendra plöntuteg-
unda hér á landi, en á Vísindavefn-
um er eftirfarandi skilgreiningu að
finna á einlendum tegundum: „Ein-
lend (e. endemic) tegund er tegund
sem er upprunaleg og finnst aðeins á
einu tilteknu svæði og hvergi annars
staðar. Svæði getur verið eyja, land
eða ákveðið búsvæði.“ Hér á landi er
ein önnur einlend æðplöntutegund
þekkt, en það er hveraaugnfró.
Skortur á einlendum tegundum
Í nýtútkominni ársskýrslu Nátt-
úrufræðistofnunar er fjallað um ein-
lendar tegundir og tunguskolla-
kamb. Þar segir: „Eitt af einkennum
íslenskrar flóru er nánast alger
skortur á einlendum tegundum. Það
gerir hana ólíka flóru annarra eyja á
norðurheimskautinu, eins og Græn-
lands og Svalbarða, þar sem einlend-
ar plöntutegundir eru margar. Það
er ríkjandi skoðun flestra vísinda-
manna að íslenska flóran hafi gjör-
eyðst við síðasta jökulskeið og síðan
þróast aftur frá byrjun.
Rannsóknir á íslenskri flóru síð-
ustu ár benda til að ein íslensk
burknategund verðskuldi það að
kallast einlend tegund. Enginn vafi
leikur á að hún er mjög frábrugðin
svipuðum burknum í Evrópu og um
allan heim.“
Síðan segir frá því að danski
grasafræðingurinn Christian Grøn-
lund hafi fundið undarlega plöntu
sem óx á strýtu við Deildartungu-
hver í Íslandsleiðangri sínum 1876.
„Nú, um 140 árum síðar, hefur
staða þessarar áhugaverðu plöntu
verið endurmetin og mjög ítarlegar
flokkunarfræðilegar rannsóknir
sýna fram á að plantan getur vissu-
lega flokkast sem tegund – ný ís-
lensk, einlend tegund, tunguskolla-
kambur, Struthiopteris fallax,“ segir
í ársskýrslunni.
Aðeins um 200 plöntur
af sjaldgæfum burkna
 Sjaldséður tunguskollakambur gæti lent í útrýmingarhættu
Ljósmynd/Pawel Wasowicz
Tunguskollakambur Burkninn þrífst einungis við jarðhitasvæði.