Morgunblaðið - 16.11.2020, Blaðsíða 19

UMRÆÐAN 19
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 16. NÓVEMBER 2020
„Endurheimtum
kirkjuna okkar“ er
fyrirsögn á sunnudags-
viðtali Morgunblaðsins
í október við sóknar-
prest á Snæfellsnesi, sr.
Óskar Inga Ingason,
sem greinir frá marg-
slungnu ófremdar-
ástandi sem óátalið er
látið líðast innan þjóð-
kirkjunnar. Séra Óskar
Ingi kýs að koma gagn-
rýni sinni á framfæri þegar fram und-
an eru miklar breytingar á lagaum-
hverfi þjóðkirkjunnar. Umræddar
lagabreytingar, sem nú eru í und-
irbúningi, munu færa þjóðkirkjunni
áður óþekkt völd og nánast sjálfdæmi
í öllum málum. Er full ástæða til að
þakka sr. Óskari Inga frumkvæðið
enda tímabært að þjóðkirkjufólk, sem
er rétt innan við 2/3 landsmanna, fái
vitneskju um það sem fram fer á vett-
vangi þjóðkirkjunnar en á það hefur
skort.
Þegar núgildandi lög um þjóðkirkj-
una voru sett fyrir tæpum aldarfjórð-
ungi fylgdi lagafrumvarpinu grein-
argerð þar sem fullyrt var að kirkjan
hefði sýnt með nærfellt eitt þúsund
ára starfi sínu í landinu, að henni væri
treystandi til sjálfsstjórnar. Enn
fremur sagði í greinar-
gerðinni: „Þá skal eigi
undan dregið að aukinni
sjálfsstjórn kunni að
fylgja ný vandamál inn-
an kirkjunnar (a.m.k. í
augum sumra) þar sem
í „návígi“ verður tekist
á um mál er embættis-
menn ríkisins önnuðust
áður, þar með talið
ýmsa ráðstöfun fjár-
muna. Þessi vandamál á
þó kirkjan að geta leyst
innan sinna vébanda.“
Í ljósi þessara orða er
vert að staldra við og velta fyrir sér
hvernig til hefur tekist. Hvernig hef-
ur þjóðkirkjunni gengið að leysa
vandamál innan sinna vébanda á
grundvelli núgildandi laga? Hvernig
hefur t.d. ráðstöfun fjármuna verið
háttað? Er þjóðkirkjunni treystandi
að axla þá ábyrgð sem fylgir meiri
völdum, eins og stefnt er að með
nýrri lagasetningu? Já, hvernig er
ástandið almennt innan þjóðkirkj-
unnar?
Ákvarðanir í trássi við lög
Í viðtalinu við sr. Óskar Inga kem-
ur fram hvöss gagnrýni þar sem
spjótum er fyrst og fremst beint að
kirkjuyfirvöldum, s.s. biskupi Ís-
lands, kirkjuráði og kirkjuþingi. Til
dæmis að taka er kirkjuþing sakað
um geðþóttaákvarðanir og segir Ósk-
ar reynslu sína af þeim vettvangi vera
þá að „menn geri það sem þeim þókn-
ast“. Nefnir hann til sögunnar er
kirkjuþing setti starfsreglur um veit-
ingu prestsembætta beinlínis í því
augnamiði að þjóðkirkjan þyrfti ekki
að hlíta ákvæðum jafnréttislaga. Er
ástæða til að staðnæmast við þennan
vitnisburð um æðstu valdastofnun
þjóðkirkjunnar og velta fyrir sér sið-
ferðinu sem að baki býr. Jafnframt
vakna spurningar eins og hvort þjóð-
kirkja, sem hikar ekki við að hunsa
lög, verðskuldi þá stöðu sem hún hef-
ur í þjóðfélaginu? Hefur þjóðkirkjan
eitthvað gagnlegt fram að færa?
Þá nefnir sr. Óskar til sögunnar
ógagnsæi innan þjóðkirkjunnar við
ráðstöfun fjármuna og bendir t.d. á
að engar upplýsingar sé að hafa um
þann tekjuafgang sem ætla má að
verði árlega vegna kirkjujarða-
samkomulagsins. Er umræddur
tekjuafgangur á forræði biskups Ís-
lands, sem ítrekað hefur komið sér
undan að greina frá hvernig honum er
varið þó sérstaklega hafi verið eftir
því kallað á kirkjuþingi. Þá liggja ekki
fyrir upplýsingar um þá fjármuni sem
lagðir eru til reksturs biskupsembætt-
anna auk þess sem starfsmannahald
og lögfræðikostnaður biskupsstofu
eykst jafnt og þétt. Má t.d. undrast að
ráðinn hafi verið sérstakur sam-
skiptastjóri þjóðkirkjunnar þegar
ljóst má vera að það er hlutverk bisk-
ups Íslands að gegna slíku hlutverki.
