Morgunblaðið - 21.10.2020, Síða 15

UMRÆÐAN 15
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. OKTÓBER 2020
Í skýrslu um orku-
stefnu má búast við
umfjöllun um hvaða
þýðingu orka hefur fyr-
ir okkur, hvað það er
sem við höfum milli
handanna í dag og úr
hvaða efnivið við
byggjum framhaldið.
Lítið er um þetta í
skýrslu orkustefnu-
nefndar. Skýrslan er
um sjálfbæra orku-
stefnu. Hvað orðið sjálfbær ná-
kvæmlega merkir í þessu samhengi
verður hver að segja sér sjálfur en
þetta er eitt af tískuorðum nútímans.
Upplagt tungutak fyrir ybba svo vís-
að sé í grein og nýyrði Sigmundar
Davíðs.
Það er svo sem við því að búast,
þegar fulltrúar allra stjórn-
málaflokka á þingi eru skipaðir sam-
an í stefnunefnd, að niðurstaðan
verði eins og tískan býður; hrein
orka og umhverfisvænar fram-
kvæmdir í bland við fagurgala á
ybbatungu. Vinnubrögð nefnd-
arinnar voru líka á þann veg að
hlusta á álit sem flestra hags-
munaaðila og endurspegla í texta.
Þar er t.d. bent á að með snjall-
mælum megi auðvelda þeim sem
vilja tengja eigin raforkuvinnslu með
vindmyllum eða sólarþiljum við
orkukerfið. Erlendis nýtist þessi
tækni til að spara eldsneyti en bara
smávegis af vatni hér.
Þrátt fyrir þetta má þó finna
stefnumörkun út úr skýrslunni, en
draga má í efa að lesendur hennar
séu sammála um hver hún sé, enda
vantar grunninn sem byggt er á.
Orkufrekt samfélag
Á litlu ísöld fyrir um hálfu árþús-
undi, þegar menn höfðu ekki aðra
orku en fá mátti úr vöðvum þeirra
sjálfra og hesta þeirra, gat þetta
land hér norður í höfum framfleytt
um 35.000 manns þegar verst lét. Nú
erum við 10 sinnum fleiri sem hér lif-
um, vonandi innihaldsríkara menn-
ingarlífi og byggjum það á orku sem
er að stórum hluta unnin hér heima
úr orkulindum þessa lands en einnig
innflutt. Á grunni þessarar orku höf-
um við byggt upp samkeppnishæfa
starfsemi hvar af einn mikilvægasti
þátturinn er heimilin í
landinu, þar sem ung-
viðið verður til og elst
upp til að taka við þjóð-
félaginu. Til þess not-
um við meiri raforku á
mann en þekkist ann-
ars staðar og veitir ekki
af. Orkukerfin sem við
höfum, orkuvinnsla,
innflutningur og flutn-
ingur um landið, er það
sem við höfum milli
handanna nú og byggj-
um tilveru okkar á.
Uppbygging til framtíðar
Hvernig eigum við svo að byggja
upp fyrir framtíðina? Nefndin virðist
sammála um að byggja framhaldið
sem mest á eigin orkulindum. Eins
og nefnt er í skýrslunni hefur þetta
þann ótvíræða kost að gera Ísland
minna háð innflutningi á orku. Hitt
er svo ekki nefnt, að við höfum þegar
nýtt stærstu virkjanakostina sem
gefa af sér samkeppnishæfasta orku-
verðið til að byggja upp raforku-
kerfið. Þessi leikur verður ekki end-
urtekinn, en áframhaldandi
samkeppnishæfni er gagnvart út-
löndum eitt það mikilvægasta sem
við þurfum að glíma við í framtíðinni.
Eitt meginstef stefnunnar er um-
hverfisvæn eða „hrein“ orka. „Eina
óhreina orkan hér á landi er okkar
eigin andardráttur,“ sagði vinur
minn og var mikið niðri fyrir. Í þeim
orðum leynast töluverð sannleiks-
korn. Einu gildir hvort menn vilja
innlenda orku af loftslagsástæðum
eða efnahagsástæðum, þetta er sama
orkan. Hins vegar þarf og mun ætíð
þurfa að vega sjónarmið umhverfis-
verndar gagnvart þeim efnahags-
legu. Hér stefnir í vaxandi ágreining
sem þegar hefur reynst okkur dýr og
birtist m.a. í æðinu að tryggja sér 9,9
MW leyfi til að komast hjá umhverf-
ismati. Þörf er á að marka stefnu til
skilvirkari lausna slíkra mála.
