Morgunblaðið - 05.11.2020, Blaðsíða 62

62 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. NÓVEMBER 2020
IB ehf | Fossnes A | 800 Selfoss | ib.is
Nánari upplýsingar ib.is
Ábyrgð og þjónusta fylgir öllum nýjum bílum frá IB
Bílar á lager
Sími 4 80 80 80
Litur: Silver/ Dark walnut að innan.
2020 GMC Denali, magnaðar
breytingar t.d. 10 gíra skipting,
auto track millikassi, multipro
opnun á afturhlera, flottasta
myndavélakerfið á markaðnum
ásamt mörgu fleira. Samlitaðir
brettakantar, gúmmimottur í húsi
og palli.
VERÐ
13.250.000 m.vsk
ATH. ekki „verð frá“
2020 GMC Denali Ultimate
Litur: Carbon Black/ Walnut
að innan. 2020 GMC Denali ,
magnaðar breytingar t.d. 10 gíra
skipting, auto track millikassi,
multipro opnun á afturhlera,
flottasta myndavélakerfið á
markaðnum ásamt mörgu
fleirra. Samlitaðir brettakantar,
gúmmimottur í húsi og palli.
VERÐ
13.250.000 m.vsk
ATH. ekki „verð frá“
2020 GMC Denali Ultimate
Litur: Silver/ Grár að innan.
6,7L Diesel, 450 Hö, 925 ft of
torque, 4X4, 10-speed Automatic
transmission, 6-manna.
Heithúðaður pallur.
VERÐ
11.290.000 m.vsk
2020 Ford F-350 XLT
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Við munum opna um leið og tæki-
færi gefst, en við höfum þurft að
fresta opnuninni tvisvar út af kór-
ónuveirufaraldrinum,“ segir Hall-
dóra Jónsdóttir um stafræna útgáfu
Íslensk-danskrar orðabókar sem
kennd er við Sigfús Blöndal. Hall-
dóra hefur, ásamt Steinþóri Stein-
grímssyni og Þórdísi Úlfarsdóttur,
haft umsjón með því að koma orða-
bókinni á stafrænt form á vefnum
blondal.arnastofnun.is/stafraena-
ordabokin/. Þar er enn sem komið er
aðeins hægt að leita í viðbætinum
sem út kom árið 1963 og geymir um
40 þúsund orð, en Íslensk-dönsk
orðabók kom út í tveimur bindum á
árunum 1920 til 1924 og innihélt 106
þúsund uppflettiorð.
Að sögn Halldóru stóð fyrst til að
opna vefinn í heild sinni á sumardag-
inn fyrsta þegar 100 ár voru liðin frá
útgáfunni, en því var frestað út af
heimsfaraldrinum. Gera átti aðra til-
raun í tengslum við fæðingardag Sig-
fúsar, en hann fæddist 2. október
1874, og stóð þá til að opna í leiðinni
sýningu um hjónin Sigfús og Björgu
C. Þorláksson og orðabókarvinnu
þeirra í Þjóðarbókhlöðinni, en farald-
urinn kom einnig í veg fyrir að það
gæti orðið.
Seinlegt þolinmæðisverk
Halldóra rifjar upp að Íslensk-
dönsk orðabók hafi að mestu leyti
verið samvinnuverkefni hjónanna
Sigfúsar og Bjargar sem þau hófu í
Kaupmannahöfn á fyrsta hjóna-
bandsári sínu árið 1903. „Þau áætl-
uðu að verkið myndi taka fimm ár, en
þegar þau fóru að prófa orðaforðann
að þeim tíma liðnum var þeim ljóst að
hann dugði ekki og þá héldu þau
vinnu sinni áfram,“ segir Halldóra og
bendir á að hjónin hafi unnið stöðugt
að orðabókinni í samtals 17 ár. Tekur
hún fram að sökum fastra starfa Sig-
fúsar á Konunglega bókasafninu
megi ljóst vera að hlutur Bjargar
hefur síst verið minni en hans við
orðabókarstarfið.