Úthlutanir úr jöfnunarsjóði kirkna
eru svo kapítuli út af fyrir sig. Þó allar
úthlutanir á þeim vettvangi eigi að
heita opinberar er ástæða til að óttast
að hollusta í bland við einkasjónarmið
og sérhagsmuni hafi þar áhrif. Þá er
einnig hægt að nota loforð um fjár-
muni og fyrirgreiðslu til að kaupa lið-
sinni við að koma öðrum málum fram
þó erfitt sé að sanna slíkt. Er þetta til
þess fallið að skapa ójafnræði og óheil-
brigði innan þjóðkirkjunnar. Þá á
Ríkisendurskoðun að hafa gert alvar-
legar athugasemdir við rekstur jöfn-
unarsjóðsins en hermt er að á tíu ára
tímabili hafi allt að milljarði verið var-
ið úr sjóðnum til allt annarra verkefna
en lögboðið er.
Aukin sjálfsstjórn –
ný vandamál
Í greinargerðinni, sem minnst var á
hér í upphafi og fylgdi lagasetning-
unni árið 1997, var bent á að aukinni
sjálfsstjórn fylgdu ný vandamál. Hins
vegar var gert ráð fyrir að hin nýju
vandamál ætti „kirkjan að geta leyst
innan sinna vébanda“. Sú hefur hins
vegar ekki orðið raunin. Þvert á móti
má segja að vandamálin hrannist
upp, og það sérstaklega í tíð núver-
andi biskups Íslands, eins og viðtalið
við sr. Óskar Inga undirstrikar.
Þegar því nú stendur fyrir dyrum
að færa þjóðkirkjunni enn meiri völd
og sjálfræði en gert var með laga-
setningunni árið 1997 er ástæða til að
staldra við. Hvernig hefur til tekist?
Hefur þjóðkirkjan farið að lögum og
þannig tekist að leysa vandamál inn-
an sinna eigin vébanda, eða hefur hún
e.t.v. ítrekað virt að vettugi lög og
rétt? Sá sem hér ritar þekkir það af
eigin raun hvernig lög hafa verið
sniðgengin af hálfu kirkjuyfirvalda í
tíð núverandi biskups Íslands með
þeim hætti að trúverðugleiki þjóð-
kirkjunnar er að veði. Áður en til
nýrrar lagasetningar kemur, þar sem
þjóðkirkjunni verður fært enn meira
sjálfdæmi í málum sínum, er því
ástæða til að fara náið yfir stöðu mála
og svara þeirri þeirri spurningu hvort
þjóðkirkjan sé fær um að axla þá
ábyrgð sem slíkri breytingu fylgir.
Eftir Kristin Jens
Sigurþórsson » „… vakna spurningar
eins og hvort þjóð-
kirkja, sem hikar ekki
við að hunsa lög, verð-
skuldi þá stöðu sem hún
hefur í þjóðfélaginu?
Kristinn Jens
Sigurþórsson
Greinaröfundur er síðasti
sóknarpresturinn sem sat Saurbæ
á Hvalfjarðarströnd.
kristinnjens@icloud.com
Er þjóðkirkjunni treystandi fyrir meiri völdum?
Í mínum huga hefur
orðið við mjúkan vel-
viljaðan hljóm. Það
nær utan um okkur í
víðtækri merkingu;
okkur sem þjóð, fjöl-
skyldu, nágranna, vini,
félaga, já mannkynið
allt. Það táknar sam-
stöðu og umhyggju
fyrir náunganum.
Nú er okkur mik-
ilvægt að láta af andstöðu við til-
mæli almannavarna, en standa sam-
an og skilja að við erum sjálf
almannavarnir og setja okkur í spor
barns sem á líf sitt undir því að
fara eftir leiðsögn forráðamanna
sinna.
Ungmennum getur verið hætt við
þrjóskuhegðun, það þekki ég af eig-
in reynslu sem unglingur, það gat
verið bæði erfitt og leiðinlegt að
eiga að hlýða reglum í
einu og öllu ef mér
fundust þær ósann-
gjarnar. Nú, á gamals
aldri, veit ég að sú
leiðsögn sem „þrenn-
ingin“ veitir okkur er
úthugsuð og rétt, full
af þeirri umhyggju
sem hindrar að kór-
ónuveiran taki sér ból-
festu í líkama okkar og
noti hann sem stökk-
pall til að koma sér
fyrir hjá öðrum.
Orðið við hefur sérstaka merk-
ingu í mínum huga.
Merkingu sem sífellt víkkar út –
verður jákvæð:
Ég vil treysta næsta manni. Og
ég vil að næsti maður treysti mér.
