Vinnan - 01.12.1945, Qupperneq 9

GRIKKUR
Smásaga eftir LOUIS PARRO
Hitabeltisgolan bærði iilöð pálmanna. sem stóðu
báðum megin við breiðstrætið. Kyrrð og ró á láði og
legi, aðeins bergmálið af fótataki hermannanna, sem
fylgdu fanganum gegnum borgina til aftökustaðarins.
Hermennirnir voru sljóir á svip, þar sem þeir gengu
í takt í slitnu hermannabúningunum sínum, og héldu
hirðuleysislega á byssunum, því að þeir vissu, að fang-
inn gat ekki sloppið.
Annað slagið brá máninn birtu á angistardrættina á
andliti fangans. Hann var kornungur, dökkur yfirlitum
og bar enn þá einkennisbúning liðsforingja í stjórnar-
hernum, sem uppreisnarher Marteins hafði sigrazt á
við Hvítafell.
Fanganum hafði verið gefinn kostur á að bjarga lífi
sínu, því að hann var hæfasti skotliðaforinginn í Gua-
dalajara, og Marteinn þarfnaðist skotliðaforingja. Eigi
að síður hafði Siðlátur liðsforingi hafnað því að kaupa
sér líf fyrir heiður sinn.
Nú var hann á leiðinni í heimsókn í neðra, eins og
Marteinn orðaði það með napurri glettni, þegar hann
skipaði fyrir um aftökuna.
SiSIátur minntist hinna skuggalegu salarkynna, þar
sem herrétturinn, sem ákvað örlög hans, var settur.
Þrír ölvaðir liðsforingjar sátu við borðið, en hinn
þungbrýni og svipmikli Marteinn með broddgaltar-
skeggið og litlu, andstyggilegu svínsaugun, þrammaði
þungstígur um gólf. Marteinn hafði ly-ft teglasinu sínu
og spurt:
— Jæja, hvorn kostinn kjósið þér? Þér eigið sjálfur
vald á örlögum yðar. Yið þörfnumst yðar við gagn-
sóknina, sem hersveitir yðar munu vafalaust hefja ein-
aða á miklu víðáttumeira svæði en á meðan meginhlut-
inn af útflutningi okkar er ísaöur fiskur.
Gæfa íslenzku þjóöarinnar og framtíð veltur á því,
að hún geti á örfáum árum komið upp nýtízku fiski-
iðnaöi. Ef henni tekst það ekki er fyrirsj áanlegt hrun
og atvinnuleysi, sem leiðir til þess, að þjóðin missir
sjálfstæði sitt. Þess vegna verður þjóðin að vera sam-
taka í þessu mikla máli og krefjast þess, að Alþingi og
ríkisstjórn framfylgi hiklaust þeirri stefnu sinni að
koma upp stórfelldum fiskiiÖnaði í landinu.
hvern allranæstu daga. Viljið þér ganga í þjónustu
okkar sem stórskotaliðsforingi, eða kjósið þér heldur
dauðann?
— Við, þú og ég, veröum alltaf fjandmenn, svaraði
Siðlátur. — Þið eruö of huglausir til að þora að berjast
maður gegn manni. Allir hermenn yðar líta á yður
sem heigul.
Hann minntist þess, að augu Marteins höfðu skotið
gneistum. Það komu harðneskjulegir drættir kringum
munninn, og hann greip um sverðshjöltin. Svitinn stóð
á enni hans og svipurinn varð grimmdarlegur.
— Siðlátur, sagði hann. — Ég gef yður enn færi á
að bjarga lífinu með því að gerast liðsmaður okkar.
Siðlátur var snöggvast á báðum áttum, en síðan
hristi hann höfuðið.
Og nú lá vegur hans út á auðnir óendaideikans.
Marteinn hafði að hugsuöu ráði, mælt svo fyrir, að
aftakan skyldi fara fram í rúmra tíu kílómetra fjarlægð
frá Hvítafelli. svo að fanginn fengi tíma til að átta sig
og þiggja boð Marteins, en Siöláti virtust ekki hvarfla
slíkir hlutir í hug á hinni löngu þyrnigöngu sinni. Hann
hafði oft horfzt í augu við manninn með ljáinn og aldrei
hörfað af hólmi. Aldrei skyldi það koma fyrir, að hann
setti smánarblett á einkennisbúning sinn. Hann ætlaði
að ganga í dauðann, en ekki með bros á vör —• slíkt og
þvílíkt kom aldrei fyrir, nema í lélegum skáldsögum,
því að enginn brosir andspænis dauðanum — heldur
ætlaði hann að deyja eins og maður. Marteinn skyldi
ekki veitast sú ánægja að geta sagt: — Ég hef ekki enn
þá kynnzt þeim foringja úr stjórnarhernum, sem hefur
kosið að deyja, ef hann hefur átt völ á að kaupa sér
líf, hvað svo sem það kostaði. Nei! Hann ætlaði að
ganga djarflega og frjálsmannlega í dauðann, enda þótt
honum fyndist þungbærara en tárum tæki að fá aldrei
framar að sjó sólina gylla tindana á Páfafjöllum, aldrei
að heyra nið hafsins framar, aldrei að horfa í dökk,
drumskyggð augu og aldrei að finna svalandi móður-
hönd hvíla á enni sínu framar.
Það var ekki sérlega kræsilegt að láta lífið fyrir
böðlahöndum á aftökustað. Þeir, sem framkvæmdu af-
tökuna, hirtu líka mjög lítið um að auðsýna fanganum
nærgætni. Umhverfið var hið ömurlegasta. En var hugs-
anlegt, að hann gæti tekið boði Marteins og keypt sér
líf við því verði, sem honum hafði verið boðið? Gat
hann þröngvað sjálfum sér til þess að beina fallbyssu-
kjöftum uppreisnarhersins gegn félögum sínum?
Varðsveitin hélt áfram göngu sinni. Á fjallatoppana
brá grárri skímu, sem boðaði nýjan dag, síðasta dag-
inn, sem hann mundi fá augum litið.
Þeir komu á staðinn, þar sem hann átti að hætta að
vera til sem Siðlátur liðsforingi, ungur, hugprúður
foringi í stjórnarhernum. Varðsveitarforinginn skipaði
sveit sinni að nema staðar, skipaði mönnum sínuin að
VINNAN
233