Að sögn Halldóru kom fjöldi sam-
verkamanna við sögu við gerð orða-
bókarinnar auk þess sem Sigfús fékk
aðgang að ýmsum orðasöfnum sem
komu að miklu gagni. „Í júní 1917
fékk Sigfús 14 mánaða leyfi frá starfi
sínu til að fara til Íslands með orða-
söfn sín með það að markmiði að
ljúka við aðalritstjórn orðabókar-
innar. Fékk hann góðan styrk til
verksins og gat ráðið hóp fólks í rit-
stjórnarvinnuna.“
Sem fyrr segir reyndist vinnan við
orðabókina seinlegt þolinmæðisverk
þar sem allt tók lengri tíma en Sigfús
og Björg höfðu áætlað. „Fyrstu átta
árin tókst að afla styrkja frá danska
kirkju- og kennslumálaráðuneytinu
auk þess sem Carlsbergs-sjóðurinn
styrkti verkið einnig um árabil. Árið
1917 fékkst danskur ríkisstyrkur til
að ljúka verkinu og fyrir hann var
unnt að ráða aðstoðarfólk í Reykja-
vík,“ segir Halldóra og bendir á að
meira fé hafi þó vantað. „Árið 1919
fékk Björg þá hugmynd að orðabókin
ætti að eiga sig sjálf. Með því átti hún
við að allt það fé sem aflaðist fyrir
sölu bókarinnar skyldi renna í sér-
stakan sjóð, Hinn íslensk-danska
orðabókarsjóð. Þau Sigfús sömdu
stofnskrá fyrir sjóðinn og Björg
skrifaði bæklinginn „Ísland skapar
fordæmi“ þar sem sjóðshugmyndin
var kynnt og sömuleiðis stofnskráin,“
segir Halldóra, en ljósmyndir af síð-
um stofnskrárinnar má lesa á fyrr-
nefndum vef. Halldóra bendir á að
Björgu hafi tekist að ná sambandi við
allmarga þingmenn, dreifa bækl-
ingnum og tala fyrir stofnun sjóðsins.
„Hann varð að veruleika og hefur
verið tiltækur allan þann tíma sem
liðinn er,“ segir Halldóra og bendir á
að þar sem bókin hafi átt sig sjálf hafi
aldrei verið greidd höfundarlaun.
„Sjóðurinn hefur í gegnum árin
staðið undir endurútgáfu orðabók-
arinnar,“ segir Halldóra og rifjar upp
að núverandi stjórn hafi árið 2016
tekið þá ákvörðun að gefa bókina
ekki út aftur á prenti heldur koma
henni frekar í rafrænt form. Sjóðs-
stjórnina skipa Guðrún Kvaran, sem
er formaður, Hrefna Arnalds, Jón G.
Friðjónsson og Vésteinn Ólason.
„Það var dýrt verkefni að koma bók-
inni á stafrænt form, en verkefnið
var að öllu leyti fjármagnað af Ís-
lensk-dönskum orðabókarsjóði,“ seg-
ir Halldóra og áætlar að heildar-
kostnaður hafi numið um 30
milljónum króna.
Ómissandi heimild
Sem fyrr segir var Halldóra ásamt
Steingrími og Þórdísi umsjónar-
maður verkefnisins, en starfsmenn
við orðabókartextann hafa í gegnum
árin verið Kristján Friðbjörn
Sigurðsson (2016-2017), Oddur
Snorrason (2017-2019), Árni Davíð
Magnússon (2018-2020), Salome
Lilja Sigurðardóttir (2018-2020),
Bolli Magnússon (2019), Ása Bergný
Tómasdóttir (2019-2020) og Finnur
Á. Ingimundarson (2019-2020).
„Orðabókin er yfir þúsund blaðsíður
sem hafa allar verið ljóslesnar, yfir-
farnar og textinn gerður leitarbær,“
segir Halldóra þegar hún er spurð
um vinnuna að baki rafrænu formi
orðabókarinnar.
Spurð um gildi þess að orðabókin
sé gerð aðgengileg öllum að kostn-
aðarlausu segir Halldóra það mikið.
„Orðabókin er lykilverk í íslenskri
orðabókasögu og er hún ein stærsta
íslenska orðabókin sem hefur verið
unnin til þessa og ómissandi heimild
um íslenskt nútímamál fyrir 100
árum,“ segir Halldóra.