Öryggi
Orkuöryggi felst í því að hafa ætíð
nægt framboð orku á viðráðanlegu
verði og sjálfbær orkustefna hlýtur
að taka mið af möguleikum okkar og
afkomenda okkar til að tryggja okk-
ur það öryggi á þann hátt að sam-
keppnishæfni atvinnuvega okkar sé
óskert. Í skýrslunni segir: „Orku-
stefna Íslands grundvallast á sjálf-
bærri þróun þar sem leitast verður
við að mæta þörfum samtímans án
þess að draga úr möguleikum kom-
andi kynslóða til þess að mæta sínum
þörfum.“ Þá kemur upp í hugann
spurningin: Hve lengi getum við
haldið slíkri uppbyggingu áfram?
Það er takmarkað hve dýr orkan má
vera frá nýjum virkjunum af sam-
keppnisástæðum. Með lögum og
reglum náttúruverndar höfum við
þegar útilokað verulegan hluta
óvirkjaðs vatnsafls og jarðvarma á
landinu. Meira verður friðað og and-
staðan gegn vindmyllum er rétt að
hefjast. Hversu miklu höfum við
raunverulega úr að spila og hver er
hagkvæmni þeirrar orku? Þessa um-
fjöllun vantar í skýrsluna.
Lokaorð
Orkustefnan boðar sívaxandi nýt-
ingu vistvæns eldsneytis og fram-
leiðslu þess hér innanlands, jafnvel
útflutning, sem kann að verða val-
kostur framtíðar við hlið eða í stað
stóriðjunnar. EN! Þar er samkeppni
við olíu Sádi-Arabíu, Kínverjar geta
lagt þann iðnað á hliðina ekki síður
en áliðnaðinn, svigrúmið sem við höf-
um er ekki þekkt og engin markaðs-
setning hefur farið fram á borð við
þá sem fylgdi stóriðjustefnunni und-
ir forystu Jóhannesar Nordal. Hér
vantar jarðtengingu. Nauðsynlegt er
að gera betri grein fyrir svigrúmi
okkar til aukinnar orkuvinnslu á við-
ráðanlegu verði og gefa hugmynd
um mögulegt magn og hraða fjár-
festinga í raforkuvinnslu.
Það sem stendur upp úr skýrslu
orkustefnunefndar eru spurningar
og sumum þeirra er hægt að svara.
Eftir Elías Elíasson »Nauðsynlegt er að
gera betri grein
fyrir svigrúmi okkar til
aukinnar orkuvinnslu
á viðráðanlegu verði
og gefa hugmynd um
mögulegt magn og
hraða fjárfestinga
í raforkuvinnslu.
Elías Elíasson
Höfundur er sérfræðingur í orku-
málum.
Orkustefna á ybbamáli
Fátt hefur reynst
mér betur en sú
barnatrú sem ég ólst
upp við í foreldra-
húsum; venjulegu ís-
lensku sveitaheimili,
þar sem faðirvorið og
bænir voru kennd og sú
einfalda lífsspeki að
vera við aðra eins og
maður vill að aðrir séu
við sig; elska náungann
eins og sjálfan sig – eins og þar stend-
ur. Dýpra var nú ekki farið út í guð-
fræðina og minnti afi minn oft á að
kæmist maður ekki inn í Himnaríki
sem barn, þá myndi maður ekki inn í
það komast. Á hverjum morgni gekk
hann út og fór með sínar bænir og
þakkaði fyrir þá litlu sjón sem hann
þó hafði; hafði misst annað augað og
með illvíga gláku á hinu.
Friðsælt var sofna eftir að Dóra
gamla – einstæðingur sem hvergi
vildi annars staðar vera en í Nýhöfn
hjá ömmu minni eða í Miðtúni hjá
mömmu minni – hafði komið að rúmi
mínu; farið með bænir og blessunar-
orðin sem ég hef haft yfir börnum
mínum og barnabörnum – og þau
sofnað sæl með bangsa sinn og
dúkku. Já, það var gott að sofna út
frá þessum orðum; draugar og ísbirn-
ir víðsfjarri og draumar tóku við.
Sannfærður er ég um að hjá flest-
um trúarbrögðum sé eitthvað svipað
til og fjarri mér að efast um mátt
þeirra orða; hver má hafa sína trú í
friði fyrir mér, ef ég fæ rækja mína
án þess að hún sé niðurlægð á einn
eða annan máta, hvað þá þegar skipu-
lega er gert lítið úr henni, og auðvitað
er það sárast þegar það kemur frá
þeim sem hafa til þess aðstöðu í fjöl-
miðlum eða opinberum störfum.
Kristin trú og kirkjan er ekki það
sama. Um kirkjuna sem stofnun má
margt segja og vissulega stangast
margar ákvarðanir hennar á við mína
barnatrú. Hjá mér hefur barnatrúin
vinninginn. Mér finnst hins vegar
beinlínis ljótt þegar gert er lítið úr
boðskap kirkjunnar, að ég tali nú
ekki um þegar hinir og þessir ætla
sér að ganga í hlutverk hennar með
gróða að leiðarljósi. Taki þeir til sín
sem eiga. Kristin trú er siðfræði sem
hefur mótast gegnum kynslóðirnar
og hefur tekið mið af tíðarandanum
hverju sinni, en grundvöllurinn er sá
sami: kærleikurinn – og hann skortir
oft manna og þjóða á milli.
