Vinnan - 01.05.1946, Blaðsíða 46

hún það mikið, að gömlu valdastéttirnar fóru að iðrast
eftir, að þær höfðu látið undan kröfum lýðsins og látið
Alfons konung sigla sinn sjó.
I næstu kosningum þar á eftir sigraði íhaldsflokkur-
inn og miðflokkarnir, sem í þetta skipti stóðu samein-
aðir. Vinstri menn urðu að fara frá og íhaldsstjórn tók
við völdum. Er sú stjórn alkunn fyrir það, þegar hún
með blóði og járni bældi niður verkalýðshreyfingu
Spánar 1934—1935.
En samsteypa íhaldsins og miðflokkanna klofnaði og
1936 varð forsetinn Zamora að láta fara fram nýjar
kosningar.
I þetta sinn stóðu vinstri flokkarnir saman. Fyrir
bragðið unnu þeir meirihluta í þinginu. Miðflokkarnir
þurrkuðust að mestu út og íhaldsflokkarnir töpuðu
drjúgum. Zamora forseti varð að fara frá. Azana, leið-
togi vinstri-lýðveldissinna myndaði stjórn, með stuðn-
ingi sósíalista og kommúnista. Azana var enginn bylt-
ingamaður og heldur ekki ráðherrar hans. Takmark
þeirra var aðeins að skipta stórjörðunum svo bændur
fengju jarðnæði, aðskilja ríki og kirkju og svifta ka-
þólsku kirkjuna stóreignum sínum. Enn fremur hækka
kaup verkamanna og koma á tryggingarlöggjöf. Verka-
lýðsflokkarnir sættu sig við þessa stjórn í bili. Enda
þótt sósíalistar væru næst stærsti flokkur landsins, næst
á eftir vinstri-lýðveldisflokknum voru þeir enn í mikl-
um minnihluta og konnnúnistar voru aðeins lítill flokk-
ur. Það var því engin von til þess, að þeir í bili treystu
sér til að framkvæma sósíalisma á Spáni.
En spánska afturhaldið treysti sér ekki til að beygja
sig fyrir þingræðismeirihluta. Sumarið 1936 gerðu
svæsnustu afturhaldsmenn Spánar uppreisn undir for-
ystu Francos hershöfðingja. Hann fékk í lið með sér
meirihluta hersins, mikinn hluta embættismannastéttar-
innar, aðalinn og kaþólsku háklerkastéttina. Meðal ann-
arra stétta var hann fylgislítill nema helzt í suður- og
suðvesturhéruðum landsins. Meginhluti þjóðarinnar
var honum andstæður. Ekki bara vinstri flokkarnir,
heldur og miðflokkarnir að mestu leyti og meira að
segja nokkur hluti hægri flokkanna. En Franco naut
stuðnings ítalskra og þýzkra hjálparsveita og fékk auk
þess sér til aðstoðar Mára, kynblendinga og jafnvel
svertingja frá spönsku nýlendunum í Afríku.
Lýðveldissinnar veittu viðnám. Það tókst að koma á
samsteypustjórn allra vinstri flokka í landinu. Verka-
menn og bændur Norður- og Austur-Spánar voru vopn-
aðir. I þrjú ár geysaði borgarastyrjöldin. Franco sigr-
aði endanlega 1939. Síðan hefur hann verið einræðis-
herra Spánar.
Leiðtogar spánska lýðveldisins fara flestir landílótta
enn í dag. Sumir, t. d. Azana, eru dánir. Nú nýlega hef-
ur verið mynduð spönsk útlagastjórn í Frakklandi.
Stórveldin viðurkenna ekki Franco framar, vonandi
veltist hann bráðum frá völdum. En það verður við
ramman reip að draga á Spáni. Landið liggur í sárum
eftir hina miklu borgarastyrjöld. Það er varla til sú
fjölskylda á Spáni, sem ekki missti einhvern ættingja í
borgarastyrjöldinni, sem alls kostaði hátt á aðra milljón
mannslífa. Hálf milljón spánskra lýðveldissinna fer nú
landflótta. Hundruð þúsunda sitja í fangelsum Francos.
Meirihluti þjóðarinnar er andstæður Franco, en hann
hefur herinn á sínu bandi. Herinn er vel fóðraður, meir
en helmingur af tekjum ríkisins fer til hersins. Þó fer
Franco að verða erfitt um vik, þegar önnur lönd neita
honum um alla viðurkenningu. Þetta hafa spánsku yfir-
stéttirnar líka séð, þær hafa því hugsað sér til hreyf-
ings, að endurreisa konungdæmið á Spáni. Vart mun
það stoða, því alþýðan spánska ann ekki konungdæm-
inu, sem ekki er heldur von.
Vart mun heldur stoða að setja nýja einræðisstjórn
á Spáni. Það eina, sem spánska alþýðan getur sætt sig
við er lýðveldi.
En því verður tæplega komið á nema með borgara-
styrj öld.
Munur auðs og örbirgðar á Spáni er geysimikill.
Stærsta vandamál Spánar er landbúnaðarmálið. Eins og
áður er sagt er meirihluti spánsku bændanna ánauð-
ugir leiguliðar, undirokaðir af stóreignamönnum aðals
og hákirkju. Það er ekki hægt að leysa landbúnaðar-
málið spánska, nema á þann hátt að svifta kirkjuna og
aðalinn jarðeignunum. Slík breyting getur tæplega farið
fram á friðsamlegan hátt.
Auk þess munu mörg verkefni bíða þeirra, sem völd-
in taka á Spáni, er dagar Francos eru taldir, t. d. þjóð-
ernisvandamálið.
Spánverjar eru raunverulega ekki ein þjóðarheild,
heldur fjórar eða fimm innbyrðis náskyldar þjóðir. Að-
alþjóðin eru Kastilíumenn, hinir eiginlegu Spánverjar,
sem byggja miðbik og meginhluta landsins. Andalúzíu-
menn í suðri, Katalóníumenn í austri, Galicíumenn í
norðvestri. Asturíumenn í norðri eru allir Spánverjar,
en hafa þó allir einhverja sérstöðu bæði að máli og
menningu. Baskar við rætur Píreneufjalla vestanverðra
eru alveg sérstök þjóð og alls ekki Spánverjar.
Allir munu þessir þjóðflokkar heimta heimastjórn
innan hins komandi spánska lýðveldis, þegar þar að
kemur. Það eina, sem getur haldið Spáni saman undir
lýðveldisstjórn er öflug verkalýðshreyfing. Þetta vita
þeir, sem að vísu gjarnan vilja losna við Franco, en
óttast samt sósíalisma og verkalýðshreyfingu meir en
nokkuð annað. Þeir vilja gjarnan koma á konungdæmi,
en það er varla hugsanlegt að slíkt geti hindrað eðlilega
þróun til lengdar. Fyrr eða síðar yrðu slík stjórnar-
völd að þoka fyrir lýðveldisstjórn, og spánskt lýðveldi
hlýtur fyrr eða síðar að þróast í sósíalistiska átt.
110
VINNAN