Þess má að lokum geta að stjórn
Íslensks-dansks orðabókarsjóðs hef-
ur nú afhent Stofnun Árna Magnús-
sonar í íslenskum fræðum allar eign-
ir sjóðsins til að unnt verði að
viðhalda verkinu.
Ljósmynd/Landsbókasafn – Háskólabókasafn
Samhent Frá vinstri eru verkefnastjórarnir Halldóra Jónsdóttir og Þórdís Úlfarsdóttir og starfsmennirnir við staf-
rænu orðabókina þau Ása Bergný Tómasdóttir, Bolli Magnússon, Oddur Snorrason og Árni Davíð Magnússon við
sýningarkassa orðabókarinnar í Þjóðarbókhlöðu 2. október 2020, þegar 146 ár voru liðin frá fæðingu Sigfúsar.
Menntuð Björg C. Þorláksson lauk
doktorsprófi fyrst íslenskra kvenna
frá Sorbonne-háskóla í París 1926.
Lykilverk í íslenskri
orðabókasögu
 Íslensk-dönsk orðabók framvegis aðgengileg á vefnum
Bókelskur Sigfús Blöndal var bóka-
vörður við Konunglega bókasafnið í
Kaupmannahöfn árin 1901-1939.
Pardon my Icelandic, uppistands-
sýning Ara Eldjárn sem hann flutti
á ensku í Þjóðleikhúsinu í fyrra,
verður aðgengileg á streymisveit-
unni Netflix frá 2. desember.
Áskrifendur Netflix eru um 950
milljónir og því mun aðdáendahóp-
ur Ara eflaust stækka töluvert. Sýn-
inguna hefur Ari flutt víða um lönd
og hann er spurður að því hvaða
áhrif þetta muni mögulega hafa á
feril hans. „Ég held að hvað sem
það verður, hvort heldur mikið eða
lítið, verði það alltaf plús að hægt sé
að nálgast mann á þessari veitu,“
svarar hann.
–Þú sagðir í samtali við mbl.is að
það hefði alltaf verið markmið hjá
þér að komast á Netflix.
„Það er í raun og veru markmið
hjá flestum uppistöndurum að gera
alla vega einn þátt fyrir Netflix á
ferlinum. Aðdragandinn að þessu
eru um það bil þrjú ár,“ svarar Ari.
„Ég fékk frábæran umboðsmann
fyrir þremur árum sem sá mig í Ed-
inborg og vinnur hjá Netflix í dag
þannig að þar komst á tenging,“
segir Ari. Uppistandið er nú komið í
flokk „Netflix Originals“ og segir
Ari að veitan eigi nú sýninguna.
–Hafa Íslendingar séð hana?
„Já, já, þetta er allt efni sem hef-
ur verið flutt á íslensku áður og fólk
verður bara að gjöra svo vel að láta
sig hafa það að horfa á þetta í
fimmtugasta skipti til að styðja sinn
mann. Nú þarf bara víkingaklapp
og Eurovision-stemningu!“ segir
Ari og hlær. Hann segir upptökuna
mjög vandaða. „Það var líka gaman
að geta parkerað þessari sýningu
svona, ég var búinn að vera með
hana í tvö ár á þessum tímapunkti
og maður þarf alltaf á endanum að
hætta með efnið og gera nýtt, og
það er oft svolítil synd að efnið sé
ekki varðveitt á neinn hátt. Þetta er
góð leið til að kvitta fyrir sig,“ segir
Ari sem hefur haft nóg að gera,
þrátt fyrir kófið. Árshátíðabransinn
liggur niðri en Ari segist hafa haft
nóg að gera í því að spauga fyrir
vinnustaði, m.a. með fjarfunda-
búnaði. „Í augnblikinu lifi ég ágæt-
islífi á því.“ helgisnaer@mbl.is
Grín Ara á Netflix
 „Nú þarf bara víkingaklapp og
Eurovision-stemningu,“ segir Ari
Grín Ari Eldjárn á kynningarmynd
Netflix-veitunnar fyrir uppistandið.