Vinnan - 01.05.1946, Blaðsíða 34

mannafélag Akureyrarkaupstaðar hafi veriS stofnaS, og
skipuSu stjórn þess: Jóhannes SigurSsson, frá Hólum
í Laxárdal, formaSur, — Olgeir Júlíusson frá BarSi viS
Akureyri, ritari, — en Magnús Jónsson frá Hamars-
koti, gjaldkeri.
Þetta sama ár er stofnaS fyrsta sj ómannafélagiS, Sjó-
mannafélagiS Báran í Reykjavík, —- og voru aSalhvata-
menn aS stofnun þess Ottó Þorláksson og Geir SigurSs-
son, sem báSir stunduSu þá nám í Stýrimannaskólan-
um. I stjórn voru kosnir: FormaSur, Jón Jónsson frá
MiShúsum, HafliSi Jónsson frá Mýrarholti og Geir
SigurSsson.
Á næstu árum, fram yfir aldamótin, rísa hin kunnu
Bárufélög í HafnarfirSi, Akranesi, Eyrarbakka, Stokks-
eyri, Keflavík og í GarSi. MeS félögum þessum hófst
vísir aS sambandi og var Ottó Þorláksson formaSur
þess, eSa stórdeildarstjóri, sem þá var kallaS.
ÁriS 1902 eru gerSir fyrstu kjarasamningar milli
sjómanna og útgerSarmanna í Reykjavík.
Þegar hér var komiS sögu höfSu ýms fleiri félög
hlaupiS af stokkunum, og má þar til nefna: Verka-
mannafélag SeySisfjarSar, sem taliS er aS stofnaS hafi
veriS seint á árinu 1896 eSa snemma á árinu 1897, og
HiS íslenzka prentarafélag 1897.
Þegar líSur fram yfir aldamótin, tekur stéttarvakn-
ing og félagshugur íslenzkrar alþýSu á sig fastari form,
— og brautrySjendurnir fara aS hugsa til samræmdra
aðg'erSa af hálfu verkalýðssamtakanna um land allt.
Árið 1907 er gerð alvarleg tilraun til að mynda lands-
samband verkalýðsfélaga, en tilraun þessi reyndist þó
ekki tímabær.
Fram eftir næsta áratugnum gengur á ýmsu. — Félög
verkamanna rísa víðsvegar um land, tilraunirnar heppn-
ast misjafnlega. en smám saman þokast hin unga hreyf-
ing verkamannanna í áttina fram á við. Og loks kemur
þar, að formlegt samband verkalýðsfélaga er stofnsett.
Þann 12. marz 1916 komu saman í Reykjavík full-
trúar frá 7 eftirtöldum félögum: Verkamannafélaginu
Dagsbrún, Hásetafélagi Reykjavíkur, Verkakvennafélag-
inu Framsókn, Bókbandssveinafélagi Islands, Hinu ís-
lenzka prentarafélagi, Verkamannafélaginu Hlíf í Hafn-
arfiröi og Hásetafélagi Hafnarfjaröar. Þetta var stofn-
þing Alþýöusambands íslands.
Fyrsti forseti þess var Ottó Þorláksson, þá orðinn
landskunnur fyrir brautryðjendastarf sitt í samtökum
verkalýðsins, en fyrsti ritari þess Jón Baldvinsson, er
varð forseti sambandsins frá næsta þingi, er haldið var
seint á sama ári, og gegndi hann því starfi til dauöa-
dags. Islenzk alþýða var nú sem örast að vakna til rót-
tækrar stéttarvitundar og efna til samtaka um kaup sitt
og kjör. — Með stofnun landssamtaka hófust tímamót
stórhugar og sóknar með vinnandi stéttum, í félagsleg-
um efnum.
Um þessar rnundir stundi verkalýöur Evrópu undir
fargi hinnar fyrri heimstyrjaldar og bjó sig undir reikn-
ingsskil þau, á hendur stéttarandstæðingnum, er reynd
voru og tókust í sumum ófriðarríkjunum.
Tvímælalaust hefur verkalýður íslands, ekki aðeins
af eigin kynnum við ástand heimsófriðarins — eins og
það orkaöi þá á íslenzka hagsmuni — hneigst til rót-
tækra skoðana, hann var einnig snortinn hinni alþjóð-
legu vakningu verkalýðsins um og eftir styrjöldina og
lærdómi hennar.
Þetta gilti þó einkum um hina ungu og gunnreifu for-
ystumenn, sem þá komu fram á sjónarsviðið og boðuðu
verkalýðnum, ekki aðeins aukin stéttarsamtök í barátt-
unni fýrir daglegum þörfum, heldur einnig völd vinn-
andi fólks í landinu, ríki sósíalismans.
Frá þessum tíma mun lengi bera hátt nafn Ólafs
Friðrikssonar. Þessar sögulegu aðstæður áttu sinn þátt
í því, að Alþýðusamband Islands geröist þegar í byrjun
hvorttveggja í senn: skipuleggjari baráttunnar fyrir
daglegum hagsmunum verkalýðsins og jafnframt barátt-
unnar fyrir afnámi auðvaldskipulagsins, sósíalisman-
um, — að Alþýðusamband og Alþýðuflokkur verða
skipulagslega eitt.
Þetta skipulagsform má einnig rekja til þess, að á
morgni stéttarsamtaka verkalýðsins voru það fyrst og
fremst menn með róttækar lífsskoöanir, sem byggðu
þau upp og fylktu sér undir merki þeirra. -—- Mannfæð
í forystuliði hinnar tvíþættu baráttu frumherjanna gerði
og skipulagslega greiningu hinnar flokkspólitísku og
faglegu baráttu varhugaverða.
Á sínum fyrsta áratug fær sambandið eldvígslu sína.
Félög þess heyja margar og harðar kaupdeilur við mikla
örðugleika, vinna marga glæsilega sigra og öðlast herzlu
reynslunnar.
Á hinu pólitíska sviði gerist sambandið umsvifamikið
og verður vel ágengt, miðaö við aðstæður þess og aldur.
En á þessum fyrsta áratug í ævi sambandsins heldur
hið unga stéttaþjóðfélag borgaranna áfram hröðum
skrefum á þróunarleið sinni. Framleiðslutækni vex, auð-
ur og atvinnuvöld færast á færri hendur. Á sama tíma
stækkar óðfluga sá hluti þjóðarinnar, sem lifir eingöngu
á handafli sínu og launavinnu. Hin pólitíska þróun til
róttækra skoðana helzt ekki í hendur við fjölgun þeirra,
sem raunverulega áttu heima í verkalýösfélögum og
þurftu þess með vegna daglegra hagsmuna sinna.
Þótti nú ýmsum, að sú hætta gæti verið framundan,
að innan sambandsins gæti dregið til slíkra þrengsla,
sökum hins flokkspólitíska eðlis þess, að hin vaxandi
stétt launþega, með sínar margvíslegu stjórnmála- og
lífsskoðanir, fengi þar ekki rúm.
Urðu nú skiptar skoÖanir meðal forystumanna í sam-
bandsfélögum og á sambandsþingum, um skipulagsmál
sambandsins.
98
VINNAN