Morgunblaðið - 21.10.2020, Síða 12

SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Stærstu heildarsamtök vinnu-markaðarins, Samtök at-vinnulífsins og Alþýðu-samband Íslands, taka hvor
tveggja undir þær megináherslur
sem lagðar eru í fjárlagafrumvarpi
næsta árs og fjármálaáætlun til
næstu fimm ára. Þetta má lesa út úr
nýjum umsögnum ASÍ og SA til
fjárlaganefndar. Fjölmargt er þó
einnig gagnrýnt í umsögnum þeirra.
SA segja jákvætt að sértækum
og tímabundnum aðgerðum sé beitt
til stuðnings fyrirtækjum og heim-
ilum sem verða illa úti af völdum
heimsfaraldursins en segja það von-
brigði að seinustu uppgangsár hafi
ekki falið í sér meira aðhald í rík-
isfjármálum en raun beri vitni.
ASÍ fagnar breyttum áherslum í
frumvarpinu og áætluninni, sem
bendi til þess að ákveðin viðhorfs-
breyting hafi orðið hjá stjórnvöldum,
sem nú stefni á að beita ríkis-
fjármálunum til að vinna gegn skað-
legum áhrifum kreppunnar. Sam-
tökin leggja hins vegar áherslu á að
ekki megi nota velferð og grunnþjón-
ustuna „sem afkomubætandi aðgerð í
ríkisfjármálum og að niðurgreiðsla
skulda verði á forsendum kröftugrar
viðspyrnu“. Pólitísk stefnumörkun
þurfi að eiga sér stað um þessi atriði á
næstu misserum.
ASÍ leggur höfðuáherslu á að-
gerðir gegn atvinnuleysi. Lengja
þurfi tímabil atvinnuleysistrygginga í
36 mánuði til að bregðast við fyrir-
séðri aukningu langtímaatvinnuleys-
is. Hækka verði grunnbætur atvinnu-
leysistrygginga í 95% af dagvinnu-
tekjutryggingu. Tryggja þurfi að
einstaklingar sem kláruðu þriggja
mánaða tekjutengt tímabil áður en
það var lengt í sex mánuði fái fulla
tekjutengingu í sex mánuði og að
hlutabætur verði virkt úrræði,
minnst til 1. júní 2021.
Viðvarandi hallarekstur
SA lýsa áhyggjum af því að
framreikningur ríkisfjármála, miðað
við fyrirliggjandi hagspár, leiði að
öðru óbreyttu til mikils og viðvarandi
hallareksturs og skuldasöfnunar, sem
gæti orðið ósjálfbær ef ekki er brugð-
ist við. „Náist ekki markmið um að
örva hagvöxt umfram spár á tíma-
bilinu mun þurfa að grípa til sér-
stakra ráðstafana á tekju- og/eða út-
gjaldahlið hins opinbera. Slíkar
ráðstafanir hafa hins vegar ekki verið
útfærðar nánar. Mikilvægt er að
stuðla að framtíðarsýn í þessum efn-
um því ljóst er að þverpólitískt átak
mun þurfa á næstu árum til að koma
jafnvægi á ríkisrekstur,“ segir í um-
sögn SA.
Benda samtökin á að það stefni í
viðvarandi hallarekstur og ósjálfbæra
skuldasöfnun að öðru óbreyttu. Á
næsta ári stefni í töluvert meiri halla
á rekstri hins opinbera hér á landi en
í nágrannalöndunum og útlit sé fyrir
að kreppan muni hafa langvarandi
áhrif á sameiginlega sjóði hér. Þetta
komi ekki á óvart þegar litið er til
þess að ferðaþjónustan er að verða
fyrir verulegum búsifjum. SA setja
spurningarmerki við þá forsendu
þjóðhagsspár að hingað komi 900 þús-
und erlendir ferðamenn á næsta ári.
Útlit sé fyrir að sú forsenda sé of
bjartsýn.
ASÍ fagnar því að boðaðar breyt-
ingar á tekjuskattskerfinu komi til
framkvæmda en styrkja þurfi aðra
tekjustofna og gagnrýnir áform um
breytingar á fjármagnstekjuskatti.
Skattalækkun um 2,1 milljarð til fjár-
magnseigenda eigi ekki að vera í for-
gangi við núverandi aðstæður. Mik-
ilvægt verði að huga að styrkingu
tekjustofna á komandi árum.
Kalla á pólitískt átak
og stefnumörkun
Morgunblaðið/Ómar
Uppbygging SA segja að leggja verði áherslu á atvinnuskapandi stefnu sem
ýti undir hagvöxt til framtíðar. ASÍ minnir á að styrkja þurfi öryggisnetin.