Einmitt þess vegna mun ég nota
grímu og halda mér í tveggja metra
fjarlægð og hlýða öllum tilmælum
sóttvarnalæknis.
Í eina tíð þýddi orðið við litlu
fimm manna fjölskylduna okkar
Harðar og þá vernd sem við vildum
og þurftum að veita börnum okkar.
Síðar á ævinni bættust við skyldur
og umhyggja fyrir kynslóðinni sem
ól okkur. Enn seinna bættist við
fólkið sem var í vinnu hjá okkur.
Á tímabili velti sístækkandi vit-
undin fyrir sér hvort maður vildi
vera Íslendingur. Ég varð vör við
sömu hugsun hjá nokkrum vina
minna. Þetta var þegar græðgin
yfirtók þjóðfélagið og útrásarvík-
ingarnir lögðu hegðunarlínurnar.
Mig langaði þá að flytja frá Íslandi,
sem þó ekki varð.
Í byrjun þessa árs, 2020, fékk ég
aftur trú á íslenska þjóðfélagið og
varð ánægð með að tilheyra þessari
þjóð. Þá lentum við öll í umsátri
kórónuveirunnar. Við vorum svo
heppin að fagfólki var treyst fyrir
að stjórna varnarviðbrögðum Ís-
lands. Þrenningin var og er í hlut-
verki leiðbeinanda sem hún gegnir
af mikilli þekkingu og tillitssemi.
Hún hefur fengið til liðs við sig og
virkjað reiknimeistara Háskólans
og sjálfboðaliða innan heilsugeir-
ans.
Landspítalinn, Covid-deildin og
rakningarteymið ásamt Kára Stef-
ánssyni og Íslenskri erfðagreiningu
hafa lagt vörnum okkar ómetanlegt
lið. Við sem fylgdumst með sam-
ráðsfundunum sl. vor skynjuðum
hvílíkt lán var yfir okkur að njóta
þessarar styrku stjórnar og sam-
vinnu fagfólks á öllum sviðum.
Mig langar til að gefa þjóðinni
þessa litlu orðmynd* sem ég gerði
árið 1995 og endurvann á þessu ári
í tilefni af Covid-19 og gaf hana út í
20 númeruðum eintökum. Í fyrstu
táknaði myndin kærleikann og um-
hyggju kjarna-fjölskyldunnar. En í
dag táknar myndin ósk mína um að
við setjum okkur öll í spor barnsins
sem á kost á leiðsögn um hættu-
stigu.
Leyfum okkur að hræðast smit,
þiggjum leiðsögn og látum af mót-
þróa.
Leyfum okkur að hræðast smit
Eftir Kristínu
Þorkelsdóttur
» Í byrjun ársins fékk
ég aftur trú á Ísland
og varð ánægð með að
tilheyra þessari þjóð,
sem treystir fagfólki
fyrir varnarviðbrögðum
landsins.
Kristín Þorkelsdóttir
Höfundur er grafískur hönnuður og
myndlistarmaður.
kristin@gallery13.is www/galley13.is
Setjum okkur í spor barns sem á
kost á leiðsögn um hættustigu. Leyf-
um okkur að hræðast smit, þiggjum
leiðsögn og látum af mótþróa.
Nú hefur áfengisiðn-
aðurinn hafið sína ár-
legu misnotkun á jól-
unum; markaðsherferð
til að auka sölu á sínum
vörum. Þessar aðgerð-
ir eru bein árás á al-
menning, þó sér-
staklega á börn og
ungmenni sem eiga svo
sannarlega að vera
laus við áróður og
þrýsting um að byrja neyslu. Tíma-
setningin núna fyrir jól er ekki til-
viljun en hún er sérstaklega ósann-
gjörn gagnvart þeim sem við eigum
að standa vörð um. Börn og ung-
menni horfa langflest til jólahátíð-
arinnar með gleði og eftirvæntingu
en þó eru allt of mörg sem kvíða þeim
rauðu dögum í almanakinu þegar
þeir fullorðnu eru undir áhrifum
áfengis eða annarra vímuefna. Rauðu
dagarnir geta verið kvíðvænlegir og
þeir sem hafa alist upp í umhverfi þar
sem áfengisneysla hefur haft of mik-
inn forgang kalla því frekar eftir að
jólin verði hvít.
Áfengismenningin hef-
ur undanfarna áratugi
verið skelfileg og ýtt und-
ir meiri neyslu á hverju
ári. Tilslakanir á áfeng-
islögum í þá átt að auka
aðgengi að áfengi hafa
aukið neyslu. Áfengis-
venjur okkar eru
þvingandi og skaðlegar.
Við skulum vinna að því
að skipta þeim út fyrir
heilbrigðar, innihalds-
ríkar, opnar og stuðnings-
ríkar venjur. Við þurfum
að átta okkur á því að áfengisvenjur
eru félagslegur og menningarlegur
staðall – þrýstingur frá áfengisiðn-
aðinum – sem stjórnar hegðun fólks
og hugsunum um áfengi.