Ég er ósköp venjulegur maður og
líf mitt gengið án áfalla. Ég þakka
það Guði og er í samræmi við mína
barnatrú og oft fer ég með bæn eða
leita eftir styrk til Frelsarans þegar
mér finnst ég óöruggur eða þarf
handleiðslu í málum. Hvar svo sem
þær bænir lenda hafa þær gefið mér
styrk, og víst er um það að eitthvað
vantar ef ég fer ekki með faðirvorið
áður en ég sofna á kvöldin.
Ég trúi á mátt bænarinnar og nú,
þegar hver fréttin á fætur annarri
berst af hræðilegu ástandi margra
unglinga og þeim hættum sem við
þeim blasa, tel ég það beinlínis rangt
að kenna þeim ekki þá sjálfshjálp
sem í bæninni felst og kostar ekki
neitt. Hvað vantar þau börn sem
lemja og slasa jafnaldra sína til að fá
birtar myndir af sér og hetjudáðinni
– og hverjir horfa á og segja ekki
neitt? Þau vantar ein-
hvern til að tala við og
létta á þeim byrðum sem
þau þjaka. Þessum börn-
um líður ekki vel; eitt-
hvað er að. Hér mega
fullorðnir ekki undan
líta.
Fyrir nokkru las ég
bók, „Móðir mín“, þar
sem afkomendur segja
frá lífi mæðra sinna á 19.
öld. Flestar höfðu lent í
miklum raunum; fátækt,
barnamissi og horft á eftir fyrirvinn-
unni í sjóinn eða á annan hátt. Ekkert
var eftir og hvergi aðstoð að fá. Þá
var aðeins eitt eftir, trúin. Hana gat
enginn tekið frá þeim og þær ásamt
þúsundum formæðra okkar leituðu í
trúna til styrktar. Önnur sálfræði-
aðstoð var ekki á boðstólum.
Á Íslandi ríkir almenn velsæld og
óþarft að leita til Guðs. Minnir á
manninn sem kom að stórfljótinu og
bað Guð að hjálpa sér. Þegar hann
náði bakkanum leit hann upp og
sagði: „Þú þarft þess ekki, ég get
þetta sjálfur.“
Hvers vegna er ég að gera þessar
játningar mínar opinberar? Mark-
miðið er að vekja athygli á barna-
trúnni og bæninni í baráttunni við
það vonda sem allt of mikið er af.
Nákominn ættingi minn hefur farið
um allan heim og átt þar fundi með
ráðamönnum og stjórnendum stór-
fyrirtækja; var með einum slíkum í
Austurlöndum og ræddur var tug-
milljónasamningur. Mitt í þessum
samningaviðræðum stóð viðmæland-
inn upp og tók sér hlé til trúariðkana.
Hann sagði vini mínum að hann gæti
gengið fram á meðan, en eins að hon-
um væri velkomið að sitja áfram inni
hjá sér meðan hann bæðist fyrir, og
það kaus hann. Þessi „mikli“ maður
útbjó sig til bæna og framkvæmdi
síðan þessa athöfn sem greinilega var
sjálfsagður hluti af hans lífi – játaði
óhræddur trú sína. Og vinur minn
hugsaði: Hvar er mín trú? Af hverju
geri ég þetta ekki líka? Af hverju þor-
um við ekki að játa okkar kristnu trú
og leita þar styrks og betri líðanar?
Er það nokkuð að skammast sín fyr-
ir? Nei, þvert á móti, og þannig get-
um við haldið í þá trú sem hefur
reynst svo góð íslenskri þjóð.
Sumum finnst hlægilegt að játa
sína kristni og stutt í „grínið“. Mörg-
um þótti „asnalegt“ þegar forsætis-
ráðherra okkar bað Guð að blessa Ís-
land, þegar gífurlegir erfiðleikar
steðjuðu að og hvert framhaldið var
óljóst. Orðin voru af einlægni mælt
og mun fleiri dáðust að orðum for-
sætisráðherrans en þeir sem að
hlógu. Kannski blessaðist þetta allt
hjá Íslendingum vegna þessarar
bænar. Hver veit?
Eftir Níels Árna
Lund
»Nú, þegar fréttir
berast af hræðilegu
ástandi margra ung-
linga, tel ég það beinlín-
is rangt að kenna þeim
ekki þá sjálfshjálp sem í
bæninni felst.
Níels Árni Lund
Höfundur er fv. skrifstofustjóri og
áhugamaður um kristna trú.
lund@simnet.is
Aðeins um
barnatrú