12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. OKTÓBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Stór jarð-skjálftivarð í gær
um kl. 14.00, 5,6
stig, og aðrir til-
finnanlegir, en
nokkru minni, urðu í kjöl-
farið, sá stærsti þeirra 4,1
stig, og var upphafið um
sjö kílómetra vestur af
Kleifarvatni. Þeim fylgdi
skjálftahrina sem mæli-
tækin skráðu. Hefur
reyndar verið rætt um
skjálftahrinu um margra
mánaða skeið, tengda óróa
á Reykjanessvæðinu, og
hafa skjálftar verið allöfl-
ugir, bæði í mars og ágúst
sl. (5,2. og 4,6).
Stundum er í daglegu
tali rætt um snarpa jarð-
skjálfta, þegar slíkir finn-
ast greinilega vítt um og
jafnvel alllangt frá upp-
hafsstað. Mælingar og við-
eigandi útreikningar sýna
svo iðulega að slíkir
skjálftar mælist 3,5-4,0
stig að stærð.
Skjálftinn sem varð
skömmu fyrir klukkan
14.00 í gær var tilfinnan-
legur og sagði leikmönnum
strax að þar færi skjálfti í
stærri kantinum.
Síriti Veðurstofu sýndi
styrkinn vera um 5,7 stig
og nákvæmari útreikn-
ingar sögðu hann 5,6 stig,
en aukastafirnir segja
meiri sögu en ætla mætti.
Þekktir og mjög um-
ræddir skjálftar, Suður-
landsskjálftar, eru bundn-
ir við það tiltekna land-
svæði og með þekkta sögu,
nánast frá því að land
byggðist, og teljast vera
6,0 stig eða öflugri.
Slíkir stórskjálftar hafa
orðið nýlega. Síðast 29.
maí 2008 og þá 6,2 stig og
þar áður tveir árið 2000, sá
fyrri hinn 17. júní og
mældist sá 6,5 og fjórum
dögum síðar hinn sem
mældist 6,6 stig. Tjón á
mannvirkjum varð tilfinn-
anlegt.
Tugir skjálfta fundust á
mælum í kjölfar stóra
skjálftans í gær og al-
menningur á höfuðborg-
arsvæðinu nam allnokkra
þeirra.
Skjálftinn í gær var
nægilega öflugur til þess
að minna flesta
rækilega á það,
hversu mað-
urinn má sín lít-
ils þegar nátt-
úruöflin láta til
sín taka, þótt ekki séu
fréttir um tjón, þótt vörur
og annað smálegt hafi fall-
ið úr hillum. Jarðskjálftar
standa stutt (þótt hrinan
sem fylgir geti staðið
lengi, og erfitt virðist að
meta hvort og þá hvers
konar fyrirboði sé hér á
ferð og hvað þá að tíma-
setja slíkt af nokkurri ná-
kvæmni).
Á síðari tímum hefur
mesta manntjón orðið í
kjölfar jarðskjálfta undir
hafsbotni, þegar flóð-
bylgja hefur risið í kjölfar
þeirra og gengið á land á
þéttbýlu svæði.
Ógurlegt manntjón
vegna mikils skjálfta af því
tagi og flóðbylgjunnar sem
fylgdi varð um jólin 2004.
Hundruð þúsunda
manna fórust.
Enn skemmra er að
minnast risaskjálfta (níu
stig) úti fyrir ströndum
Japans 11. mars 2004. Í að-
draganda hans hafði verið
skjálftahrina og mældist
stærsti einstaki skjálfti í
henni vera sjö stig hinn 9.
mars.
Eftir stóra skjálftann
sjálfan (níu stig) reis rétt
tæplega 30 metra há flóð-
bylgja sem gekk lengst 10
kílómetra á land upp. Stór-
kostlegt tjón varð og talið
er að nærri 28 þúsund
manneskjur hafi týnt lífi.
(Staðfest dánartala er um
12.000, en 15.500 er sakn-
að.)
Minnisstæð er eyðilegg-
ing tveggja hluta mikils
kjarnorkuvers, og að millj-
ónir manna urðu án vatns
og rafmagns um langa hríð
og þjónusta af öllu tagi var
að sama skapi takmörkuð
og mjög umhendis var að
koma við björgunar-
aðgerðum, svo varlega sé
talað. Þar sem flóðbylgjan
skall á landinu hafði verið
búið í haginn gagnvart
flóði, en það breytti miklu
þegar við var að eiga slíkt
magn og ógnarafl og fyrir-
varinn nánast enginn.