Áfengi er engin venjuleg neyslu-
vara. Áfengisiðnaðurinn um allan
heim ýtir undir neyslu með hundraða
milljarða fjármagni í markaðs-
setningu. Áfengisiðnaðurinn notar
líka í mjög miklum mæli það sem kall-
að er áfengismenning, sem sam-
anstendur af þáttum eins og mýtum
og skoðunum, gölluðum væntingum,
ósanngjörnum forréttindum, duldum
loforðum, „samþykktri“ hegðun og
aðgengi, hvort sem er sálfræðilegu,
félagslegu, líkamlegu eða fjárhags-
legu. Þetta eru þættirnir sem kynda
undir grimmilegri hringrás núverandi
áfengisvenja.
Áfengisvenjur framkalla mikið af
skaðlegum og gölluðum hugtökum um
virkni áfengis og löngun í samfélag-
inu, svo sem: Allir nota áfengi, öllum
finnst gaman að nota áfengi alltaf, öll
börn munu nota áfengi, áfengi er lífs-
nauðsynlegt eða eftirsótt og „venju-
legt“ fólk fyrirfinnst ekki sem vill ekki
nota áfengi, fólk sem vill kynna sér líf-
ið vímulaust eða lifir áfengislausu lífi.
Klárlega eru þetta kúgandi venjur.
Núverandi þvingandi áfengisvenjur
ganga á frelsi almennings og gagnast
aðeins áfengisiðnaðinum. Með því að
við hugsum gagnrýnið um eigin álykt-
anir og skoðanir á áfengi; með því að
efast um heiðarleika markaðssetning-
ar á áfengi, skilaboð og mýtur; með
því að breyta óréttlátum forréttindum
áfengisnotenda; með því að breyta
handritinu gagnvart félagslegum
væntingum; með því að styðja fólk
sem tekur ákvarðanir um að „djöfl-
ast“ undan áfengisvenjum sínum; með
því að hjálpa til við að draga úr fram-
boði áfengis í öllum sínum birtingar-
myndum og með því að hjálpa til við
að fletta ofan af áfengisgoðsögnum og
stuðla að heilbrigðum og innihalds-
ríkum félagslegum venjum.
Þú skiptir miklu máli, og þú getur
verið öflugur hluti af hreyfingunni
sem mun breyta áfengisvenjum og
komdu þess í stað með heilbrigðari,
fjölbreyttari og heilsueflandi fé-
lagslegri venjur.
Sumir ráðamenn þjóðarinnar hafa
svo sannarlega orðið tvísaga undan-
farna mánuði þegar þeir mæla með að
við förum eftir ráðleggingum færustu
sérfræðinga í lýðheilsu hjá WHO, Al-
þjóðaheilbrigðismálastofnuninni, en
hafna þeim varðandi áfengi og lýð-
heilsu. Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir
dómsmálaráðherra hefur hvatt okkur
til að fylgja leiðbeiningum þeirra í Co-
vid-19-málum en bröltir í því að auka
aðgengi að áfengi sem WHO hefur
ítrekað ekki mælt með.
Við vitnum í skilaboð Aðalheiðar
Ámundadóttur sem skrifar í leiðara
Fréttablaðsins 4. nóvember 2020 „um
ákvarðanatöku stjórnvalda sem varð-
ar líf og heilsu borgaranna, réttindi
þeirra og skyldur. Prófið að skipta
um skoðun ef nýjar og betri upplýs-
ingar koma fram, í stað þess að fórna
forvitni fyrir þrjósku og einsýni. Sem
kjósendur í lýðræðisríki ættum við að
nota þetta tækifæri og hugsa okkar
gang. Það er því miður staðreynd að
þeir stjórnmálamenn endast gjarnan
best sem síst skyldi, á meðan gott
fólk brennur út og hverfur. Það gefst
upp, af því aðeins þau háværustu
komast að og þau spilltustu og út-
smognustu vinna flesta slagi af því
þau svífast einskis. Fólk sem ekki má
vamm sitt vita tapar öllum bardög-
um, af því það kann ekki klækja-
pólitík og vill ekki læra hana. Kjós-
endur gætu mikið lært af framgöngu
þríeykisins, ekki síður en stjórnmála-
fólkið.“
Gefum gleði, höldum vímulaus jól
Eftir Aðalstein
Gunnarsson
Aðalsteinn Gunnarsson
»Nú hefur áfengisiðn-
aðurinn hafið sína
árlegu misnotkun á jól-
unum; markaðsherferð
til að auka sölu á sínum
vörum. Bein árás á börn
og ungmenni.
Höfundur er framkvæmdastjóri
IOGT á Íslandi.