Öflugur jarðskjálfti í
námunda við mesta
þéttbýlið er áminn-
ing og ögrun}
Aflið er þekkt, samt er
flestum illa brugðið
G
etum við gert betur? Við öll? Ég
myndi halda að augljósa svarið sé
já. Ekkert er svo fullkomið að það
endist að eilífu. Við getum alltaf
gert betur, eða að minnsta kosti
reynt það. Hvernig gerum við betur væri
kannski eðlileg framhaldsspurning, því sitt
sýnist hverjum um hvað er hægt að gera bet-
ur.
Við höfum búið til fyrirkomulag til þess að
ákveða hvað við viljum gera betur. Það fyr-
irkomulag heitir lýðræði. Alveg eins og öll
sköpunarverk mannsins þá er lýðræði ekki
fullkomið, en það er besta aðferðin sem við
höfum. Lýðræði er ekki einfalt verkfæri eins
og hamar, það er margslungið og búið alls kon-
ar tækjum og tólum til þess að passa upp á ein-
faldleika og tillitssemi. Við erum með kjörna
fulltrúa, atkvæðagreiðslur um einstök mál, þrískiptingu
valds, fjórða valdið, fimmta valdið, málfrelsi, fundafrelsi
og getum safnað undirskriftum til stuðnings málum svo
einhver dæmi séu nefnd.
Það ættu því allir að hugsa sig tvisvar um ef stjórnvöld
framfylgja ekki lýðræðislegum niðurstöðum. Jafnvel þó
stjórnvöld séu ósammála niðurstöðunni. Sérstaklega ef
stjórnvöld eru ósammála, ef satt skal segja. Því hvernig
getum við kallað okkur lýðveldi ef við erum með stjórn-
völd sem fara ekki eftir lýðræðislegum niðurstöðum?
Ég vil taka það sérstaklega fram að þó það sé lýðræð-
isleg krafa til Alþingis að vinna frumvarp að nýrri stjórn-
arskrá sem er byggð á tillögum stjórnlagaráðs þá segir
það auðvitað ekkert um skyldu þingmanna til
þess að greiða atkvæði á einn eða annan hátt.
Hver þingmaður er auðvitað bundinn sann-
færingu sinni. Enginn þingmaður ætti hins
vegar að geta hafnað því að leyfa þjóðinni að
hafa lokaorðið um breytingar á stjórnarskrá,
því það er jú þjóðin sem er stjórnarskrárgjaf-
inn. Það er þjóðin sem setur valdhöfum leik-
reglur.
Átta árum eftir að aukinn meirihluti kjós-
enda sagði að það ætti að setja nýja stjórn-
arskrá getum við spurt okkur, gerðum við
betur? Ég tel það vera merki um dugleysi og
gagnsleysi Alþingis að geta ekki klárað mál
sem hlaut stuðning aukins meirihluta kjós-
enda í þjóðaratkvæðagreiðslu. Þetta gerist
þrátt fyrir að núverandi stjórnarflokkar hafi
haft það sem áherslumál í kosningum að
framfylgja niðurstöðum þjóðaratkvæðagreiðslunnar.
Fyrir kosningar 2013 var það stefna Framsóknarflokks-
ins og fyrir kosningarnar 2017 var það stefna Vinstri
grænna. Báðir flokkarnir stungu því loforði ofan í skúffu
eftir kosningar.
Ég heyri sagt að niðurstöður kosninga hafi ekki skilað
þingmeirihluta fyrir nýrri stjórnarskrá. Við því segi ég:
Bull. Því þó flokkar hafi svikið kosningaloforð um að
klára stjórnarskrármálið þá voru þeir flokkar sem lofuðu
því klárlega í meirihluta á þingi á öllum kjörtímabilum
eftir þjóðaratkvæðagreiðsluna. Að minnsta kosti í orði.
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Getum við gert betur?
Höfundur er þingmaður Pírata. bjornlevi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SA benda á að allt stefni í að skuldahlutfall ríkissjóðs í lok áætl-
unartímabilsins eftir fimm ár verði nálægt því sem var 2013-14. Vaxta-
kostnaður ríkissjóðs aukist um 100 milljarða. Þá segja SA hagræðingu
nauðsynlega og benda á að skv. fjárlagafrumvarpinu verði áætlaðar
launahækkanir ríkisstarfsmanna 14 milljarðar á næsta ári. Á sama tíma
fjölgi opinberum störfum.
Í umsögn ASÍ segir að það sé jákvætt að framlög til nýsköpunar séu
aukin með það að markmiði að stuðla að verðmætasköpun. Mikilvægt sé
að hafa í huga að árangur af slíkri fjárfestingu komi fram á löngum tíma
og leysi ekki þann bráðavanda sem nú ríkir á vinnumarkaði. Horfa þurfi
einnig til fjárfestinga og aðgerða sem fjölga störfum til skemmri tíma.
100 milljarðar í vexti
VAXANDI SKULDIR